Heeft het zin om voor het drinken nog langs de snackbar te gaan? Komt alcohol sneller in je bloed als je door een rietje drinkt? En waarvan raak je sneller aangeschoten: een cocktail of een biertje? Martine Kamsma zocht uit wat er waar is van de theorieën die rondzwerven op het internet.
Dit is de vierde aflevering van een zomerserie over alledaagse vragen met een wetenschappelijk antwoord.
Het voornemen van de Amerikaanse president Trump om de Nationale Garde in te zetten bij de demonstraties in Californië, is heel zorgelijk. Dit vindt Amerika-expert Kenneth Manusama, die later deze week een boek publiceert over het Amerikaanse rechtssysteem: „Het lijkt een soort vingeroefening, een teen in het water om te voelen hoe iedereen reageert op de inzet van de krijgsmacht in een democratisch bolwerk.”
Trump wil dat 2.000 militairen van de Californische garde bescherming bieden aan de medewerkers van immigratiedienst ICE tijdens de demonstraties in Los Angeles tegen het uitzetten van immigranten. Daartoe heeft hij de garde onder het federale gezag gebracht – ondanks bezwaren van gouverneur Gavin Newsom. Trump beroept zich op een oude wet, die de president het recht geeft om dit doen in het geval van uitzonderlijke omstandigheden.
Eerst even dit: wat is de National Guard precies?
„Elke staat heeft een eigen National Guard, die voortkomt uit de milities die alle staten vroeger hadden. De Guard helpt bijvoorbeeld mee bij natuurrampen, maar ook bij handhaven van de orde in een staat – onder het gezag van de gouverneur. Tegelijkertijd speelt de National Guard ook een nationale rol. De reservisten [deeltijd-militairen, KB] van de Guard gaan bijvoorbeeld ook met reguliere troepen mee op internationale missies, zoals in het verleden in Irak en Afghanistan. De Guard heeft echt een dubbelrol en treedt dus niet alleen op in de eigen staat, maar kan ook ‘gefederaliseerd’ worden.”
Wat is dat voor wet waarmee dat nu gebeurt in Californië?
„Deze wet zegt dat de president het gezag over de National Guard kan krijgen, in geval van een invasie of van rebellie, of wanneer de president de wetten niet kan handhaven met de reguliere troepen. In dit geval draait het om rebellie, waarvan je dus eerst zou moeten vaststellen of daar werkelijk sprake van is. Daar komt bij dat in de wet staat dat alle orders aan de Guard ook bij federalisering vía de gouverneur gegeven moeten blijven worden. Het is onduidelijk wat dat in de praktijk betekent nu de gouverneur zelf heeft gezegd de inzet van de Guard helemaal niet te willen.”
Wat mag de Nationale Garde nu concreet doen bij de demonstraties?
„De militairen mogen volgens deze wet alleen bescherming bieden, niet de orde handhaven. Maar stel je voor, dat die nationale garde-militairen daar staan bij demonstraties. Ze zouden de demonstratie misschien mogen opbreken op bevel van de gouverneur – als die dat zou geven. Maar wat gebeurt er nu als de president of de minister van Defensie zegt dat de garde die demonstraties moet gaan opbreken? Dat is onduidelijk. Het is mysterieus wie het voor het zeggen heeft.”
Wanneer kan Washington de garde wel opdragen om zoiets te doen?
„Met bijvoorbeeld een beroep op de Insurrection Act, een veel zwaardere wet tegen rebellie. Deze wet is onder meer gebruikt om te kunnen ingrijpen bij de rellen rond de dood van Rodney King in 1992. Maar ook veel eerder, toen staten weigerden gevolg te geven aan verbod van het Hooggerechtshof op de segregatie van scholen. Met de Insurrection Act kon de Nationale Garde worden ingezet om zwarte studenten te beschermen. Mijn probleem met deze wet is dat-ie zo vaag is: het is niet duidelijk hoe precies de toetsing door een rechter zou moeten lopen. De wet lijkt een soort vrijbrief om wat dan ook te doen met de krijgsmacht.”
Spreekt u daarom van de ‘gevreesde Insurrection Act’?
