Ernest Cole gaf met zijn foto’s de apartheid een gezicht

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Recensie

Beeldende kunst

Fotografie Ernest Cole schokte de wereld in 1967 met zijn in het geheim gemaakte foto’s over hoe apartheid eruitzag. Foam toont nu een overzicht van zijn werk.






Zuid-Afrikaanse leerlingen zitten geknield op de vloer tijdens de schrijflessen. (Zuid-Afrika, jaren 60).
Zuid-Afrikaanse leerlingen zitten geknield op de vloer tijdens de schrijflessen. (Zuid-Afrika, jaren 60).

Foto Ernest Cole/ Magnum Photos

Toen Ernest Cole, 26 jaar oud, in 1966 Zuid-Afrika ontvluchtte, wist hij dat hij er nooit meer terug zou keren. Hij zou zijn moeder en zijn zus nooit meer bezoeken, en nooit meer een voet zetten op zijn geboortegrond. „Zuid-Afrika is mijn land – een groot, prachtig land met miljoenen prachtige zwarte mensen, de warmste, meest menselijke in de wereld”, schreef hij in 1968 in het Amerikaanse magazine Ebony. „In de lente verandert het landschap rondom de locations (de gebieden buiten Johannesburg waar zwarte mensen gedwongen zijn te wonen) in een fris groen, en Johannesburg zelf is zo prachtig dat het je bijna de adem beneemt. […] Ja, Zuid-Afrika is mijn land. Maar het is ook mijn hel.”

Cole had twee weken voor zijn vertrek – hij mocht het land uit omdat hij had gezegd dat hij op bedevaart naar Lourdes ging – al een lading contactafdrukken het land uit gesmokkeld via een bevriende journalist. Andere negatieven en prints werden later, via de post en andere smokkelroutes, nagestuurd. Cole wilde een boek maken van de foto’s die hij in de afgelopen acht jaar, meestal in het geheim, genomen had.

Foto Ernest Cole/ Magnum Photos

Met die foto’s, in 1967 gebundeld in het fotoboek House of Bondage, toonde hij de wereld hoe apartheid eruitzag. Zwarte mijnwerkers die, naakt en in een lange rij tegen een muur, een vernederende medische keuring moeten ondergaan. Zwarte bedienden die de kinderen van hun rijke witte werkgever verzorgen en zelf in een krot slapen. Hij legde de townships vast, de straatkinderen, de scholen zonder stoelen en bankjes.

Hoewel het apartheidsregime ook voor die tijd al flink bekritiseerd werd, leek de wereld na het zien van Coles werk pas écht te snappen wat er gebeurde. ‘The Ugly Face of S. Africa’s Apartheid’, kopte The Washington Post, ‘Inhuman Bondage’, schreef The Guardian. Cole had apartheid in zijn felle aanklacht een gezicht gegeven en de wereld reageerde geschokt.

In het Amsterdamse Foam zijn de foto’s uit het boek nu te zien in de gelijknamige tentoonstelling Ernest Cole, House of Bondage (‘bondage’ betekent: slavernij, lijfeigenschap, gevangenschap). Het is een grootschalig overzicht, aangevuld met krantenartikelen uit die tijd, een documentaire, en een interview uit 1969. Er zijn ook contactafdrukken en foto’s, gedeeltelijk in kleur, die Cole later in Amerika van de zwarte gemeenschap maakte. Die laatste bijdragen komen uit een recente vondst van 60.000 negatieven en contactafdrukken die in de kluis van een Zweedse bank lagen, waar ze eind jaren zestig via omwegen terecht waren gekomen.

Tijdens paspoortcontroles bij het treinstation van Johannesburg moet iedere Afrikaan zijn papieren tonen voordat hij zijn reis mag hervatten. (Zuid-Afrika, jaren 60). Foto Ernest Cole/ Magnum Photos

Schriftelijke cursus

Ernest Cole werd in 1940 geboren in Eersterust, Pretoria, acht jaar voordat het systeem van apartheid in Zuid-Afrika officieel beleid werd. Op zijn achttiende begon hij te fotograferen voor Drum Magazine, volgde een schriftelijke cursus aan het New York Institute of Photography en ging begin jaren zestig aan de slag als freelance fotograaf voor enkele kranten. Cole, die oorspronkelijk geregistreerd stond als zwart, kon dit doen omdat hij zich had weten te re-classificeren als kleurling, wat hem iets meer privileges gaf dan een zwarte Zuid-Afrikaan.

