Aan de ene kant van het station vieren mensen met regenboogvlaggen om de schouders, elfenoortjes en glitters op hun wangen de Christo-pher Street Day (CSD) van Leipzig, het Duitse equivalent van Pride. Aan de andere kant scanderen zo’n vierhonderd jonge mensen, in het zwart, getooid met Duitse vlaggen: „Duitsland haat de CSD”. Massaal laten die laatsten het white-power-gebaar zien, soms steekt er een zijn arm uit in een Hitlergroet.
Meerdere Oost-Duitse CSD’s – naar de straat in New York waar in 1969 de Stonewall-protesten plaatsvonden, klaroenstoot voor de homobeweging – werden in de afgelopen weken verstoord door extreem-rechtse tegenprotesten. In het Saksische Bautzen werd de CSD-optocht van zo’n 1.000 deelnemers achtervolgd door zo’n 700 extreem-rechtse demonstranten. Omdat de politie de veiligheid niet meer kon waarborgen, werd het CSD-feest voortijdig afgeblazen. In Leipzig, Magdeburg en Plauen werden de tegendemonstranten door de politie zo goed mogelijk uit de buurt gehouden van de CSD-optochten. Een gevoel van dreiging blijft. Op de CSD in Plauen zegt Stephanie Lüder (37): „Ik ben bang. Het wordt erger.”
De lhbti-gemeenschap is geen nieuw doelwit van extreem-rechtse groepen. Maar met de opkomst van radicaal- en extreem-rechtse partijen in de Oost-Duitse deelstaten wordt de vijandigheid openlijker. Cijfers van de politie tonen een forse toename van het aantal haatmisdrijven tegen lhbti’ers.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/30165152/WEB_310824BUI_Duitsland.png)
Deze zondag zijn in Saksen en in Thüringen deelstaatverkiezingen, in beide deelstaten ligt de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland in de peilingen aan kop met zo’n 30 procent. Op 22 september wordt gestemd in Brandenburg.
De anti-CSD demonstraties worden georganiseerd door extreem-rechtse splinterpartijen en jeugdorganisaties, zoals Freie Sachsen of Dritter Weg. Stefanie Lüder rust aan het eind van de CSD in Plauen uit op een strandstoel: „De rechtse partijen zijn het niet over alles eens, maar in antifeminisme en queerfobie vinden ze een gezamenlijke noemer.” De opkomst van rechts faciliteert extreem-rechtse groepen, erkennen ook de in zwart gehulde demonstranten in de Leipziger stationshal: „Zonder ruk naar rechts waren we hier niet”, galmt het over de perrons. Als hooligans bij een risicowedstrijd zijn ze ingesloten door dranghekken, omringd door de ME. De demonstratie mag niet, zoals gepland, op straat plaatsvinden omdat veel deelnemers verboden vlaggen en symbolen laten zien, zoals de Hitlergroet. Twee meisjes van een jaar of zestien in crop tops laten demonstratief een handsymbool van ‘88’ zien zodra een fotograaf in de buurt komt, code voor de Hitlergroet (Heil Hitler, HH = 88) van het Derde Rijk. Als de pers te dichtbij komt, scanderen de demonstranten „Lügenpresse, Lügenpresse”. Niemand wil met journalisten praten.
Soms steekt iemand zijn arm uit in een Hitlergroet
De leeftijd van de deelnemers – volgens de politie is bijna de helft minderjarig – geeft de demonstratie ook iets onschuldigs. Sommigen worden door hun ouders opgehaald na een telefoontje van de politie, aldus een woordvoerder. Jongens niet ouder dan veertien staan met strak getrokken zijscheidingen naast volwassen mannen die over de dranghekken heen brullen. Een tienermeisje met lange blonde vlechten wordt door een vrouwelijke agent naar de wc begeleid. Boven haar zwarte plooirok een T-shirt met de naam van een extreem-rechtse jongerenorganisatie uit Thüringen.
Op een perron iets verderop staat Lukas (17), die niet met zijn achternaam in de krant wil, met een groepje gelijkgezinden van de ‘antifa’. Leipzig is een stad met een uitgesproken linkse signatuur, waar antifascistische groepen, die soms niet terugdeinzen voor geweld, stevig vertegenwoordigd zijn. „Het is belangrijk om de fascho’s die uit hun dorpen komen gekropen zo min mogelijk ruimte te geven”, zegt Lukas. Op de vraag waarom de anti-CSD-demonstraties juist dit jaar zo groot zijn, zegt hij: „Sociale media zijn overspoeld door faschos’s.”
