„Kijk, hier vloog de clustermunitie binnen.” Een Oekraïense militair bij een artillerie-eenheid aan het front bij Pokrovsk, laat al videobellend zijn dug-out zien. De planken tegen de geknutselde wand, zijn gebroken. „We moesten wat herstellen, maar iedereen die nodig is, leeft nog”, zegt hij cynisch. Dan keert hij zijn camera weer richting zijn gezicht, het enige dat verlicht is door het scherm in het duister.
Als de vijand niet actief is, kunnen we wel even bellen, had hij gezegd. Het is avond en het is rustig bij de artillerie-eenheid, maar dat is tijdelijk. Sinds de val van Avdiivka, in februari wordt het Oekraïense leger opgejaagd in de eigen Donbas, bestaand uit de oostelijke regio’s Loehansk en Donetsk. De vernietiging van weer een Oekraïense stad door Russische glijbommen, raketten en granaten lijktslechts een kwestie van tijd.
Het spoorwegstadje Pokrovsk, dat voor de grootschalige Russische invasie van 2022 zo’n zestigduizend inwoners telde, is voor Moskou een gewilde prooi in de strijd om de Donbas. En het is geen geheim dat controle over de hele Donbas tot de belangrijkste oorlogsdoelen van president Vladimir Poetin hoort.
„De regels van de strijd zijn afgelopen maanden heel erg veranderd”, zegt de Oekraïense militair van de artillerie-eenheid wiens naam om veiligheidsredenen niet wordt vermeld. „[De Russische strijdkrachten] hebben hun FPV-drones opgevoerd en die vliegen nu tot wel 25 kilometer ver”, zegt hij over de aanvalsdrones die via een camera op afstand worden bestuurd. „Heel effectief. Mijn houwitser kan dertig kilometer schieten. Een drone is veel goedkoper.” De artilleristen verplaatsen zich elke paar dagen verder terug, vanwege de veiligheid.
„Voorheen deden de Russen vier maanden over een doorbraak. Nu gaat er in één dag een dorp verloren, de volgende dag weer één. In drie dagen is een stadje weg”, zegt de man. „Het is hier alsof je met één man vecht en dan komt er nog een binnen die begint te slaan en dan weer een en plotseling voel je verdomme stompen in je rug. Ze trekken zich niet terug tot de frontlinie met de grond gelijk is gemaakt.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/08185841/data121317911-ebe305.jpg)
Foto Thomas Peter/Reuters – Roman Pilipey/AFP
Logistiek belang
Een blik op de kaart van de Donbas toont het belang van het stadje waar de Russen op af stevenen. Pokrovsk ligt op een cruciaal kruispunt van verschillende spoorlijnen, die worden gebruikt om Oekraïense fronttroepen in een groot deel van de Donbas te bevoorraden met munitie en wapens, brandstof en levensmiddelen. Niet voor niets bevat het stadswapen prominent het treinstation, dat verwijst naar de functie van Pokrovsk als westelijke poort naar de Donbas.
In het Soborny-park in het centrum van Pokrovsk staat het standbeeld van een Sovjet-soldaat die boven zijn hoofd een duif in zijn hand houdt. Het is een monument ter nagedachtenis aan de soldaten die sneuvelden in de strijd tegen de nazi’s. Op sociale media ontgaat Oekraïners de bittere ironie niet dat de stad tachtig jaar later op het punt staat te worden verwoest door „de opvolger van Nazi-Duitsland, Poetins Rusland”.
Ook het regionale wegennet geeft Pokrovsk een spilfunctie in de militair-logistieke ondersteuning van de Oekraïense strijdkrachten aan het oostelijk front. Niet alleen de doorgaande route naar het zuiden, maar ook die naar het noordoosten, via Kostjantynivka naar het belegerde Tsjasiv Jar zijn – nu nog – levensaders voor het Oekraïense leger.