„Dat is vooral omdat Trump er mee heeft gedreigd om de wet te gaan gebruiken. Er wordt al langer over gesproken van ‘gaat hij het doen of gaat hij het niet doen?’ De kans is best groot dat hij het gaat doen. Want dit is een regering van ‘we gaan het gewoon doen en dan zien we of het juridisch wordt tegengehouden’. Deze regering gebruikt het recht als een kapstok om te doen wat ze wil, niet als een kader waarbinnen ze zich moeten bewegen. Dat zie je ook met die voorgenomen inzet van de National Guard in Californië. Die versterkt het beeld van een president die nagenoeg vrijelijk de krijgsmacht op eigen grondgebied gaat inzetten. Dat is de volgende stap op de slippery slope richting nog meer autocratisch gedrag.”
Alles aan de oceaan is allemachtig groot. Hij beslaat zo’n 70 procent van het aardoppervlak en neemt ruim een kwart van alle koolstofemissies op, onder meer met zijn minuscule planten en bacteriën. De oceaan ontvangt ongeveer 90 procent van de extra warmte op die mensen met de uitstoot van broeikasgassen veroorzaken. De wouden van de Amazone worden vaak ‘de longen van de wereld’ genoemd, maar dat is niet terecht. Die eer komt de oceaan toe. Hij levert de helft van alle zuurstof op aarde.
Daarnaast heeft de oceaan een enorme economische betekenis. UNCTAD, de VN-organisatie voor handel en ontwikkeling, becijferde een paar jaar geleden dat de aan de oceaan gerelateerde industrie een jaarlijkse waarde vertegenwoordigt van ruim 2.500 miljard dollar. Meer dan drie miljard mensen zijn voor het grootste deel van hun voedselvoorziening afhankelijk van de oceaan.
Daarom lijkt het heel vanzelfsprekend om zuinig te zijn op de oceaan. Maar dat valt vies tegen. In een notitie van de Verenigde Naties ter voorbereiding van UNOC-3, de grote oceanenconferentie die deze week wordt gehouden in het Zuid-Franse Nice, wordt een opsomming gegeven van de vele bedreigingen. Het water verzuurt door de toenemende concentratie aan kooldioxide. Jaarlijks wordt ruim 11 miljoen ton plastic in de oceaan gedumpt, dat is bijna twee vuilniswagens vol plastic afval per minuut. Op de rode lijst van bedreigde dieren staan maar liefst 13.000 vissoorten. En steeds meer landen laten hun oog vallen op de grondstoffen op de oceaanbodem – ook al is nog totaal onduidelijk wat de gevolgen van diepzeemijnbouw voor het ecosysteem betekenen.
Daar komt bij dat het deel van de oceaan dat aan niemand toebehoort, de zogeheten volle zee, juridisch slecht beschermd is. Het gaat om ongeveer 61 procent van de oceaan, zo’n 43 procent van het aardoppervlak. Het oceaanverdrag dat in 2023 werd gesloten, waarin afspraken zijn vastgelegd over de bescherming van deze internationale wateren, wordt pas van kracht als ten minste zestig landen het hebben geratificeerd – op het moment van schrijven zijn dat er 31. Voor president Emmanuel Macron is het binnenhalen van voldoende ratificaties een belangrijk doel van de conferentie.
Die bescherming vereist behalve steun van genoeg landen ook veel extra geld. Op dit moment ontbreekt het daaraan. Wetenschappers becijferden in 2020 dat jaarlijks ongeveer 170 miljard dollar nodig is om de oceaan gezond te houden. Bijvoorbeeld om te monitoren op illegale visserij. Vorig jaar werd door landen iets meer dan 11 miljard toegezegd.
En zo dreigt van het veertiende duurzame ontwikkelingsdoel, dat gaat over ‘het leven onder water’, weinig terecht te komen. De meeste fondsen voor de zeventien doelen kampen met tekorten, maar bij geen van alle zijn ze zo groot als voor doel 14. Terwijl juist geld voor de oceanen volgens Niki Natarajan van ‘impact investeerder’ Phenix Capital heel goed kan bijdragen aan andere duurzame doelen, zoals het elimineren van honger (doel 2) en het voorkomen van klimaatverandering (doel 13).