New York City, USA, 1971. Foto Ernest Cole/ Magnum Photos

In een documentaire van Jürgen Schadeberg, de hoofdredacteur van Drum in de tijd dat Cole er werkte, vertellen voormalige collega’s en vrienden hoe fotografeerde ‘vanuit de heup’. Zo zag niemand dat hij de politie fotografeerde die jonge Zuid-Afrikanen arresteerde omdat ze hun identiteitspas niet bij zich hadden. Dat hij stiekem ziekenhuizen binnensloop, waar patiënten op de grond lagen, onder de bedden, op de balkons. Of zag niemand hoe hij zijn camera de mijnen in smokkelde, in een papieren lunchzak met wat boterhammen en een appel. En hoe hij voortdurend staande werd gehouden en moest bewijzen dat zijn apparatuur niet gestolen was.

Na zijn vlucht had Cole nog wat exposities en werkte hij een tijd in Amerika, waar hij van de Ford Foundation de opdracht kreeg het leven van de zwarte bevolking vast te leggen. De foto’s werden nooit ingeleverd. Cole, naar verluidt teleurgesteld dat hij ook in zijn nieuwe thuisland racisme ondervond én ontheemd na zijn officiële verbanning in 1968, verdween langzaam uit beeld van familie en vrienden. Hij raakte aan de drank, werd dakloos en stierf uiteindelijk in 1990, een week nadat Nelson Mandela was vrijgelaten, op 49-jarige leeftijd aan alvleesklierkanker in New York.

Dansen en muziek maken

De foto’s hebben zo’n 55 jaar nadat ze zijn gemaakt niets aan kracht ingeboet. Aan de foto’s zie je af dat Cole onderdeel was van de gemeenschap die hij fotografeerde, dat hij de noodzaak voelde om het onrecht te laten zien en bereid was gevaar te lopen.

In de heruitgave van House of Bondage schrijft de Zuid-Afrikaanse dichter en schrijver Mongane Wally Serote ook over de actualiteit van de foto’s: „Als degenen die de foto’s van Ernest Cole zagen toen ze in 1967 werden gepubliceerd, verstijfden van ongeloof, en geschokt en verontwaardigd waren dat mensen ooit zo moesten leven, dan zouden ze nu, 55 jaar later, nog meer geschokt moeten zijn en totale afschuw moeten voelen over het feit dat het leven van de meerderheid van de zwarte mensen in Zuid-Afrika nog steeds hetzelfde is.”

Ernest Cole, New York City, USA, 1971. Foto Ernest Cole/ Magnum Photos

In die heruitgave is een hoofdstuk toegevoegd met foto’s die Cole niet in de uitgave van 1967 opnam. Waarom is onduidelijk. In dit hoofdstuk, ‘Black Ingenuitity’, staan foto’s waarop wordt gedanst, gemusiceerd, gelachen, geschilderd. Ook hier zwarte mannen die op een onderbroek na ontkleed zijn, alleen is dat hier omdat ze, met duidelijk plezier en uit vrije wil, deelnemen aan een wedstrijd bodybuilden. De foto’s laten volgens Serote zien dat ondanks alles de „hard-as-diamonds human spirit, ongeacht hoe zwak zijn schittering, koppig en continu zal flikkeren, met de hoop en vastberadenheid om vrij te zijn, te léven, ongeacht de tegenslagen”.


Beeldende kunst Bekijk een overzicht van onze recensies over beeldende kunst

Related Posts

Cappella Pratensis ontstoft muziek die klonk bij het eten van zwanen

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Als je de binnenstad van ’s-Hertogenbosch vanuit het oosten binnengaat, kom je in de Hinthamerstraat langs een opvallend geelgrijs pand: het Zwanenbroedershuis. Daar komen al eeuwen de leden van het Illustere Lieve Vrouwen Broederschap samen. Onder andere om te musiceren: het broederschap liet in de eerste eeuwen vanaf zijn oprichting in 1318 muziek componeren door destijds grote componisten, om te zingen in hun eigen kapel in de Sint Janskathedraal. Lijvige koorboeken (online te bekijken) uit de periode 1450-1600 met muziek van componisten als Matthaeus Pipelare, Pierre de la Rue en Jean Mouton herinneren daar nog aan.

Het nog steeds bestaande broederschap zingt niet zelf (althans niet openbaar); die rol van het klinkend houden van deze Renaissancemuziek heeft het Bossche vocaal ensemble Cappella Pratensis op zich genomen. Destijds was het normaal om één groot koorboek op een grote houten lessenaar te zetten en daar samen achter te zingen. Cappella Pratensis doet dat nu dus ook: in hun tournee Het feest van de zwaan staan vijf zangers (kleine bezetting), een dirigent en vier musici samen op een kluitje. Het geeft het concert alleen al op zicht een enorm vriendelijke uitstraling.

