Roze was in de 18de eeuw juist een kleur die kracht uitstraalde, voor mannen en jongens

Posted on August 2, 2024 by admin

Ze heeft al één been in de broekspijp van haar man en is vastberaden om zich ook de tweede toe te eigenen. De vrouw lijkt het gevecht om de broek te winnen, haar man voert een matige verdediging. Die broek op de zeventiende-eeuwse gravure van Nicolaas Braeu, naar werk van Karel van Mander (1548-1606), stond toen al symbool voor mannelijke macht. De vrouw die daarmee aan de haal gaat is niet neergezet als stoer of bewonderenswaardig, ze ziet er uit als iemand van wie je maar beter afstand kan houden.

Het werk hangt in de tentoonstelling Point of View in het Rijksmuseum in Amsterdam. Voor deze zomertentoonstelling zijn de conservatoren met een genderbril in de collectie van het museum gedoken. „Gender is niet iets nieuws”, zegt Rijksmuseumconservator Charles Kang, het is geen modeverschijnsel waar men nu opeens mee bezig is. „Wij willen laten zien dat er verwachtingen, impliciete en expliciete regels over gender zijn, en dat die aan verandering onderhevig zijn.”

Zo staat er een Gispen-bureau in de zaal uit de jaren 60, vertelt conservator Maria Holtrop, waar een dames- en een herenvariant van bestaat. „Het is nergens uitgelegd door Gispen, maar de vrouwen kregen twee laatjes en de mannen hadden er blijkbaar vier nodig.” Het onderliggende idee: mannen hadden ruimte nodig voor belangrijke papieren, vrouwen minder.

De bureaus, schilderijen, etsen, foto’s, jurken van 1500 tot nu – er is gegrasduind in de gehele collectie – laten zien dat er in West-Europa altijd strenge, of in elk geval duidelijke ideeën zijn geweest over welke kleding, welke houding, welk gedrag er hoort bij mannelijkheid en vrouwelijkheid. Alleen kon dat in de loop van de tijd wel veranderen.

17de-eeuwse gravure van Nicolaas Braeu, naar werk van Karel van Mander (1548-1606), waarin een vrouw de broek van de man probeert aan te trekken.

Verleidelijk en voornaam

Poseren met een sierlijke hand in de zij, bijvoorbeeld, was in de zeventiende eeuw bijzonder mannelijk (oorspronkelijk verwijst het naar een hand op je wapen), en een teken van rijkdom en status. Het was maar enkele vrouwen gegund ook zo geschilderd te worden. Geertruida den Dubbelde kreeg het voor elkaar in 1668, zij zorgde voor de bevoorrading van de schepen van haar echtgenoot, luitenant-admiraal Aert van Nes. In de tentoonstelling hangt ze in een zaal met belangrijke mannelijke tijdgenoten, en tegenover een foto van Erwin Olaf, Girl (2005): een slanke vrouw met weinig kleding en veel make-up poseert met haar hand in de zij. De betekenis van die hand is veranderd, laat Girl zien aan Den Dubbelde: nu is het juist een teken van vrouwelijkheid, eerder verleidelijk dan voornaam.

Zo zijn er meer voorbeelden. Roze was in de achttiende eeuw een kleur die kracht uitstraalde, en werd gedragen door gegoede mannen en jongens. De zijden gebloemde groene pantoffels met hak waren júíst voor hen bedoeld.

Ophangen van het portret uit 1792 van de Franse diplomaat en spion die bekendstond als **Chévalièr(e) d’Eon**, die vanaf zijn 50ste als vrouw door het leven ging.

En altijd al waren er mensen die van die norm afweken, ook dat laat het Rijks zien. Met een portret uit 1792 bijvoorbeeld, van de Franse diplomaat en spion die bekendstond als Chévalièr(e) d’Eon. Na vijftig jaar als man te hebben geleefd ging zij verder als vrouw door het leven. D’Eon was een bekende Française, maar zal voor de meesten een curiositeit zijn geweest, meer dan de gevierde diplomaat die zij ook was.

