Het aantal arbeidsmigranten dat in Nederland werkt als zelfstandig ondernemer is de laatste jaren fors toegenomen. Deze arbeidsmigranten worden eerder slachtoffer van uitbuiting dan migranten die als uitzendkracht werken omdat een opdrachtgever voor een zzp’er formeel amper verantwoordelijkheid draagt.
Dat bevestigen verschillende instanties, waaronder kabinetsadviseur Adviesraad Migratie, stichting FairWork, de FNV en de gemeenten Den Haag en Rotterdam. „Er is een nieuwe vorm van uitbuiting aan het ontstaan”, zegt voorzitter van de Adviesraad Migratie Monique Kremer. De Tweede Kamer debatteert deze woensdag over arbeidsmigratie.
Het aantal bij de Kamer van Koophandel ingeschreven zzp’ers die in een andere EU-lidstaat zijn geboren, steeg van begin 2017 tot eind vorig jaar met bijna 140 procent. Voor zzp’ers die geboren zijn in de EU-uitbreidingslanden als Polen, Tsjechië en Hongarije gold een toename van ruim 180 procent.
Uitzendkrachten zijn al kwetsbaar
Het is voor arbeidsmigranten ongebruikelijk om als zzp’er te werken. Doorgaans komen zij als uitzendkracht in Nederland te werken. Migranten die via deze weg laagbetaald werk doen, zoals in distributiecentra of in de vleessector, zijn al kwetsbaar. Vaak werken ze op tijdelijke contracten en lopen bij ziekte risico om ontslagen te worden. Inmiddels neemt het aantal Europese migranten dat hier als zelfstandige werkt, echter sneller toe dan het aantal dat via een uitzendbureau werkt, blijkt uit cijfers van het CBS.
Lees ook
‘Zie je een robot het vlees net zo netjes afsnijden als ik doe?’
De gemeente Den Haag schat dat de helft van de arbeidsmigranten daar inmiddels als zzp’er werkt. In Den Haag groeide het aantal arbeidsmigranten dat als zzp’er werkt tussen 2017 en 2023 met 70 procent. Dat het landelijke gemiddelde twee keer zo hoog ligt, wijst erop dat er gemeenten zijn waar die stijging veel hoger is. Welke gemeenten dat zijn is niet duidelijk: gemeenten kunnen die cijfers lang niet altijd bijhouden, omdat niet alle arbeidsmigranten zich inschrijven.
Het aantal zzp’ers uit de EU-uitbreidingslanden nam toe met ruim 180 procent
De gemeenten Rotterdam en Venray, waar ook veel arbeidsmigranten wonen, kunnen geen precieze cijfers geven. Wel ziet de gemeente Rotterdam het aantal zzp’ers onder arbeidsmigranten sterke toenemen.
Bij Stichting FairWork nam het aantal zzp’ers dat zich meldde met klachten over uitbuiting toe van 1 in heel 2022 naar ruim 35 in de eerste helft van dit jaar, vooral afkomstig van mensen die werken in de bouw. „Voor zzp’ers die niet uitbetaald worden, is het nog moeilijker om hun loon alsnog op te eisen”, zegt programmacoördinator uitzendsector Eline Willemsen. „Omdat ze geen contract hebben, is vaak onduidelijk bij wie ze moeten aankloppen om hun geld te krijgen.”
De Haagse wethouder Martijn Balster (Volkshuisvesting, PvdA) acht de kans groot dat arbeidsmigranten die als zzp’er werken ver onder het minimum worden betaald. „Of dat ze niet beschermd zijn tegen arbeidsongeschiktheid.” In Den Haag zien hulpverleners dat arbeidsmigranten die als zzp’er werken vaak niet weten dat ze moeten sparen voor hun pensioen of periodes van ziekte. Bij ontslag draagt de opdrachtgever – de werkgever in dit geval – al helemaal geen verantwoordelijkheid. „Dat is gewoon uitbuiting.”
Balster denkt dat uitzendbureaus arbeidsmigranten als zzp’er laten werken om minder loonkosten te hoeven betalen. Bij zzp’ers dragen zij geen sociale zekerheidspremies af waardoor ze goedkoper uit zijn. „Dit is een manier om mensen nog goedkoper aan het werk te krijgen.”
Strengere regels
De gemeente Rotterdam denkt dat uitzendbureaus het bemiddelen in zzp’ers zien als een manier om onder toekomstige wetgeving uit te komen. Vanaf 2027 gelden voor hen strengere regels. „Als je geen uitzendbureau meer bent, maar een platform voor zzp’ers, hoef je je niet aan die strenge regels te houden.”
Willemsen van FairWork: „Vaak is sprake van schijnzelfstandigheid. De arbeidsmigrant heeft net als bij werk in loondienst slechts één opdrachtgever. Die heeft de lusten: die betaalt een laag tarief en draagt geen verantwoordelijkheid, de arbeidsmigrant draagt de lasten.”
Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zegt in een reactie te zien dat „malafide bedrijven steeds nieuwe manieren bedenken waarbij arbeidsmigranten worden uitgebuit”. Daarom moet volgens het ministerie naast malafide uitzendbureaus ook schijnzelfstandigheid worden aangepakt. „Dit doen we door de afspraken die we hebben gemaakt in het akkoord omtrent het arbeidsmarktpakket.” De wet VBAR, die dit moet regelen, ligt nu bij de Raad van State.
Lees ook
‘Door het uitzendverbod zijn arbeidsmigranten in de Duitse vleessector beter af’
FairWork zegt dat de Kamer van Koophandel bij de inschrijving van nieuwe ondernemers beter moet checken of mensen weten waar ze als zelfstandige aan beginnen. De KVK zegt in een reactie dat iedereen die zich daar meldt voor inschrijving „op dezelfde wijze” wordt behandeld.