Lees ook
De zaak Lina E. staat symbool voor de harde strijd tussen Duits extreem-links en -rechts
Echte mannen
„Een op drie jonge mannen had nog nooit een vriendin. Hoor jij daarbij? Kijk geen porno. Stem niet op de Groenen. […] Laat je niet vertellen dat je lief, soft, zwak en links moet zijn. Echte mannen zijn rechts”, aldus de boodschap van de inmiddels afgezwaaide AfD-EU-parlementariër Maximilian Krah. Krah, die in het EU-parlement geen deel uit mag maken van de AfD-fractie maar deze weken in Saksen volop campagne voert, ging in 2023 viraal met zijn TikTok-filmpjes over „echte mannen”. Zijn sociale media strateeg, Erik Ahrens, schreef in een soort handleiding voor sociale mediagebruik dat hij Krah heel bewust liet praten over „relaties en seksualiteit”, omdat hij uit zijn eigen tijdlijn wist dat je zo veel jonge volgers kunt bereiken. „Rechtse mannen wordt vaak voorgespiegeld dat ze ‘incels’ zijn, dus dat ze geen vriendin kunnen vinden”, schrijft Ahrens. „Het dreigement van seks- en liefdesonthouding wordt zo als een drukmiddel tegen rechts gebruikt”, aldus de 29-jarige Ahrens. Krah moest daar iets tegenover zetten.
Sinds vorig jaar spelen Krah, andere AfD’ers en extreem-rechtse groepen in op de Pride-manifestaties, die in verschillende regio’s in verschillende maanden vallen. Ze kwamen met de ‘Stolz-Monat’, de trotsmaand. Daarvan is niet de regenboog- maar de Duitse vlag symbool, en het gaat om trots zijn op Duitsland. Of, zoals in een TikTok-bijdrage van Krah: „Jongen, je bent geen non-binaire eenhoorn. Je bent een Duitser. Maak er wat van.”
In een verkiezing voor scholieren stemde 34 procent AfD
Zoals Ahrens het formuleerde, zinspelend op het gemiddelde TikTok-gebruik van Duitse jongeren tussen 14 en 19: „Je hebt een venster van 90 minuten per dag waarop je iets in de breinen kunt planten.” Daar zet de AfD vol op in. Volgens een onderzoek
van begin dit jaar bereikt het officiële AfD-Bondsdag-account per TikTok-post drie keer zoveel gebruikers als alle andere partijen bij elkaar.
Cijfers laten zien dat de AfD-strategie effect heeft: in een scholierenverkiezing in Saksen, voor jongeren onder 18, stemde deze maand ruim 34 procent AfD – iets boven het percentage dat de partij volgens peilingen in Saksen kan behalen. Ook op campagnebijeenkomsten van de AfD, waar veel jonge mensen op af komen, is veel aandacht voor de kiezers van de toekomst. In flyers neemt de jongerenafdeling, Junge Alternative (JA), geïnteresseerden bij de hand. „Het is okee om rechts te zijn”, stelt de JA. „Wees er niet onzeker over.” Als je „twijfelt over de onafhankelijkheid van de media”, „zeker weet, dat er twee seksen zijn”, en „trots bent op onze cultuur en met links-groene Duitslandhaters niets kunt beginnen”, dan ben je nu eenmaal rechts. Leden van de Junge Alternative wilden geen interviews geven.
Trots, Duits, nationaal
AfD en JA hebben de anti-CSD-demo’s niet georganiseerd. Maar de extreem-rechtse groepen die dat wel doen, borduren voort op het AfD-narratief. De demonstratie in Leizpig heette ‘trots, Duits, nationaal’. De AfD in Saksen en Thüringen, en de JA, is door de Duitse veiligheidsdiensten als ‘extreem-rechts’ bestempeld. Volgens onderzoek van de regionale omroep MDR is gender naast migratie en klimaat het belangrijkste onderwerp voor de AfD in het Saksische deelstaatparlement. Zo zegt bijvoorbeeld de AfD-politicus uit Saksen-Anhalt Oliver Kirchner: „Kinderen mogen geen indiaantje meer spelen, maar mannen wel vrouwen?!”
De AfD wil het kinderen-krijgen in Saksen en Thüringen bevorderen door het heteroseksuele kerngezin per kind tienduizend euro te geven. Het Thüringse verkiezingsprogramma stelt ook dat de ‘ouders’ idealiter de eerste drie levensjaren voor hun kind zorgen en het niet naar de opvang brengen.