Waar het Rijksmuseum een brede thematische opzet kiest, onderzoekt de tentoonstelling The Art of Drag in het Haarlemse Frans Hals Museum drag en crossdressing in de recente kunstgeschiedenis, met werken vanaf 1890 tot nu.

Daarin is er niet alleen aandacht voor het feest, maar ook voor de noodzaak om los te breken van gendernormen. Zo legde de Finse fotograaf en choreograaf Roza Ahmad de afgelopen jaren de ballroomscene vast in onder andere Amsterdam, Oslo en Brussel. Die balls vinden hun oorsprong in de negentiende-eeuwse Afro- en Latijns-Amerikaanse trans en queer gemeenschappen in New York, en gaan over expressie, vrijheid en het vieren van identiteit. Daarnaast zijn ze ook een plek voor mensen die buiten deze beschermde omgeving maar moeilijk zichzelf kunnen zijn.

Trotse blik

Drag is geen modeverschijnsel, het was er altijd al, laat de tentoonstelling in Haarlem zien. In 1911 kreeg Josef Meissauer toestemming van de Duitse keizer Wilhelm II om verder als vrouw door het leven te gaan. Een foto toont Meissauer in traditioneel mannelijke kleding, een andere foto laat Meissauer in vrouwelijke kleding zien. Op beide foto’s kijkt de geportretteerde trots voor zich uit, net langs de kijker heen. Het was begin twintigste eeuw in Duitsland verboden om in kleding van het andere geslacht over straat te gaan, lezen we in de publicatie bij de tentoonstelling.

Yamuna Forzani, Caress (2022)

Het Frans Hals Museum laat deels werk uit eigen collectie zien, zoals de schilderijen uit 1928 van de Nederlandse kunstenaar Ferdinand Erfmann. Zijn dansende, deels naakte figuren bevinden zich, zo vermoeden de samenstellers van de tentoonstelling, op de Zeedijk in Amsterdam, rond die tijd dé plek voor zeelieden, sekswerkers en queer mensen. Het is niet duidelijk in Erfmanns schilderijen wie man is, of vrouw, of anderszins. Dat hoef je ook niet te weten – wat kan jou het schelen, lijkt Erfmann te willen vertellen.

Vanaf een roze pluizige poef in de laatste tentoonstellingsruimte kijkt de bezoeker in een grote spiegel met felle lampen. Het moet een moment van zelfreflectie bieden. Of van wegdromen: het is makkelijk voor te stellen dat je backstage zit en de laatste hand legt aan misschien wel de make-up voor een dragperformance.

Misschien denkt een bezoeker als die in de spiegel kijkt, „Ik ben ‘gewoon’ normaal”, zegt conservator moderne kunst Maaike Rikhof, samen met conservator hedendaagse kunst Manique Hendricks samensteller van deze tentoonstelling. „Maar wat is normaal? Elke ochtend als we onze kleding aantrekken, verhouden wij ons tot ongeschreven regels van wat als mannelijk of vrouwelijk wordt gezien.”

Vikingen, wolvengehuil en kronen van hertengewei, zo verbroedert Heilung het publiek

admin
September 22, 2024
0

De Noors/Deens/Duitse band Heilung staat bekend om zijn theatrale presentatie, én om zijn rituele opzet. Heilung (‘genezing’) wil zichzelf en het publiek helen en verbroederen. Als intro staat zo’n twintig man in een kring op het podium van de uitverkochte Afas Live, Amsterdam. Hoofdman Kai Uwe Faust vertelt met dringende stem dat we allemaal gelijk zijn, want allen „afstammend van dat ene grote wezen”.

Zangeres Maria Franz draagt witte kleding, een wit masker voor haar ogen en op haar hoofd een hertengewei. Faust draagt een versierde helm en bontcape. Ze staan onder een dak van takken en bladeren, mist kringelt tussen de bandleden, op de vloer liggen botten. Het publiek is goed voorbereid: mannen hebben horens in het haar, mannen en vrouwen dragen suede rokken en zwarte vegen op hun gezicht.