Maar behalve geld lijkt vooral de politieke wil te ontbreken om internationaal samen te werken. De Amerikaanse president Donald Trump heeft inmiddels besloten zich niets aan te trekken van multilaterale afspraken. De oceaan is in zijn ogen een reservoir van kritieke grondstoffen die de VS hard nodig hebben voor hun nationale veiligheid en economie. Waarom zou je ze daar laten liggen?
Genoeg dus om te bespreken op de conferentie in Nice. Dit zijn vier opvallende thema’s.
Ruim twintig jaar is er onderhandeld over een verdrag dat de oceanen moet beschermen, voordat in 2023 in New York een akkoord werd bereikt. Laura Meller van milieuorganisatie Greenpeace noemde het destijds „een teken dat in een verdeelde wereld de bescherming van natuur en mensen kan zegevieren over geopolitiek”.
Of Meller dat vandaag nog steeds zou zeggen, is de vraag. De belangrijkste afspraak in het akkoord is de bescherming van 30 procent van de internationale wateren waar geen land zeggenschap over heeft in 2030 – nu is dat minder dan 1 procent. Maar daar is nog niets van terechtgekomen. De gebieden die een beschermde status zouden moeten krijgen zijn nog niet aangewezen. En sancties of andere maatregelen tegen landen die zich er niet aan houden zijn er niet.
Vorige week pleitten wetenschappers in een analyse in het tijdschrift Nature voor drastischer maatregelen. Alleen een volledige bescherming van alle internationale wateren – geen enkele vorm van visserij of winning van grondstoffen – kan onherstelbare schade aan biodiversiteit voorkomen, helpen om het klimaat te stabiliseren en bijdragen aan internationale rechtvaardigheid (omdat alleen rijke landen de financiële middelen en technologie hebben om die gebieden te exploreren).
De wetenschappers beseffen heel goed dat hun pleidooi niet erg kansrijk is. Maar ooit is het gelukt, bij de bescherming van Antarctica.
Alle besluiten die in Nice worden genomen dienen wetenschappelijk onderbouwd te zijn. Dat zei de Franse president Emmanuel Macron in maart op SOS Oceans, een bijeenkomst in Parijs ter voorbereiding van de conferentie in Nice. Hij uitte kritiek op de VS die vrijwel alle financiering van milieuonderzoek aan banden hebben gelegd en sprak de hoop uit dat Nice de „toewijding aan wetenschappelijk werk” zou bevestigen.
Macron verwees expliciet naar diepzeemijnbouw, waarvan veel wetenschappers zeggen dat het grote risico’s met zich meebrengt voor onbekende en daardoor kwetsbare ecosystemen diep in de oceaan. Hij pleit voor een verbod. Anderen willen op basis van het voorzorgsprincipe dat de Verenigde Naties in veel milieukwesties een moratorium hanteren tot zeker is dat de risico’s beperkt zijn.
Bij diepzeemijnbouw kunnen zogeheten mangaanknollen worden gewonnen die cruciale grondstoffen voor de energietransitie bevatten, behalve mangaan ook kobalt, nikkel en koper. Verschillende landen, variërend van China en Rusland tot Zuid-Korea, India en Noorwegen, zeggen dat ze graag willen beginnen, maar ze hebben nog geen toestemming. Die moeten ze krijgen van de Internationale Zeebodemautoriteit (ISA), op basis van het Zeerechtverdrag van de Verenigde Naties dat in 1994 van kracht werd.
De ISA heeft alleen tot nu toe alleen een beperkt aantal vergunningen gegeven voor exploratie. De landen verwijten de organisatie dat die treuzelt met het geven van toestemming voor commerciële winning. Zeker nu de VS, die als een van de weinig landen het Zeerechtverdrag niet hebben ondertekend, aanstalten maken om met diepzeemijnbouw te beginnen.
