Opinie | Deel vaccins, was dat niet de les uit de coronacrisis?

Er is een zorgwekkende stijging in het aantal mpox-gevallen in Afrika, met name in de Democratische Republiek Congo (DRC). Als er niet snel vaccins beschikbaar komen, zal deze uitbraak verder escaleren, met het risico op verdere verspreiding naar meer landen en regio’s. Het doneren van mpox-vaccins door de Nederlandse overheid is cruciaal voor zowel de mondiale als onze eigen gezondheid.

Op 13 augustus riep de Afrikaanse volksgezondheidsorganisatie CDC een Public Health Emergency of Continental Security uit. Een dag later verklaarde ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) mpox tot een Public Health Emergency of International Concern. Vooral West-en Centraal-Afrikaanse landen worden getroffen. DRC is het epicentrum van de uitbraak: sinds half augustus zijn daar door beide organisaties al meer dan 3.200 gevallen bevestigd.

Miljoenen ontheemden

Het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk veel hoger, maar door gebrekkige toegang tot zorg en diagnostiek staan niet alle gevallen op de radar. Dit is extra zorgwekkend omdat DRC, een land met 100 miljoen inwoners en ruim vier keer zo groot als Frankrijk, veelvoudig is getroffen door conflicten. Miljoenen mensen zijn ontheemd en hebben beperkte toegang tot zorg. In overvolle steden als Goma leven veel ontheemden, wat het ontzettend moeilijk maakt om besmettingen te traceren en in te dammen.

De sleutel tot beheersing van deze uitbraak ligt in preventie: goede gezondheidsvoorlichting, het actief en zo vroeg mogelijk opsporen van gevallen, het bieden van de juiste zorg voor mensen die besmet zijn, én prioriteit geven aan vaccinatie van risicogroepen (zoals gezondheidsmedewerkers, sekswerkers, mensen in hetzelfde huishouden, mensen met een zwak immuunsysteem, zwangeren, kinderen en ouderen).

Het grote gebrek aan vaccins is een obstakel dat verdere escalatie juist dreigt te veroorzaken. Volgens het Afrikaanse CDC zijn er 10 miljoen vaccins nodig voor de getroffen landen. Dit aantal zal ongetwijfeld stijgen als het virus zich verder verspreidt. Op dit moment zijn er géén vaccins in DRC. Nigeria ontving deze week als eerste Afrikaanse land mpox-vaccins, 10.000 in totaal.


Lees ook

Wat is er bekend over de nieuwe mpox-stam?

Een labfoto van het mpox-virus, dat zich snel in met name Afrikaanse landen heeft verspreid.

Risico op escalatie is klein

Maar de vaccins zijn niet daar waar ze nu nodig zijn, in de DRC en omringende landen. Ze liggen hier – in Nederland en in andere hoge inkomenslanden – klaar op de plank. Nog preciezer: wij hebben in Nederland op dit moment 100.000 mpox-vaccins op voorraad, terwijl het risico op escalatie hier klein is, mede door de lessen die Nederland trok uit de uitbraak van mpox in 2022.

De kans dat we deze vaccins niet hoeven te gebruiken, is het grootst als we ze inzetten in het epicentrum van de uitbraak: in de DRC.

De beslissing van minister Fleur Agema (minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, PVV) om alle vaccins hier te houden, betreuren we dan ook ten zeerste. Des te meer omdat België, Frankrijk en Duitsland wel al hebben toegezegd vaccins te doneren. Geen vaccins doneren is niet alleen onverstandig en onsolidair, maar ook inconsequent en tegenstrijdig met de Nederlandse Mondiale Gezondheidsstrategie 2023-2030. In deze strategie, waarvoor het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het ministerie van Buitenlandse Zaken verantwoordelijk zijn, is beloofd vaccins te doneren aan landen die ze nodig hebben.

De huidige situatie roept pijnlijke herinneringen op aan de coronapandemie, toen de bereidheid om vaccins te delen eveneens te wensen overliet. Hoewel wereldwijd werd erkend dat vaccinongelijkheid onacceptabel is en er beloftes werden gedaan om dit beter aan te pakken bij toekomstige ziekte-uitbraken, lijken we weer in dezelfde situatie te verkeren: hoge inkomenslanden hebben toegang tot vaccins, lage-inkomenslanden niet, en er zijn geen structurele oplossingen om dit te voorkomen.

Slechts 4 dollar

Het is gelukkig niet te laat om loze woorden om te zetten in zinvolle actie. Wij roepen de verantwoordelijke ministers voor de mondiale gezondheidsstrategie op tot de volgende drie acties. Ten eerste, stel een aanzienlijk deel van onze vaccins per direct beschikbaar aan Afrikaanse landen voor hun vaccinatiecampagne. Ten tweede, roep Europese en mondiale partners op om hetzelfde te doen. En ten slotte, roep de producent van het mpox-vaccin, Bavarian Nordic, op om de prijs van dit vaccin te verlagen. De geschatte prijs van het vaccin ligt tussen 50 en 75 dollar, al ontbreekt volledige prijstransparantie. Non-profitorganisatie Public Citizen berekende dat dit vaccin niet meer dan 4 dollar zou hoeven kosten.

Bovenal moeten we ons realiseren dat deze situatie het gevolg is van een structureel probleem in het mondiale biofarmaceutische systeem en de wereldwijde toegang tot medicijnen.

Nederland kan en moet in de toekomst meer doen om de ongelijkheid in toegang tot medicijnen bij de bron aan te pakken. Of het nu gaat om Covid-19, tuberculose, hiv of ebola; lage- en middeninkomenslanden staan bijna altijd achteraan in de rij voor medische hulpmiddelen.

Het is in het belang van ons allen dat Nederland overgaat tot actie, vaccins doneert en tegelijkertijd structurele veranderingen in het geneesmiddelensysteem doorvoert. We moeten Afrikaanse producenten ondersteunen, lokale productiecapaciteit vergroten, meer transparantie in de biofarmaceutische sector eisen en ons verzetten tegen monopolies op kennis en technologie. Door deze stappen nu te zetten, kunnen we bij een volgende uitbraak voorkomen dat we opnieuw om donaties moeten vragen. We zullen beter voorbereid zijn, uitbraken effectiever bestrijden en daarmee menselijk leed verminderen.