Binnenpret

Ook Het feest van de zwaan is een verwijzing naar het broederschap. Elke 28 december kwamen de leden bij elkaar voor de ‘Zwanenmaaltijd’; een dure aangelegenheid, waarbij de schenker van de te verorberen zwaan van oudsher de eretitel ‘zwanenbroeder’ kreeg. Cappella Pratensis zingt deze tournee muziek die geklonken zou kunnen hebben op zo’n banket. Zoals een ‘Ave Maria’ van Jacobus Clemens non Papa, dat prachtig ingetogen en gecontroleerd klinkt.

Wel valt al snel op dat de stemmen wat individualistisch blijven, moeilijk mengen. Enerzijds klinkt dat realistisch: op een banket vroeger klonk de zang vast ook niet puntgaaf. Anderzijds vraag je je af of deze muziek niet beter tot zijn recht komt in een kerk. Op hun prachtige Obrechtalbum uit 2023 (dat in oktober nog knap een Gramophone Award won) worden de zangers geholpen door een rijke galm.

Feestelijk is niet het woord dat bij dit concert komt bovendrijven. Wel: ingetogen, intiem, voorzichtig twinkelend en met binnenpret. Het begeleidende Sollazzo Ensemble (eveneens in kleine bezetting: fluit, luit en twee vedels) voegt zich er knap naar, al zouden ze waarschijnlijk uitbundiger kunnen (en willen).

Liefdesverklaring

Verschillende stukken volgen elkaar slim op: devote misdelen blijken soms gebaseerd op maar al te wereldlijke werkjes, zoals de Missa Benedicti van Benedictus Appenzeller, dat gebaseerd blijkt op ‘Ick had een boelken uutvercoren’, dat verderop in het programma zit. Dat geldt ook voor ‘Myns liefkens bruyn ooghen’ van Tielman Susato, dat Jheronimus Vinders verwerkte in zijn mis. Ook dat klinkt samen. Daarin vallen ook opvallende uitspraakkeuzes op: de u in ‘Sanctus’ is bij Pratensis geen ‘oe’ maar ‘ù’ (zoals in: ‘Gut, dat klinkt grappig’). Benedictus wordt ‘Benedictès’. Agnus Dei klinkt als de vrouwennaam: Agnes. (Die in het Grieks dan weer ‘zuiver’ of ‘heilig’ betekent, dus zo gek lijkt de gedachte niet).

Dat er geen Nederlanders tussen de zangers zitten, maakt de paar Nederlandse teksten uit de Middeleeuwen nog moeilijker te verstaanbaar. En dichter Eric Alink heeft nog wel zo zijn best gedaan op de uitbundig sensuele liefdesverklaring aan de zwaan („’k Wil spelevaren in uw schoot, uw binnenzee beproeven / Bij eb en vloed en elke stoot, in uwe diepte toeven.”), op de anonieme melodie van ‘Ick had een boelken’. Maar echt lastig is het om te luisteren wanneer artistiek leider Stratton Bull als spreekstalmeester het woord neemt. Praatjes over de muziek zijn vaak nuttig of leuk. Zeker nu ‘het feest’ op geen enkele manier zichtbaar is gemaakt, is het aan Bull om je fantasie aan te zwengelen. Hij nodigt ons met luide stem en groot gebaar uit bij het rijke banket. Althans, dat probeert hij, maar zenuwen zitten hem in de weg. Hij staat zo deerniswekkend te beven dat het zweet je plaatsvervangend uitbreekt.


Nilüfer Yanya betovert met haar veelkleurige liedjes

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

Als Nilüfer Yanya het publiek in de Melkweg toespreekt, oogt ze verlegen. Maar als de 29-jarige Britse zingt, is er van schroom geen sprake. Dat doet ze adembenemend mooi, en met de natuurlijke vanzelfsprekendheid van een ruisende waterval. In combinatie met haar vier voortreffelijke muzikanten leidde het tot een betoverend concert.

Yanya heeft een experimentele, ongrijpbare sound, die vele genres doorkruist, van soul en jazz tot rock en grunge. Ze maakt in essentie gitaarliedjes, maar gitaarliedjes die weelderig uitwaaieren, en voortdurend van richting, ritme en kleur veranderen – zoals in jazz en grunge.