Voor hun stijl en muziek putte Heilung uit de stijl van Vikingen, horror en mythologie – elementen die meer Scandinavische folkrockgroepen gebruiken. Toch ontstaat in de handen van de twintig man, aangevoerd door de voormalige tatoeerder Faust, iets bijzonders. De verkleedpartij past bij hun ritualistische klank. De afgelopen tien jaar ontwikkelde Heilung een strak kader voor hun nummers die soms zeven of negen minuten duren. Bijna elk lied is traag, wordt aangevuurd door diep rommelende drums, en krijgt een laag galm. Op de achtergrond murmelen keyboard en viool.

De ijselijke stem van Maria Franz klieft door deze duistere elementen, roept uitgerekte jammerklachten, of galmt woordloos. Naast haar klinkt Faust als half mens, half didgeridoo, zijn onderaardse gegorgel als een bezwering.

Heilung haalt inspiratie uit de stijl van de Vikingen, mythologie en horror. Foto Andreas Terlaak

Binnen de geheimzinnige sfeer past geen praatje met de zaal, Faust communiceert via indringend wolvengehuil dat onmiddellijk wordt beantwoord met nog harder gejank van het publiek.

Heilung is geïnspireerd door oude Germaanse en IJslandse teksten, en zingt behalve in het Deens ook in deze uitgestorven talen. Ze hebben het over goden en oorlogen, over natuurgeweld van gletsjers en storm, en ondertussen is er tweespalt tussen ‘koning’ Faust en ‘koningin’ Franz, te zien aan de ‘vechtdans’ die ze uitvoeren. Oorlog wordt verbeeld door zes figuren met grote ronde schilden die kreten brullen terwijl de strijddrums roffelen, in‘Krigsgaldr’ (‘oorlogsmagie’).

Er is ook humor: de dreigende schilden dienen bij een volgend nummer als frivool afdakje om onder te dansen. In de zaal wordt weinig bewogen, daar stompt het publiek een vuist in de lucht, of roffelt op het eigen hart. Dat de muziek uiteindelijk enigszins eentonig wordt is voor de fans geen belemmering. De wolven blijven huilen.

Harpist Lavinia Meijer: ‘De harp is een boomstam die houvast geeft in het leven’

admin
September 20, 2024
0

Achteraf bekeken ontkiemde de gedachte aan haar autobiografie Vleugels van papier vijf jaar geleden, zegt Lavinia Meijer (41), Nederlands bekendste harpist. Het was een zonnige oktoberdag in Californië. Ze had gespeeld op de première van de pocketopera Drowning van de Amerikaanse componist Philip Glass op zijn eigen Days and Nights Festival. Hij liet zich hiertoe inspireren door een vijf bladzijden tellend toneelstuk van de Cubaanse schrijfster María Irene Fornés, het verhaal van een man die een hartstocht opvat voor een vrouw op een foto.

„Daarna keken we een documentaire over de schrijfster”, vertelt Meijer, „over de laatste vijftien jaar van Fornés’ leven toen de ziekte alzheimer haar in de greep kreeg. Aan het slot gaat ze twee weken naar Cuba voor een ontroerend familiebezoek. Terug in New York is Fornés de hele reis weer vergeten. Zelfs het zien van de filmbeelden schudt haar geheugen niet wakker. Dit was de vrouw die eens zei: ‘Ik weet alles – de helft weet ik echt, de rest verzin ik.’ Het brein is een grillig organisme. Die nacht drong het tot me door dat er waarschijnlijk ook bij mij veel herinneringen in de kieren van het drukke bestaan verdwijnen. Ik begon notities te maken in mijn telefoon over wat me nog bijstond van vroeger.”

Adoptiekind

Lavinia Meijer ontpopte zich deze eeuw als de aanvoerder van een jonge generatie harpisten die het van oorsprong lieflijke instrument enerzijds een nieuw en rauwer imago gaf en anderzijds de meditatieve dimensies verdiepte. In haar voorstellingen verkent ze – door naast muziek ook teksten, kunst, geluidsfragmenten, video’s en animaties te gebruiken – maatschappelijke en filosofische vraagstukken.