Wetenschappers wereldwijd zijn al sinds 2021 fel met elkaar in discussie na een wetenschappelijke publicatie in Nature. Door het loswoelen van de zeebodem komt uiteindelijk CO2 in de atmosfeer. Dat komt doordat koolstof die millennialang is opgeslagen in de resten van dode dieren en planten loskomt van de bodem en in het zeewater reacties aangaat. De hoeveelheid CO2 die loskomt door de zware visserssleepnetten, is vergelijkbaar met de totale uitstoot van de scheepvaart, becijferden onderzoekers in Nature. Een paar jaar later werd berekend dat ruim de helft van de CO2 losgemaakt door sleepnetten binnen tien jaar uit het water sijpelt, de lucht in. Maar op de eerdere berekeningen uit 2021 kwam veel kritiek. Koolstof in die dode resten in de bodem zou niet makkelijk oplossen in het zeewater en dus weer neerdwarrelen. De impact op het klimaat zou zwaar overschat zijn. Zeker is wel dat het woelen van de bodem klimaatimpacht heeft, en dat dee speciale schepen om dat te doen zelf meer CO2 uitstoten dan andere vissersschepen: het kost meer brandstof om vooruit te varen als je een zwaar net over de bodem achter je aansleept. Afhankelijk van het soort schip, kunnen bodemberoerende schepen meer dan het dubbele aan brandstof gebruiken dan andere vissersschepen.
Maar zelfs als de klimaatimpact meevalt, is de schade van het bulldozeren over de bodem immens. De sleepnetten vangen onderweg vrijwel alles wat ze tegenkomen, wat tot veel schade aan ecosystemen leidt. Er zijn al technieken om zeeschildpadden, die wereldwijd worden bedreigd, met speciale luikjes een uitgang te geven. Daar zal vermoedelijk ook over worden gesproken op de top.
Sommigen partijen, zoals het WNF, pleiten voor een geleidelijke maar uiteindelijk volledig verbod op bodemberoerende visserij. „Wel met voldoende tijd voor vissers om over te stappen op andere technieken”, zegt Nathalie Houtman, onderzoeker bij het Wereldnatuurfonds (WWF). Zij willen, net als geschreven in een overeenkomst van de World Trade Organization, dat subsidies op schadelijke visserstechnieken stoppen. Landen moeten nog hun handtekening onder de overeenkomst zetten. Houtman: „Die subsidies zijn er vaak in de vorm van compensaties voor de hogere brandstofkosten voor vissers, veroorzaakt door het zware sleepwerk.”
Dit thema laat ook de sociaal-economische ongelijkheid in die reusachtige oceaan zien. Als in het ene gebied wordt gevist met gigantische sleepnetten door een land dat de benodigde schepen kan bekostigen, blijft op de andere plek minder over voor landen die niet beschikken over zulke schepen. Volgens het WWF is 37,7 procent van de commerciële visbestanden overbevist.
Plastic zal ook een belangrijk thema zijn tijdens de oceaantop. Al sinds 2022 proberen landen hierover afspraken te maken, onder meer om de de hoeveelheid plastic die in de oceaan terechtkomt onder controle te brengen. Afgelopen december liepen onderhandelingen hierover in Zuid-Korea op niets uit; een akkoord over het terugschroeven van de plasticproductie kwam er (voorlopig) niet. Olieproducerende landen als Saoedi-Arabië waren tegen. Komende augustus zullen de onderhandelingen worden hervat.
Plasticvervuiling is tot nu toe een thema waar vooral veel over wordt gepraat, maar waar wat betreft internationale afspraken weinig tegen gebeurt. Ondertussen belandt steeds meer plastic in de oceaan. Plastic waar dieren in stikken, of dat in de vorm van microplastics hoog in de voedselketen terechtkomt, uiteindelijk ook in mensen.
Behalve de oceaan als een kwetsbaar wezen dat landen moeten beschermen tegen uitputting en vervuiling, zal de oceaan op de top ook worden beschouwd als machtige machine die bescherming biedt tegen (de gevolgen van) klimaatopwarming. „Zeegras neemt drie tot vijf keer zoveel CO2 op als een stuk bos op land van vergelijkbare grootte”, zegt Houtman. „En zeegrassen kunnen landen beschermen tegen de gevolgen van extreme stormen door kusterosie tegen te gaan.” Dit zou daarom de belangrijkste conclusie van de conferentie moeten zijn: de gezondheid van de oceaan bepaalt mede de gezondheid van de gehele planeet.