Het Russische offensief lijkt de hele Oekraïense positie in de Donbas in het gedrang te brengen. De weg richting Kostjantynivka is op een haar na afgesneden: de meest vooruit geschoven Russische eenheden zijn de weg tot op enkele kilometers genaderd. Als de Russen deze route afsnijden heeft dat direct gevolgen voor de Oekraïense fronttroepen. En dat terwijl de Russen langs het oostfront al het hele jaar langzaam terrein winnen: van Voehledar in het zuiden tot Koepjansk in het noorden.
De inname van Pokrovsk kan op den duur ingrijpende gevolgen hebben voor Oekraïne. „Als Pokrovsk valt heeft het Russische leger nauwelijks nog obstakels voor een opmars richting Dnipro”, stelt Tatarigami, schuilnaam van een oud-officier van het Oekraïense leger en oprichter van het defensieplatform Frontelligence. Pokrovsk ligt iets meer dan twintig kilometer van de regio Dnipropetrovsk; mochten de Russen zover komen, dan zou het voor het eerst zijn dat Moskou voet aan de grond heeft in die regio.
Val van ‘fort Avdiivka’
De bedreiging van Pokrovsk is een rechtstreeks gevolg van de val van Avdiivka in februari, zo’n vijftig kilometer naar het oosten. Die verovering opende voor Moskou de poort naar een hele waaier aan windrichtingen, van het zuidwesten tot het noordwesten, steeds dieper in het door Oekraïne beheerste deel van de Donbas. Mede door een gebrek aan manschappen, wapens en munitie aan Oekraïense kant konden Russische eenheden de afgelopen maanden in steeds hoger tempo oprukken in de richting van Pokrovsk.
„De Russen passen wekelijks hun tactiek aan. Lukt het niet met zoveel, dan komen ze met meer”, zegt de Oekraïense militair van de artillerie-eenheid. „Er wordt wel eens gezegd dat het debielen zijn, maar ik zeg dat wie dat denkt, zelf debiel is. Er zitten daar geen idioten. Er is niks doms aan wat Rusland daar doet.”
Ook al zijn de Russische verliezen volgens Kyiv kolossaal, zoals in de hele oorlog, uiteindelijk levert die bloedige tactiek Moskou terreinwinst op. Inmiddels zijn de Russen Pokrovsk tot minder dan tien kilometer genaderd.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/08185844/data121477602-bd4d28.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/08185843/data121317767-ea574b.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/08185834/data121317950-1a31da.jpg)
In mei besloot het militaire bestuur van de stad tot een verplichte evacuatie van de bewoners naar de regio Volyn, „om uw gezin te behoeden voor voortdurende beschietingen”. Verwacht wordt dat Pokrovsk hetzelfde lot beschoren is als Bachmoet, Avdiivka en tientallen andere Oekraïense plaatsen die de Russen vernietigden met maandenlange bombardementen en granaatbeschietingen – voordat zij de rokende restanten ervan innamen. Grote delen van Pokrovsk zijn de afgelopen weken al beschadigd of verwoest. Vanwege de gevaarlijke situatie werd de evacuatie van bewoners per trein donderdag stopgezet. In augustus verlieten zo’n twintigduizend inwoners de stad, waardoor de stad nog wordt bewoond door ongeveer 26.000 burgers
Lees ook
Ook het volledig verwoeste stadje Avdiivka is in Russische handen gevallen. ‘Lieve God, waarvoor worden wij gestraft?’
Inval bij Koersk
Lange tijd was er geen spoor van een Russische vertraging in de opmars naar Pokrovsk, ook niet nadat Oekraïense troepen begin augustus de Russische regio Koersk binnenvielen. De Oekraïense commandant der strijdkrachten, generaal Syrsky, zei deze week in de Kyiv Independent dat de Russen hun offensief in de Donbas zelfs hebben opgevoerd. „De vijand probeert troepen uit andere regio’s [naar Koersk] te sturen, maar bij Pokrovsk doen ze het tegenovergestelde: daar wordt het aantal troepen alleen maar uitgebreid.”