Op een cafétafel in het Amsterdamse Volkshotel ligt het boek Vleugels van papier, de titel ontleend aan het lied Verdronken vlinder van Boudewijn de Groot en Lennaert Nijgh. „We zongen dat wekelijks op de basisschool”, zegt Meijer. „Het verhaal sprak tot mijn verbeelding: de tere vleugels bieden de vlinder een benijdenswaardige vrijheid en maken het dier tegelijkertijd breekbaar. Het herinnert me aan de ontdekking van Glass’ muziek. Zijn stukken geven me altijd het gevoel van een vorm van sterven, maar met de belofte van een wedergeboorte. En hoewel ze me vaak naar beneden trekken, het donker in, blijft er een hoopvol licht te zien. Het tweede deel van Glass’ Metamorphosis roept een sterke kracht in me op – het gevoel van: hoe kwetsbaar mijn bestaan ook mag zijn, muziek geeft me vleugels.”

De rode draad van Vleugels van papier is de zoektocht naar identiteit voor de musicus, die als Soo-Ji ter wereld komt in Zuid-Korea. Na de scheiding van haar ouders wordt zij als peuter – met haar twee jaar oudere broer – toevertrouwd aan de zorg van haar vader, zoals in het Aziatische land dan gebruik is. Wanneer hij moet reizen voor zijn werk, laat hij de kinderen dagenlang aan hun lot over. De vierjarige broer Kyung-Sup bedelt in de buurt voedsel bijeen. Al snel ziet hun vader een kindertehuis als enige uitweg. Hij zal hen niet meer komen halen.

Die zomer zullen ze in een Nederlands gezin belanden. „We moeten er wel bij vertellen”, waarschuwt het adoptiebureau Wereldkinderen hun nieuwe ouders, „dat het meisje een abnormaal groot hoofd heeft. Misschien is ze niet helemaal in orde.” Onder nieuwe namen, Lavinia en Robbie Meijer, beginnen ze aan een tweede leven met een twee jaar oudere Nederlandse zus en later nog een Ethiopisch broertje.

In het boek verhaalt Meijer over haar ontdekking van muziek en de harp, die helpen bij het overwinnen van haar verlegenheid en het verwerven van eigenwaarde. „Musiceren gaf me het gevoel dat ik er echt mocht zijn. Een hartstocht vinden die meteen onvervreemdbaar van jou is, kan je door het leven gidsen. Muziek was niet iets dat mijn ouders me oplegden, waar zij meer van wisten dan ik. Dat heb ik altijd prettig gevonden. Zoals ik ook blij ben dat zij zelf een kind hadden, waardoor wij niet die leegte hoefden te vullen.”

Harpist **Lavinia Meijer**. Foto Andreas Terlaak

Redder en geredde

Op haar dertiende wint Meijer haar eerste concours. De winnaarsmentaliteit en het perfectionisme komen bovendrijven. Maar geleidelijk ontdekt ze ook een andere kant van de muziek. „In de puberteit – in verdrietige en emotioneel heftige periodes – kon ik me opsluiten met de harp, dan was dat instrument als het ware de enige die me begreep.”

Bij haar adoptie staat Meijer jarenlang nauwelijks stil. Het blijft meestal iets waar omstanders naar vragen. Zo’n zestien jaar geleden krijgt ze onverwacht bericht dat haar biologische vader haar zoekt. Het dwingt haar ongewild na te denken over haar ‘vorige leven’. Niet lang daarna besluit ze op tournee te gaan naar haar geboorteland Zuid-Korea. En dan neemt ze ook de volgende stap en regelt een ontmoeting met haar vader, een ontroerende gebeurtenis – maar hun relatie kent veel haken en ogen en staat nu weer op de waakvlam.

