Verhalend interviewen over de bloedige strijd op Bali

Simpele uitvluchten zijn er niet voor de Democraten na Donald Trumps daverende overwinning. Zijn verrassende en nipte winst op Hillary Clinton in 2016 leende zich nog voor excuses over seksisme en frustratie over incidenten, zoals het FBI-onderzoek naar haar emailserver. Het succes van Joe Biden vier jaar later deed de partij geloven dat de rabiate Trump een eenmalige electorale oprisping was geweest.

Nu de veroordeelde Republikein niet alleen het kiescollege, maar ook de meerderheid van de stemmen (de popular vote) heeft gewonnen, moeten de Democraten bij zichzelf te rade gaan over hun eigen impopulariteit. Hoe kan de oppositiepartij relevant worden tijdens Trump II? En vooral daarna, als gemeenschappelijke vijand – en dus verbindende factor – wegvalt?

Eigen straatje

De eerste week na de nederlaag is weinig bemoedigend voor wie hoopt op een gewetensvolle zelfanalyse. De meeste Democraten die met een verklaring komen, propageren precies wat in hun eigen straatje past.

Volgens Bernie Sanders, die de meest linkerflank van de partij representeert, kan het „geen verrassing zijn dat een Democratische Partij die de arbeidersklasse in de steek heeft gelaten, ontdekt dat de arbeidersklasse haar in de steek heeft gelaten”. De partij is veel te elitair geworden, ‘ontdekt’ de man die al decennia vindt dat de partij te elitair is. Zijn kritiek klinkt daarom als een echo. Maar de senator uit Vermont heeft gelijk dat zijn partij steeds minder aanhang heeft onder mensen die met hun handen werken – en niet alleen witte mannen. Vooral kiezers met een hoge opleiding en een hoog inkomen stemmen nog Democratisch. En dat zijn er niet genoeg.

Voormalig Huis-voorzitter Nancy Pelosi, de drijvende kracht achter Bidens terugtreden eind juli, geeft de zittende president de schuld. Doordat hij niet eerder plaatsmaakte, kon er geen voorverkiezing meer gehouden worden. De Speaker emerita is „heel trots op Kamala Harris” en ziet de uitslag „niet als een regelrechte afwijzing van de Democratische Partij”, zegt ze. Hoewel de partij in het Congres niet zo hard werd afgestraft als de vicepresident, klinken haar woorden hol na het verlies van de Senaat en, opnieuw, het Huis van Afgevaardigden. Op de economie en inflatie als oorzaken van diepe ontevredenheid reflecteert Pelosi niet.

Senator John Fetterman uit Pennsylvania, een rauwe pro-vakbond en pro-Israël Democraat, legt de schuld juist bij de partijgenoten die de impopulaire en Biden uit de race dreven. „Jullie kregen de verkiezingen die jullie wilden en nu is het gepast om rekenschap te geven van de uitkomst en de gevolgen.” Hij lijkt als enige te geloven dat de aftakelende Biden het mogelijk minder slecht zou hebben gedaan dan Harris, die het politieke midden zocht maar nooit vond.

Woke

Meer nog dan de poppetjes of de kosten van levensonderhoud, spitst de interne discussie zich toe op de cultuuroorlog, vooral rond transgender kwesties. De Republikeinen hebben deze campagne een nummer gemaakt van de participatie van transmeisjes in sport. Ze gaven tientallen miljoenen uit aan spotjes met de boodschap „Kamala is voor die/hen. President Trump is er voor jou.”

Verschillende Democraten – en kiezers – verwijten hun partij dat deze zich de afgelopen jaren te veel gericht heeft op woke identiteitspolitiek. De partij zou zich te veel laten leiden door niche belangengroepen en neerbuigend zijn tegen mensen die niet volledig solidair zijn met de belangen van elke minderheid.

Afgevaardigde Seth Moulton uit Massachusetts hekelt dat „Democraten veel te druk zijn met vermijden dat ze iemand beledigen, in plaats van dat ze eerlijk zijn over de werkelijke uitdagingen waar veel Amerikanen mee te maken hebben”. Zijn toevoeging, in The New York Times, dat hij „twee dochters heeft en niet wil dat zij op het sportveld omver gelopen worden door een mannelijke of voormalige mannelijke atleet, maar als Democraat bang moet zijn om dat hardop te zeggen”, lokte meteen tegenreactie uit.