De confrontatie tussen Donald Trump en de progressieve staat Californië heeft een nieuw hoogtepunt bereikt nu de president de Nationale Garde ongevraagd naar Los Angeles stuurt om protesten tegen uitzettingen uiteen te slaan. De defensieminister dreigt met de inzet van mariniers tegen Amerikaanse demonstranten. Het is niet toevallig dat de eerste fysieke krachtmeting over Trumps deportatiebeleid nu in LA plaatsvindt.
Vrijdag viel de Amerikaanse federale immigratiepolitie ICE met grof geschut binnen bij verschillende bedrijven in het kledingdistrict van LA. Zwaargewapende, gemaskerde agenten in camouflagepakken waren daar niet op zoek naar criminelen, maar naar willekeurige migranten die er werken zonder verblijfsvergunning. Ook bij een bouwmarkt in het nabijgelegen stadje Paramount werden mensen opgepakt. De acties werden gefilmd en trokken onmiddellijk demonstranten aan, van wie sommigen de confrontatie zochten met ICE en plaatselijke ordehandhavers.
Gemaskerde relschoppers gooiden met stenen en staken geïmproviseerde explosieven af bij het ICE-detentiecentrum in de binnenstad van Los Angeles. Er werden gebouwen en auto’s in de brand gestoken. De oproerpolitie gebruikte traangas, flitsgranaten en rubberen kogels tegen de demonstranten. Naast de ruim honderd migranten die ICE deze week oppakte, is een onbekend aantal demonstranten gearresteerd, onder wie een prominente vakbondsleider. Hij en anderen raakten gewond bij de ongeregeldheden.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133399241-6ad92c.jpg|https://images.nrc.nl/ncsa3XBKuETlGYg_Wlr8cfgTTw0=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133399241-6ad92c.jpg|https://images.nrc.nl/W4xDTlHc4KrgbA-HSnxicjrFiok=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133399241-6ad92c.jpg)
De politie van Los Angeles vormt een cordon om arrestanten af te schermen van demonstranten in Compton, een voorstadje van LA. Foto Barbara Davidson/Reuters Trump heeft de onrust aangegrepen om opnieuw de confrontatie te zoeken met Californië: de grootste, rijkste en progressiefste staat, die bovendien wordt geleid door een Democratische gouverneur met presidentiële ambities, Gavin Newsom. Beide politici scoren bij hun eigen achterban in een clash met de ander, zoals ze ook deden toen LA in januari geplaagd werd door verwoestende natuurbranden.
Op sociale media beschuldigt de Republikeinse president Newsom en de burgemeester van Los Angeles, Karen Bass, van incompetentie en kondigde aan tweeduizend man van de Nationale Garde naar LA te sturen. Deze reservisten worden wel vaker lokaal ingezet, maar de afgelopen zestig jaar alleen op verzoek van een gouverneur. De laatste keer dat ze federaal werden opgedrongen was in 1965, door president Lyndon Johnson, tegen de burgerrechtenbeweging in Alabama.
Volgens Newsom gooit Trump „opzettelijk olie op het vuur” en zal de militaire aanwezigheid „de spanning alleen maar doen escaleren”. Minister van Defensie Pete Hegseth dreigt zelfs mariniers op de demonstranten af te sturen: „Ze staan paraat”. Een suggestie die Newsom „gestoord” noemt. De Republikeinen doen dit volgens hem „niet omdat er een tekort aan wetshandhavers is, maar omdat ze spektakel willen”. De Democraat heeft inwoners opgeroepen geen geweld te gebruiken, omdat Trump dan zijn zin krijgt.
Trump heeft tot nu toe weinig waar kunnen maken van zijn belofte van grootschalige deportaties. ICE arresteert bij lange na niet het aantal mensen dat hij wil. Een plan om hen meer menskracht, middelen en detentiecapaciteit te geven, is ondanks de Republikeinse meerderheid in het Congres nog niet aangenomen. Mede omdat de instroom van migranten wel drastisch teruggedrongen is, zet Trump de afgelopen maanden gemiddeld minder mensen uit dan er onder Joe Biden de grens overgezet werden.