Niettemin wordt ze zich door die ervaring bewuster van de adoptieproblematiek. „Er ontstaat een vreemde modus van redder en geredde, of we dat nu willen of niet. Bij veel adoptiekinderen speelt op de achtergrond het idee: ik moet alles zelf kunnen, want wie weet zijn mijn ouders er morgen niet meer. Je voelt dat er iets kapot is gegaan. Maar voor mij is de harp er altijd geweest: een boomstam die houvast geeft in het leven, wat er ook gebeurt. Dat ervoer ik op momenten van grote kwetsbaarheid, bijvoorbeeld in mijn puberteit en bij mijn scheiding. En met de jaren merkte ik dat het instrument een spiegel is. Wat het mij biedt aan troost, kan ik op het podium delen met mensen in het publiek die dat nodig hebben. Eerst was dat een onwennige gewaarwording, maar nu kan ik het omarmen.”

Lavinia Meijers boek Vleugels van papier verschijnt bij uitgeverij Prometheus. Vanaf 17 oktober toert de harpiste twee maanden door Nederland met danser en poppenmaker Duda Paiva in de voorstelling Animalia Paradoxa over de legendarische natuurkenner Linnaeus. www.dudapaiva.com

Manu Chao is overrompelend terug, maar noem het geen comeback – London Grammar bulkt van gevoel

admin
September 20, 2024
0

Manu Chao maakt geen ‘comeback’ na zeventien jaar, hij doet wat hij wil

Na zeventien jaar pauze is er eindelijk een nieuw album van Manu Chao. Waar was de legendarische Spaans-Franse zanger al die tijd? Weinig artiesten houden hun woord, Chao wel. Als hij belooft niet aan de leiband van de muziekindustrie te lopen, dan verdwijnt hij zomaar zeventien jaar uit beeld. Niet omdat hij geen fans heeft, maar omdat hij belangrijke activistische doelen wil realiseren, in Brazilië, Barcelona, Mexico of Senegal. Hij wil demonstreren, uitzettingen voorkomen, watervoorraden veilig stellen.

En nu verschijnt er een nieuw album – en dat is geen ‘comeback’ want carrière-jargon past hem niet. Chao had zin om weer onder de mensen te komen en noemde zijn plaat dan ook Viva Tu – als hartelijke boodschap jegens de aanhang.

Er is weinig veranderd vergeleken met zijn stijl op eerdere albums, en dat is goed nieuws. De nu 63-jarige Manu Chao speelt altijd al alsof de duivel hem op de hielen zit, en vuurde zijn muzikanten aan om hetzelfde te doen. Als een losgeslagen schip in woest getij zwalkten nummers in het verleden langs, bijvoorbeeld in ‘13 Días’, ‘Siberia’ of ‘Panik Panik’ van zijn voorlaatste plaat La Radiolina (2007).

Onderhuids borrelt het nog behoorlijk bij London Grammar

‘Heeft iemand je verteld dat het leven gemakkelijk was? Ze hadden het mis.” De Londense zangeres Hannah Reid gaat het niet mooier maken dan het is, in ‘You and I’. Niet dat dit zo’n verrassende uitspraak is, maar het zet wel een beetje de toon op het nieuwe album van haar band London Grammar: de grote ontgoocheling die je kunt voelen bij het ouder worden. Zou je al een wat naïeve verwachting hebben van het leven, dan onderstreept de 34-jarige Reid op The Greatest Love hoe alle lijnen verstrikt kunnen raken. Hoe het leven troebel is en complex. Het is moeilijk richting vinden langs overdonderende emoties en onzekerheden.

Dat klinkt somber. Maar dat is het niet, ook al bulkt The Greatest Love van London Grammar weer van gevoel en donkere onderstromen. Het is de vierde plaat sinds debuut If You Wait (2013). Dat was toen een veelbelovende kennismaking met een jong Britse indiepoptrio dat zich direct van zijn breekbare kant liet horen: zware tienerzorgen, getroebleerde relaties.

Zangeres Hannah Reid bleek een talent in het omzetten van gevoel in songtekst. Maar ook de onderlinge chemie van het drietal (naast Reid gitarist Dan Rothman en drummer/toetsenist Dot Major), dat elkaar leerde kennen op de Nottingham University, bleek uit hun cleane liedjesschrijven: de zorgen van een jonge generatie (‘Wasting My Young Years’ of het voorbeeldige ‘Strong’) verklankt in langzaam verbredende soundscapes.