Volgens zijn collega Pramila Jayapal uit Washington, moeder van een transdochter, moet het de essentie van de partij zijn om „het idee te bestrijden dat mijn dochter een bedreiging vormt voor de kinderen van anderen”. Ook in die controverse komen de Democraten voorlopig niet verder. Zelfs een ethisch onderwerp waar in de VS steeds meer steun voor is: toegang tot eenveilige abortus, dreef kiezers niet in hun armen.

Vinger opsteken

Naast vingerwijzen kan ook het vinger opsteken beginnen, want de partij zit zonder leiderschap. Biden gaat met pensioen, voor Harris lijkt geen rol weggelegd en partijvoorzitter Jaime Harrison treedt terug. Voor ambitieuzen als gouverneurs Gretchen Whitmer, Josh Shapiro en Gavin Newsom, minister Pete Buttigieg zijn de kansen om de partij in 2028 te vertegenwoordigen door het verlies van Harris aanzienlijk toegenomen. Maar het lijkt te vroeg om nu al de mantel te claimen. Bovendien is er een forse stroming die een meer links populistische voorman/-vrouw wil.

Al doet Gavin Newsom, de gouverneur van het progressieve Californië, daar wel zijn best voor. Hij werpt zich op als ‘leider van het verzet’ tegen Trump, een rol waarvoor ook andere gouverneurs van blauwe staten warmlopen. Als ideologische en geografische medestander van Kamala Harris lijkt hij echter een onwaarschijnlijke kandidaat aan wiens hand de partij zichzelf opnieuw kan uitvinden.

De eerste ideologische strijd zal plaatsvinden in de voorverkiezingen van de tussentijdse verkiezingen in 2026. De kans is groot dat die zich vooral toespitsten op welke kandidaten het beste de strijd met Trump aan kunnen gaan. Terwijl de Democraten in de presidentsrace van 2028 in ieder geval meer moeten bieden dan weerstand tegen het ‘oranje gevaar’, dat dan sowieso met pensioen moet. Zo verdeeld als de partij nu is, kan het alleen maar hopen dat de Republikeinse tegenstander, die zeker niet alle zorgen van kiezers kan wegnemen, laat staan de inflatie terugdraaien, zich de komende jaren minstens zo impopulair maakt.

Delen

Mail de redactie

Het afscheid van Orwa Nyrabia, vertrekkend directeur van Internationaal Documentaire Festival Amsterdam, was warm. Theater Carré hing donderdagavond aan zijn lippen terwijl hij vanaf een keukenstoel een kwartier lang zijn liefde voor de documentaire beleed, die volgens hem niet neutraal is maar stelling neemt.

Voor één bezoeker was Nyrabia toch niet stellig genoeg: hij strooide opeens vanaf het balkon pamfletten onder het roepen van „Free Palestine”: „Ik eis dat u nú zegt dat Israël genocide pleegt.” Er was even wat gesjor met een bezoeker die „Free the hostages” tegenwierp, wat weer wat verspreide „Free Palestines” ontlokte. Nabyria liet vanaf het podium weten dat protest moet kunnen, want IDFA is een plek van debat. Daarmee leek de kous af.

Het was een bagatel naast het tumult bij de vorige opening van IDFA. Toen wekte Nyrabia de indruk te klappen voor pro-Palestijnse betogers die op het podium een spandoek ophielden met de omstreden ‘van de rivier tot de zee’-slogan. Israëlische filmmakers reageerden geschokt, maar toen Nyrabia zich een dag later van de slogan distantieerde trokken vijftien pro-Palestijnse filmmakers zich terug. Eenmaal uit balans bleek het lastig het evenwicht te hervinden.