Haar gitarist en medecomponist Will Archer wringt behalve mooi slepende melodieën ook de vreemdste akkoordenschema’s uit zijn instrument. De ritmesectie varieert doorlopend in tempi, ook omdat Yanya graag songs schrijft die plots uitbarsten in gitaargeweld. En dan heeft ze nog multi-instrumentalist Jazzi Bobbi aan haar zijde (dochter van Spargo-zanger Ellert Driessen), die op keyboards de gitaarsongs van een extra knisperende laag voorziet en op haar saxofoon voortdurend een portie zachte tonen door de liedjes vlecht.

Bijzondere techniek

Over dat schuimige mengsel vlijt Yanya haar hees-hoge soulvolle stem. Vaak zet ze zingzeggend in, maar als ze voluit zingt, hanteert ze vaak een bijzondere techniek, die eerder draait om klank dan om het volledig uitspreken van woorden. Dan kan de naam van Elizabeth Fraser, de etherische zangeres van de Cocteau Twins zich opdringen. Zelf noemt Yanya in interviews vaak Big Thief en Nina Simone als inspiratiebronnen voor haar zingen en schrijven.

Haar schetsmatige manier van zingen sluit aan bij haar impressionistische, poëtische manier van schrijven, die al even weinig houvast biedt. „You’re my best machine, you’re my midnight sun, always I did it for you”, luidt bijvoorbeeld karakteristiek het refrein van ‘Midnight Sun’, het prijsnummer waarmee ze het concert afsloot.

Dat lied komt van haar goed ontvangen tweede album Painless, uit 2022, die alle beloftes inloste van haar debuut Miss Universe uit 2019. Dit najaar verscheen het derde album, My Method Actor. Ook dat nieuwe album leverde weer een aantal prachtige, pakkende singles op, zoals ‘Like I say (I runaway)’ en ‘Just A Western’. Die songs kregen live een gloedvolle uitvoering, die de intensiteit van de songs nog eens extra aanzette.

Anders dan dit nieuwe album kende het concert geen enkel minder moment. In elk lied zat energie en voortdurend kon je je verbazen over het raffinement van deze band. Een groot podiumpersoonlijkheid is Nilüfer Yanya niet, maar de muziek maakt alles goed.


Rijksmonumenten bedreigd door verkrotting. ‘De eigenaar is officieel nooit op zijn vingers getikt’

  • admin
  • November 26, 2024
  • 0

‘INSTORTINGSGEVAAR!! NIET BETREDEN”, zegt een waarschuwingsbord aan de rand van Sluis. Het hangt aan wat eens een monumentaal toegangshek was. De toegang en het terrein erachter zijn overwoekerd met bomen en struiken. „Hierachter ligt Het Hoompje”, zegt Arjen Drijgers, voorzitter van de afdeling Zeeland van de erfgoedvereniging Heemschut.

Het in 1909 gebouwde villacomplex met torentje en kapel was een klooster voor de zusters Franciscanen. Tot 1986 is het ook in gebruik geweest als internaat voor kinderen met een beperking. Daarna kwam het leeg te staan. Zesentwintig jaar geleden is het complex onder nummer 509259 ingeschreven als rijksmonument.

Intussen geldt Het Hoompje in erfgoedkringen als schoolvoorbeeld van een rijksmonument dat ondanks, of misschien juist wel dóór zijn speciale status al jarenlang door zijn eigenaar zo wordt verwaarloosd dat het verkrot raakt. De eigenaar is in dit geval een BV, onderdeel van het beursgenoteerde bedrijf Bever Holding, die het complex in 1992 heeft gekocht. Daarachter gaat de vastgoedinvesteerder Ronnie van de Putte schuil die in Nederland en België zo veel monumentale gebouwen heeft laten verwaarlozen dat hij de bijnaam ‘de Krottenkoning’ heeft gekregen.

Via een olifantenpaadje verderop is het mogelijk het terrein van Het Hoompje te betreden. „Ik blijf hier even wachten”, zegt Drijgers. Een bord ‘Verboden toegang’ staat er niet, maar zijn Heemschutafdeling heeft in juli 2021 aangifte gedaan van opzettelijke en stelselmatige verwaarlozing. „Daarom lijkt het me beter dat ik niet het terrein op ga.”

De muren van het complex staan nog overeind, maar alle deuren en ramen zijn weg. Overal, buiten en binnen, zit graffiti. Het trappenhuis is deels verdwenen, evenals een stuk vloer van de bovenverdieping. In het dak gaapt een groot gat. Klimop overwoekert met dikke, kale wortels de achterkant van de kapel.

