Een ‘satanische parodie vanuit een woke-ideologie’, ‘trappen tegen de meest vervolgde groep mensen op aarde’, en ‘extreem respectloos naar de christenen toe’. Het zijn slechts enkele reacties – in dit geval van respectievelijk Donald Trump jr., Tweede Kamerlid Don Ceder en Elon Musk – die volgden op de opening van de Olympische Spelen. In een vier uur durende ceremonie waarin talloze historische en culturele verwijzingen zaten, was een tableau vivant te zien. Daarin herkende menigeen een verwijzing naar Leonardo da Vinci’s muurschildering ‘Het Laatste Avondmaal’, met in de rol van Jezus en de apostelen de Franse dj Barbara Butch en een groep drag queens. Voor hen lag zanger Philippe Katerine, in blauw geschilderd en grotendeels naakt, Dionysus te symboliseren. Zijn lied riep op tot vrede.
Minder mensen herkenden de verwijzing naar Dionysus en vreesden dat God opeens een smurf zonder broek was geworden. De regisseur van de openingsceremonie, Thomas Jolly, legde uit dat deze associatie gebaseerd was op een misverstand en dat het moment vooral bedoeld was om de Griekse god van het feest uit te beelden, gecombineerd met het vieren van Franse wijn. Het mocht niet baten en de organisatie kwam met excuses aan iedereen die zich gekwetst had gevoeld. Dat was een beleefde keuze van de organisatie, want er was een ander weerwoord mogelijk geweest. Zo had aan de beledigden uitgelegd kunnen worden dat ze maar een deel van de verwijzingen hadden gezien en andere verkeerd hadden begrepen.
Niet alleen Dionysus werd door de gekwetste politici niet herkend, ook een stier werd verkeerd geïnterpreteerd. Don Ceder meende het Gouden Kalf te herkennen en vond dat een ‘schoffering’. Kalveren met zulke hoorns zijn er niet echt, maar vooral: het ging hier duidelijk om het bronzen beeld van Paul Jouve uit 1937, een beeld dat prominent staat op Place du Trocadéro, waar het hart van de ceremonie plaatsvond.
Ook andere vocale critici, onder wie de Franse bisschoppen die in hun gezamenlijke verklaring betreurden dat er „gespot wordt met het geloof”, kunnen erop gewezen worden dat hier een tafel werd verbeeld waaraan iedereen welkom is.
Jezus Christus had niet de gewoonte mensen uit te sluiten, dus deze combinatie van antieke en christelijke cultuur hoef je niet blasfemisch te interpreteren, maar kun je ook zien als symbool van naastenliefde en tolerantie. Bovendien: Europa is er juist zo trots op dat er tolerantie is wanneer het gaat om grappen over religie. Die grappen staan daarnaast ook in een lange traditie.
Dat is de meerwaarde van kunst: de mogelijkheid om op een andere manier te kijken naar vaste waarden. En in deze ceremonie werd het geluk gevierd dat we vrij zijn om te spelen met tradities en die in een nieuwe context te presenteren, en er een eigentijdse boodschap aan mee te geven zonder voor vervolging te hoeven vrezen.
Wat een misverstand dat politici en instituten er een belediging in zagen in plaats van een eerbetoon. De gekwetste reacties benadrukken het belang van cultuuronderwijs. Zeker niet alleen om de verwijzingen naar kunstwerken te herkennen, maar vooral om de rol van kunst die inherent is verbonden aan de vrijheid van meningsuiting op waarde te leren schatten. Juist in de vorm van de eeuwenoude pastiches en parodieën. Een cultuur die dat niet meer herkent, mist meer dan haar lief is.