Jonge AfD’ers verbeelden het conservatieve gezinsideaal op TikTok en Instagram, waarbij zij inhaken op de tradwife-trend. Onder de hashtags ‘blond’ en ‘Duits’ promoten jonge vrouwen het dragen van lange gebloemde jurken en linten in het haar. Een jonge AfD’er stelt in een veel becommentarieerde video dat „patriottische” en „Oost-Duitse jeugd” het haar in een zijscheiding draagt. Behalve relatie-advies van Krah is er op rechts TikTok dus ook stijladvies te krijgen.
Volgens een van de organiserende groepen van de anti-CSD in Leipzig is het ook precies de bedoeling dat politiek en esthetiek samengaan: de groep ziet zich als „lifestyle”, als een „skinhead-subcultuur”, die samen vechtsport bedrijft en demonstreert, maar die geen strenge eisen stelt wat betreft politieke overtuigingen, aldus een post op Telegram.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/08/30164356/data121029017-2df8a9.jpg)
Altijd dreigementen
In Plauenzegt Stefanie Lüder: „Er is hier geen hogeschool of universiteit. Als je hier opgroeit, ken je de codes van een hoogopgeleid, stedelijk milieu misschien niet, en roepen die argwaan op. Op zulke onzekerheden spelen die rechtse sociale mediakanalen en partijen in.” Volgens Lüder wist de extreem-rechtse partij Freie Sachsen, toen die tijdens de coronapandemie een grote groei doormaakte door demonstraties te organiseren, ook veel jongeren aan zich te binden: „Zij lapten de regels aan hun laars. En zij organiseerden wél survivalcursussen en tafeltennistoernooien voor jongeren.”
Dat resulteert nu in die jonge, militant ogende groepen. Lüder: „De rechtse scene is geen meerderheid. Maar het is een dominante, agressieve groep die angst inboezemt. En die groepen zijn op alle scholen in de regio dominant. Dat maakt het voor jonge queer mensen, als je jezelf juist aan het vinden bent, heel moeilijk. Voor leraren trouwens ook.”
Het oude industriestadje Plauen ligt in het zuidelijkste puntje van Saksen, vlak bij de grens met Tsjechië. Naar Leipzig of Dresden met het ov kost zo’n drie uur. Sinds de val van de muur kromp het aantal inwoners in de regio met ongeveer een kwart. „Queer mensen gaan uit Plauen weg omdat ze iedere dag met agressie en micro-agressie te maken hebben. Als ze het zich kunnen veroorloven, tenminste.”
Johannes (19) komt uit een dorp in de buurt van Plauen. „Gelukkig ben ik sinds een jaar in Leipzig”, zegt Johannes, „hier kun je je nooit echt op je gemak voelen. Er zijn altijd dreigementen.” Later neemt Johannes de bus naar het dorp. „Ik zorg dan wel dat ik me eerst verkleed, zodat niet te zien is dat ik van de CSD kom.” De politie schrijft op X dat ze, met oog op de anti-demonstranten, de deelnemers van de CSD begeleiden naar het station.
Ook Nina en Victoria, allebei 17 jaar oud, zijn op hun hoede. Ze zitten op een bankje op het marktplein in Plauen, regenboogvlaggetjes naast zich. Victoria: „Met zo’n vlag zou ik niet zo snel naar huis lopen.” Nina: „Maar je moet ook weer niets te bloots aantrekken, dan word je achterna geroepen of achtervolgt. Mij gebeurt dat gelukkig niet. Ik zie er sowieso uit als een jongen.”
Nina woont in een dorp in de buurt. „Het is eigenlijk heel vredig daar, ik hoef er niet zo nodig weg.” Victoria: „Ik heb fernweh. Plauen is de afgelopen jaren een beetje raar geworden. Er zijn veel nieuwe mensen komen wonen, vooral uit Roemenië, geloof ik. En bij de mensen die er al woonden voel ik me ook niet thuis, die reageren zo vreemd sinds ik open ben over mijn seksualiteit.”
Volgens Nina en Victoria zijn mensen in Plauen nogal geïrriteerd over de politiek. „Er is heel veel onrust”, zegt Victoria. „Maar op de AfD zou ik nooit stemmen.” Nina weet het nog niet: „Ik hoor altijd wel dat de AfD extreem-rechts is en zo. Maar over de CDU hoor ik ook niks goeds.”