Deportatievluchten met vermeende criminelen, die met veel tamtam werden opgesloten in een notoire gevangenis in El Salvador, zijn op last van de rechter gestaakt. Afgelopen week heeft de Trump-regering zich ook neergelegd bij een oordeel van het Hooggerechtshof en een van de mannen die onrechtmatig was uitgezet teruggehaald naar de VS. Zo haalt Trump telkens bakzeil voor de ogen van zijn kiezers.
Met dit gebrek aan succes en de openlijke ruzie met Elon Musk afgelopen week, zijn ongeregeldheden in Los Angeles en een conflict met Democraten daar ideaal voor Trump. Zeker omdat hij met zijn acties tegen migranten telkens de hele Democratische Partij klem kan zetten. Om op te komen voor de rechtsstaat en het recht op demonstratie, steunen oppositiepolitici in de beeldvorming vooral illegale immigranten, en nu relschoppers.
LA staat hoog op de lijst met zogeheten sanctuary cities die Trump sowieso wil aanpakken. Veel Democratisch geleide gemeenten, waaronder ‘schuilstad’ LA, werken niet samen met ICE om inwoners op te sporen en te arresteren. Trump wil gemeenten hun federale belastinggeld afnemen als ze zich niet conformeren.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133399337-977e4e.jpg|https://images.nrc.nl/GF-UKvhJngIzIgNDFJsFPRp6mCI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133399337-977e4e.jpg|https://images.nrc.nl/2rOKSo7v75HwvQ7C0RgeMr50IuM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133399337-977e4e.jpg)
Foto Ethan Swope/AP
Na Trumps aantreden richtte ICE zich eerst vooral op het arresteren van illegaal verblijvende mensen met een strafblad, een uitstaande straf of een verdenking. Recent valt de immigratiepolitie vaker binnen op plekken waar mensen werken die niets anders misdaan hebben dan zonder toestemming de grens oversteken en zonder vergunning werken. In grensstaat Californië, die veel legale en illegale immigratie kent, doet ICE dat juist in Democratische steden waar mensen in de bouw en de horeca werken. Niet op het Republikeinse platteland waar zij de landbouw draaiende houden.
Na eerdere kleine protesten bij rechtbanken en detentiecentra is Los Angeles de eerste plek waar honderden mensen de straat op gingen om zich te verzetten tegen ICE. Ze doen dat met bordjes met de tekst „ICE out of LA” en vlaggen van Latijns-Amerikaanse landen en Palestina.
Trump heeft al vaker gedreigd met militaire inzet tegen Amerikaanse burgers. Tijdens zijn eerste termijn opperde Trump de Nationale Garde in te schakelen bij uit de hand gelopen protesten van de Black Lives Matter-beweging. Toen gouverneurs daar geen trek in hadden, wilde hij ze op eigen titel toch sturen. Maar hij liet zich weerhouden door zijn toenmalige minister van Defensie Mark Esper, die verklaarde dat dergelijke escalatie „alleen in de meest dringende en ernstige situaties” te verantwoorden is. Trump negeerde oproepen om de reservisten te sturen toen zijn eigen aanhangers op 6 januari 2021 het Capitool bestormden.
Van de huidige defensieminister Hegseth is geen tempering te verwachten. De eerste militairen zijn zondagochtend gearriveerd in LA. Overigens nadat Trump ze prees voor een nog niet bestaande „job well done”. In en rond de stad wordt met spanning afgewacht hoe de zondag verder verloopt. Schrikt de inzet van de Nationale Garde mensen af om de straat op te gaan, of drijft Trumps verdere betrokkenheid het enthousiasme voor protest – en mogelijk geweld – juist op. Om twee uur ’s middags lokale tijd is in het centrum van de stad een nieuwe demonstratie aangekondigd.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133399349-9acce4.jpg|https://images.nrc.nl/wVEOyS8o3omQQsxAogiaGxsMTqg=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133399349-9acce4.jpg|https://images.nrc.nl/N41sEkMkpLT7mACdu9rjFEhLKAI=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133399349-9acce4.jpg)
Foto Jae Hong/AP