Op Truth is a Beautiful Thing (2017) en Californian Soil (2021) was groei waarneembaar, een lichtere en vrolijkere negativiteit, zo je wilt. Al bleef de onderkoelde vorm hangen en werd het live nooit echt de spannendste band. Braafjes? Best. Maar onderschat ook podiumangst niet – Reid vertelde er vaak over in interviews. En ook in video’s ziet ze niets.

Ook op The Greatest Love heeft London Grammar patent op satijnmatte, elegant deinende songs. Je voelt dat er wat speelt – verraad, gebroken vriendschap, psychologische battles – het borrelt behoorlijk onderhuids. Dat soort inhoudelijke diepte is interessant. Maar, al ontwikkelen de popsongs zich meer dan voorheen, de muzikale climax blijft evengoed vaak hangen. Daar helpt de wat koele zang van Reid, even amechtig als theatraal, ijselijk hoog als laag plechtig, niet bij. Je wilt niet zo je best hoeven doen om haar te voelen.

De vorig jaar uitgebrachte remixen van oudere liedjes lieten horen dat London Grammar intussen zelf ook meer lucht en speelsheid wil. Beats tillen op. En dát is gelukkig ook merkbaar op The Greatest Love. Elektropopnummer ‘House’ en ‘Santa Fe’ zijn beduidend levendiger, ‘Rescue’ valt makkelijk voor te stellen voor een vrolijk klappend publiek. London Grammer zet zijn dromerige popsound meer open, maar blijft understated chic.

Amanda Kuyper

Concert: 3/11, Ziggo Dome, Amsterdam.

Rock
MJ Lenderman
Manning Fireworks

Bericht aan alle underdogs ter wereld: onze verlosser is gearriveerd. Op zijn vierde soloalbum viert de Amerikaanse singer-songwriter en Wednesday-gitarist MJ Lenderman in negen geniale, geestige en intense countrysongs alle knulligheden uit zijn lamlendige bestaan. Vol genade knielt hij naast ons neer en zingt troostend in ons oor: „Wherever you find me, you’ll find me on my knees.” (Frank Provoost)

Pop
The The
Ensoulment

Eerste album sinds 2000 van Matt Johnson die in de jaren tachtig bekend werd door hoogwaardige popmuziek met een angel. Melodieën zijn z’n sterke punt, en de arrangementen. Op Ensoulment is zijn tedere maar vlakke stem ingebed in koorzang, terwijl de instrumentaties zwalken van soulvol naar spookachtig. (HC)

Latin
Gabriel Rios
Playa Negra

De Puertoricaanse Belg Gabriel Rios dook op vorig album Flore al diep onder in de muziek en sferen van zijn Caraibische jeugd. Op Playa Negra is hij daar terug. In het donker. Met slecht weer. Alleen. Rios weet op geweldige manier de aantrekkingskracht van de donkere, diepmelancholische kant van latin uit te wringen. (Peter van der Ploeg)

Metal
Nightwish
Yesterwynde

Na het wat ingetogener Human Nature gaat de Finse band van Tuomas Holopainen weer vol op het orgel op Yesterwynde. Episch, bombastisch, filmisch en groots – ook zonder bassist/zanger Marko Hietala. De ster is en blijft de Nederlandse Floor Jansen, met haar waterheldere, krachtige stem: een anker in de wervelstorm van riffs, orkestrale elementen en koortjes. (PvdP)

Pop/Klassiek
Matangi Quartet & Ruben Hein
P.S.

Een hartbrekend vaarwel. Broederliefde. Van smeekbrief tot zeepost. Direct word je in de songcyclus gezogen die zanger Ruben Hein brengt met de strijkers van het Matangi Quartet, geïnspireerd door de brieven in het boek P.S. van Jet Steinz. Wat is dit klassieke popalbum een mooie versmelting: Heins smeuïge, buigzame soulstem langs de kristallen noten van Matangi. Fijnzinnig, meevoerend en troostrijk. (AK)