Struikeldraad

Gezien dat politieke struikeldraad was de belangwekkende openingsfilm About a Hero van Piotr Winiewicz dit jaar een logische keus: kunstmatige intelligentie is een actuele, maar nog filosofische kwestie zolang er geen beroepsgroepen zijn weggevaagd of sectoren ontwricht. Deze grappige, intelligente mockumentary werd geschreven met behulp van de AI Kaspar, die jarenlang werd getraind met boeken, interviews en voice-overs van de Duitse filmmaker Werner Herzog. Op basis daarvan schreef hij mede een script voor een Herzog-spoof. Werzog Herzog – diens hese, Beierse fluisterstem is digitaal gekloond – onderzoekt in het Duitse stadje Getunkirchenburg de mysterieuze dood van ingenieur Dorem Clery. Hij werkte in de lokale Hirschon-fabriek voor keukenapparaten aan ‘De Machine’. „Now, I plunge deep in a spiral of paranoia, suspicion and conspiracies”, lispelt Werner Herzog onheilspellend.

Inspiratie voor dit project was de reactie van Werner Herzog op een wetenschapper die in zijn documentaire Lo and Behold (2016) voorspelde dat AI straks zelf films maakt. Herzog riposteerde dat een computer nog in geen 4.500 jaar zulke goede films maakt als hij. Met toestemming van Herzog – die op de hoogte werd gehouden en het eindresultaat ‘alarmerend’ noemt – trainde Winiewicz en zijn team hun AI Kaspar vervolgens met Herzogs teksten. Kaspar verwijst naar de enigmatische jongeman Kaspar Hauser, die in 1829 in Neurenberg opdook. Hij was zonder taal of menselijk contact opgegroeid in een kelder, maar bleek zeer leergierig; zijn onbevangen logica bracht hem bovendien tot verfrissende, unieke conclusies. In 1974 verfilmde Werner Herzog zijn korte leven – Hauser werd in 1833 door een onbekende vermoord – in de biopic Jeder für sich und Gott gegen alle.

Stephen Fry

Piotr Winiewicz werkte vanaf 2018 met Kaspar, die niet chat, zoals Open AI-modellen van nu. Kaspar breit Herzog-taal aan ingevoerde woorden. Winiewicz, vanuit Kopenhagen: „Het resultaat was soms erg verrassend. Een ingenieur typte bij wijze van test het woord ‘something’ in en kreeg van Kaspar deze zin terug: ‘This is the story of a man dreaming up surprisingly ordinary dreams.’ Fantastisch, want het klinkt als Herzog, die enorm hecht aan dromen en film als extensie daarvan ziet.”

Na drie coherente zinnen verzandde Kaspars ‘script’ normaliter evenwel in een absurd delier, aldus Winiewicz. Een „waterval aan woorden” waarin zich heel geleidelijk patronen gingen aftekenden. „De rol van onze scriptschrijver was die van de story producer bij reality-tv. Iemand die alle transcripts van de opnames leest en daarin verhaallijnen vindt.”

Verhalen vol surrealisme en absurdisme, zo blijkt. Kaspar heeft geen idee wat zijn woorden betekenen, dus legt hij in About a Hero een echtgenote, buurvrouw, priester, politieman of reporter – gespeeld door actrice Vicky Krieps – de vreemdste teksten in de mond terwijl Werner Herzogs digitale kloon ze ondervraagt over de dood van Dorem Glery. Het was moord, zelfmoord, ziekte of een mengvorm. „Probeerde hij zelfmoord te plegen door een hartaanval?”, vraagt Herzog de echtgenote. „Onmogelijk. Ik probeer zelf al acht jaar een hartaanval te krijgen maar het lukt me niet”, antwoordt zij.

Onbedoelde AI-humor, al flirt About a Hero naast komedie ook met horror: als Winiewicz typt dat hij het meanderende script nu zelf maar afmaakt, antwoordt Kaspar kil dat hij dat niet zal toestaan. Ook begeeft Kaspar zich in huiselijke machinima-porno als weduwe Glery een intieme relatie krijgt met haar broodrooster. Tussen dat alles zijn er boeiende overpeinzingen over AI. Stephen Fry ziet de mensheid met de rug naar zee zandkasteeltjes bouwen terwijl allerlei technologische tsunami’s op ons af razen. Een dichter vindt AI juist niet bedreigend omdat het geen doodsbesef heeft en dus geen angst of agressie.

