Hij woonde met zijn gezin in Pruszków, een kleine stad ten westen van Warschau, en werkte daar als verwarmingsinstallateur. Maar sinds woensdag is Volodymyr (of Vladimir, op z’n Russisch) Z. beter bekend als de Oekraïense duiker die door de Duitse autoriteiten wordt gezocht als hoofdverdachte van het opblazen van de Nord Stream pijpleiding in september 2022. Hij is inmiddels spoorloos.
Drie Duitse media – Die Zeit, de Süddeutsche Zeitung en omroep ARD – kwamen woensdagochtend met het nieuws dat de Duitse justitie in juni een Europees aanhoudingsbevel heeft uitgevaardigd tegen Z. Vervolgens verzocht Duitsland Polen om hem te arresteren. Volgens Europese afspraken moet een land binnen zestig dagen voldoen aan zo’n verzoek, zonder nader onderzoek.
Polen verzuimde dat en Z. ontkwam. Eigen schuld, zeggen de Polen nu. Een woordvoerder van het Poolse openbaar ministerie zei tegen nieuwssite Onet dat de Duitse autoriteiten weliswaar een Europees aanhoudingsbevel hadden uitgevaardigd, maar dat ze de naam van Z. niet hadden ingevoerd in de database van de Poolse douane.
Lees ook
dit vragenstuk over de aanslag uit september 2023
De duiker is gevlogen, maar de identificatie van een verdachte is een grote doorbraak in een schijnbaar onoplosbare zaak. Drie landen deden onderzoek naar de mysterieuze aanslag op de gaspijpleiding tussen Rusland en Duitsland, bijna twee jaar geleden. Drie van de vier leidingen op de bodem van de Oostzee, circa tachtig meter diep, werden zwaar beschadigd door explosies. Zweden en Denemarken staakten begin dit jaar hun onderzoek wegens gebrek aan aanwijzingen, zonder conclusie. Duitsland ging door.
Energie-afhankelijkheid
Het was een aanslag met grote geopolitieke impact. Nord Stream 2 was nog niet operationeel, maar Nord Stream 1 stond symbool voor de Duitse energie-afhankelijkheid van Rusland. Polen was een uitgesproken tegenstander van Nord Stream, al was het maar vanwege het verlies aan transitvergoedingen als het Russische gas niet meer via Polen naar Europa zou komen. Over de dader werd wild gespeculeerd: Rusland zou het gedaan hebben, later de VS dan wel de CIA. En stel dat Oekraïne er achter zit, wat betekent dat voor de Duitse steun aan Oekraïne?
Dat Volodymyr Z. als verdachte is aangewezen sluit aan bij eerdere onthullingen van dezelfde Duitse media en onder meer Nieuwsuur. In september vorig jaar wezen zij al naar een zestal Oekraïners die tijdens een bootreis op de Oostzee de explosieven zouden hebben geplaatst. In zeiljacht Andromeda, door de Duitse rijksrecherche gevonden na een tip van de Nederlandse dienst MIVD, werden sporen gevonden van het explosief HMX. Camerabeelden en een getuige bewezen de aanwezigheid van Z. in een gehuurde auto op het Duitse eiland Rügen, bij de eerste stop tijdens de bootreis.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120469383-3934d0.jpg|https://images.nrc.nl/IIn7Rj9zi9bccG-Uc0ZJ-X9lM50=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120469383-3934d0.jpg|https://images.nrc.nl/m-uS7N94823gimCtEDVf9OB2BuE=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data120469383-3934d0.jpg)
Volodymyr Z. beschikte over de vaardigheden en expertise om de complexe en gevaarlijke sabotage-actie op de zeebodem uit te voeren. Hij werkte als instructeur bij duikschool Scuba Family in Kyiv, waar hij woensdag nog met zijn volledige naam op de website stond vermeld. De eigenaren van de duikschool, het echtpaar Jevhen U. (ofwel ‘Folgat’) en Svitlana U., zouden ook betrokken zijn geweest bij de aanslag, maar het bewijs tegen hen is onvoldoende sterk voor een aanhoudingsbevel. Op sociale media tonen ze zich zeer begaan met de Oekraïense strijdkrachten.
Mysterie niet opgelost
De drie duikers geven op de website van Scuba Family aan dat ze ervaring hebben met diep duiken, onder meer met het daarvoor gebruikte gasmengsel Trimix. In een kort telefoongesprek met de Duitse journalisten zei Svitlana dat ze in september 2022 op vakantie was in Bulgarije. Haar voormalige werknemer kende ze niet. Z. zelf ontkende, ook in een kort telefoongesprek, eveneens elke betrokkenheid bij de aanslag.
Handelden de duikers op eigen houtje, of werden ze aangestuurd?
Met de aanwijzing van de drie -Oekraïners is het mysterie rond de aanslag bepaald niet opgelost. Handelden de duikers op eigen houtje, of werden ze aangestuurd, wellicht door een speciale legereenheid met medeweten van voormalig generaal Valeri Zaloezjny? Of waren ze pionnen in een briljante valse vlag-operatie van Rusland of een andere partij? Voorbehoud is nog steeds geboden. Zeker is dat bij het onderzoek van de Duitse media tot nu geen aanwijzingen zijn gevonden voor betrokkenheid van de Oekraïense staat.
Zeker is ook dat de politieke gevolgen van de aanslag doorwerken. De wankele relatie tussen Duitsland en Polen blijkt ook onder de nieuwe regering van Donald Tusk nog weinig stabiel. Het laten lopen van Volodymyr Z. is begrijpelijk vanuit Pools perspectief – een saboteur van de gehate Nord Stream verdient lof, geen straf. Om dezelfde reden is het onwaarschijnlijk dat de Oekraïense autoriteiten iets zullen ondernemen tegen duikersechtpaar U. Voor de Duitse justitie ligt dat anders; zij wil de daders van de aanslag op belangrijke infrastructuur kunnen vervolgen.