Verwaarlozing

Het Hoompje is geen uniek geval, blijkt uit gegevens van de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed. In de recent gepresenteerde tweejaarlijkse ‘monitor monumenten en archeologie’ staat dat volgens opgave van gemeenten 93 rijksmonumenten ‘ernstig verwaarloosd’ zijn. Dat zijn er vijf meer dan twee jaar geleden.

Leonard de Wit, die zich bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) al jaren met de materie bezighoudt, is aanvankelijk geneigd het probleem te relativeren – „we hebben in totaal ruim 61.000 rijksmonumenten in Nederland” – maar vertelt toch veel tijd te stoppen in verwaarloosde rijksmonumenten. „Verwaarlozing gebeurt onder andere omdat een boer die met zijn bedrijf stopt, geen zin heeft zijn monumentale schuur te onderhouden. Of omdat een parochie geen geld heeft voor onderhoud van een kerk. Met die mensen probeer je er door praten uit te komen.” Maar er zijn volgens De Wit ook eigenaren die bewust een monument verwaarlozen, bijvoorbeeld omdat ze het gebouw willen laten slopen om er een ander, winstgevend project neer te zetten.

De eigenaar van Het Hoompje hoort tot die categorie, stellen Drijgers en De Wit afzonderlijk van elkaar. Dergelijke eigenaren hebben vaak diepe zakken en kunnen er daarom ook nog eens juridisch alles aan doen om niet aan hun verplichtingen te voldoen, luidt hun gezamenlijke conclusie. Bever Holding zelf zegt desgevraagd dat er geen woordvoerder voor commentaar beschikbaar is.

Volgens de Erfgoedwet hebben eigenaren van een rijksmonument een instandhoudingsplicht. De Wit: „Dat is geen plicht tot een alomvattende restauratie, maar het begint wel met wind- en waterdicht maken.” Aan gemeenten is al sinds de Monumentenwet van 1988 de taak om erop toe te zien dat eigenaren hun rijksmonumenten goed onderhouden. Daar zit ook een probleem: veel gemeenten hebben niet genoeg mensen, kennis en geld in huis, zeker niet voor langdurige juridische procedures.

Het in 1909 gebouwde villacomplex Het Hoompje in Sluis.
Foto Theo Toebosch

Handhavingsactie

„Ambtenaren van Sluis wilden enkele jaren geleden wel via een dwangsom de eigenaar van Het Hoompje dwingen het gebouw niet langer te verwaarlozen”, vertelt Drijgers. „Maar uiteindelijk heeft de gemeente die laten verlopen en nooit officieel gehandhaafd.” Het dossier rondom Het Hoompje loopt al heel lang, geeft een woordvoerder van de gemeente Sluis in een reactie toe. „Dit rijksmonument wordt al tientallen jaren verwaarloosd door de eigenaar. We voerden eerder een handhavingsactie uit tegen de eigenaar. Maar dit heeft niet tot het gewenste resultaat geleid.”

In een perfecte wereld letten de provincies erop dat gemeenten hun taak als toezichthouder en handhaver goed uitvoeren. Maar ook dat gebeurt te weinig, heeft de Inspectie voor Overheidsinformatie en Erfgoed vastgesteld.

In principe kan ook justitie optreden tegen verwaarlozing van een rijksmonument, omdat dat als economisch delict geldt. „Daarom hebben we drie jaar geleden ook aangifte over Het Hoompje gedaan”, vertelt Drijgers. „Het Hof in Den Bosch heeft echter begin dit jaar bepaald dat strafrechtelijke vervolging niet opportuun is, omdat de eigenaar officieel nooit door Sluis op zijn vingers is getikt.”

Vijf jaar na Kamervragen over de uitvoering van erfgoedtaken is OCW dit jaar een programma gestart dat het toezicht en de handhaving bij gemeenten en provincies moet verbeteren, daarbij bijgestaan door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Desondanks stelt de gemeente Sluis nu dat de toestand van Het Hoompje zo slecht is, dat behoud geen zin meer heeft. De gemeente heeft daarom verzocht het complex als rijksmonument te schrappen. De Wit: „Ik heb de gemeente gezegd dat het verzoek na jarenlang zelf niet opgetreden te hebben niet zo netjes is.”

Drijgers heeft nog goede hoop. „Uit onderzoek van twee jaar geleden zou blijken dat behoud nog wel mogelijk is. Als Het Hoompje niet als monument in stand wordt gehouden, rest een ruïne die alleen nog interessant is voor urban explorers.”