Nieuwe perspectieven

Winiewicz ontkent dat de nieuwe AI-modellen die inmiddels de wereld veroverden zijn film hebben ingehaald. „Toen we in 2018 Kaspar gingen trainen, begreep niemand wat we deden. Zonder ChatGPT had ik kijkers veel meer moeten uitleggen dan nu. De tijd is juist rijp voor About a Hero.”

Technofobie wilde Winiewicz hoe dan ook vermijden. „Maar ik denk nu wel dat we lang niet zo complex zijn als we zelf geloven”, zegt hij. Het duurt dus geen 4.500 jaar voor een AI-film beter is dan Werner Herzog? „Computers zijn nu al zo veel dingen sneller en beter en AI wordt in enorm tempo voorspelbaar en betrouwbaar. Ik denk dat AI ons binnenkort gaat verrassen met volledig nieuwe perspectieven en dimensies.”

Dat is de crux van About a Hero, als je goed kijkt. Je kan AI wegwuiven als een zielloze parasiet die kopieert en imiteert, maar wie ermee speelt, weet hoe origineel AI uit de hoek kan komen. Juist omdat het niet weet wat woorden betekenen, kan een ‘hallucinerende’ AI onbevangen creatief zijn als Kaspar Hauser, of als een kleuter. De vraag is nu wat voor volwassene het straks wordt.

Delen

Mail de redactie

Ook vannacht weer een opmerkelijke maar ook verwachte benoeming van aanstaand president Donald Trump. Robert F. Kennedy Jr. wordt de nieuwe minister van Volksgezondheid in de VS. Maar over de belangrijkste economische posten in zijn nieuwe regering bleef het nu ook stil. Zijn dat de lastigste beslissingen?

Op de beurzen bracht Trump wel weer beweging. Door een bericht van persbureau Reuters dat hij de belastingkorting van 7.500 dollar bij de aanschaf van een elektrische auto zal afschaffen, daalden de koersen van alle autofabrikanten. Zeker ook van Tesla, het bedrijf van zijn grote nieuwe kameraad Elon Musk, dat de koers 6 procent zag dalen. De grootste klap kreeg Rivian, waarvan de aandelen met meer dan 14 procent zakten.

De grootste jubelstemming is op Wall Street ook wel weer voorbij. De Dow Jones-index eindigde gisteren 0,5 procent lager op 43.750,86 punten, de S&P 500 zakte 0,6 procent naar 5.949,17 en de Nasdaq maakte een zelfde daling van 0,6 procent naar 19.107,65 punten.

Op de Aziatische beurzen heerste vanochtend meer optimisme door gunstige berichten over de Chinese economie. De winkelverkopen stegen de afgelopen maand met 4,8 procent, de industriële productie was in oktober 5,3 procent hoger.

De Aziatische indexen stegen allemaal lichtjes, na een week waarin zware klappen waren gevallen. De Hang Seng-index in Hongkong steeg met 0,5 procent, de Nikkei-index in Tokio met 0,7 procent.

Wat we verder vandaag kunnen verwachten:

• De Europese Commissie presenteert vandaag economische vooruitzichten voor de EU en de eurozone. Zal de economische groei verder in het slop blijven en wat gaat de inflatie doen?
• Voor treinreizigers is het weer een lastige ochtend vandaag, want de staking van ProRail-medewerkers wordt verder voortgezet. De staking is op het traject tussen Utrecht en Amersfoort en duurt tot 09.00 uur, maar de NS waarschuwt de hele ochtend voor hinder in Midden-Nederland en voor reizigers naar Leiden, Rotterdam, Den Bosch, Deventer, Almere en station Schiphol.
• Aegon, het levensverzekeringsbedrijf dat nog voornamelijk op de Amerikaanse markt actief is, komt met cijfers over het derde kwartaal.
• En we eindigen dit lijstje met nog een aankondiging van vooruitzichten. Op de klimaattop in Bakoe presenteert het Internationaal Energie Agentschap (IEA) de World Energy Outlook, met een vooruitblik op de energiemarkt in 2025.