De commandant nabij Pokrovsk: „Als je de kaart opent en kijkt welke vooruitgang de vijand in een maand heeft gemaakt is alles duidelijk. Koersk heeft hier helemaal geen invloed. De Russische jongens lopen hier levend en gelukkig rond. Wij hebben hier niemand om te vechten en zij hebben een overvloed. Ze marcheren hier met een rondedansje doorheen.”
Wil je een analyse? Het was in dit gebied kolere en het is erger geworden
Het tempo waarin de Russen richting Pokrovsk optrekken nam in augustus alleen maar toe. Dat roept op zijn minst vragen op over de verrassende Oekraïense operatie in Koersk. Volgens schattingen van gerenommeerde oorlogsanalisten als Michael Kofman en Rob Lee zijn daarbij mogelijk vijftienduizend Oekraïense militairen ingezet – die in elk geval niet kunnen meehelpen om de Russische troepen in de Donbas, vijfhonderd kilometer naar het zuiden, af te stoppen. In een artikel in Foreign Affairs – onder de kop Oekraïnes gok – stellen Kofman en Lee begin deze maand dan ook dat het „onduidelijk blijft hoe de Oekraïense leiders van plan zijn dit tactische succes te vertalen in strategische of politieke winst”.
De Oekraïense commandant der strijdkrachten Oleksandr Syrsky en president Volodymyr Zelensky hadden afgelopen week een wat andere boodschap. „De afgelopen zes dagen is de vijand geen meter opgeschoten in de richting van Pokrovsk”, stelde generaal Syrsky tegenover CNN. „Met andere woorden, onze strategie werkt”, zei hij, verwijzend naar de inval in Koersk.
Er is ook een andere verklaring mogelijk voor deze recente vertraging van de Russische opmars richting Pokrovsk. The Kyiv Independent schreef op basis van gesprekken met Westerse en Oekraïense militaire analisten: „Russische troepen zijn bezig hun zuidflank te consolideren, om een basis te leggen voor een verder offensief richting de stad.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/08185845/data121477599-fee692.jpg)
Geld inzamelen voor drones
De Oekraïense strijdkrachten vechten in de Donbas al vele maanden tegen een enorme overmacht aan Russische troepen, die ook nog beschikken over meer wapens en munitie. De eenheid die NRC spreekt, zamelt wegens gebrek aan artilleriegranaten zelf geld in voor drones om doe-het-zelf explosieven aan te hangen. De nieuwe mobilisatiewet die in het voorjaar in Kyiv werd aangenomen zal de situatie voor Oekraïne iets hebben verbeterd, maar veel tijd is er nog niet geweest om nieuwe rekruten fatsoenlijk op te leiden. Of, om met de Oekraïense commandant te spreken: „Wil je een analyse? Het was in dit gebied kolere en het is erger geworden.”
Het offensief in Koersk, stellen Kofman en Lee dan ook, „verzwakt het toch al wankele Oekraïense front”. Mochten de Russen ergens in de Donbas echt door de linies heen weten te breken, dan heeft Oekraïne onvoldoende reserves om te reageren, aldus de militaire analisten. „Het slechtst denkbare scenario is dat Oekraïne, over enkele maanden, aanzienlijke stukken terrein in het oosten heeft verloren en het gebied in Koersk niet als ruilmiddel heeft weten te behouden.”
In alle gevallen moet Oekraïne er volgens analist en oud-officier Tatarigami alles aan doen om te voorkomen dat de Russen Pokrovsk snel veroveren. „Oekraïne kan dan de tijd winnen die noodzakelijk is om de verdediging van het gebied voorbij Pokrovsk te organiseren – een kans die werd gemist bij de vergelijkbare situatie rond Avdiivka. Als de Russen hun troepen uitputten voor de verovering van Pokrovsk bestaat de kans dat zij niet meer de reserves of het moreel hebben om verder op te trekken.”
