Wanneer ben je een poseur en wanneer jezelf?

Altijd maar die synthesizer. Zo gauw de camera de dampkring verlaat, lijkt er maar één type filmmuziek mogelijk: ijle synthesizerklanken met pulserende ritmes. Nooit eens knauwende bluegrass, vuige reggeaton, of larmoyante smartlappen, hooguit een keertje bombastisch klassiek. Maar als iemand het mag, is het André Kuipers, de Nederlandse astronaut die ook op zijn reizen in de ruimte het liefst luisterde naar de hits van synthesizerpionier Vangelis.

Kuipers vervulde zijn jongensdroom en maakte ruimtereizen naar het internationaal ruimtestation ISS in 2004 en in 2011-2012. Een derde reis zit er niet in, maar op aarde ontpopte hij zich tot een onvermoeibaar verteller en ambassadeur voor de ruimte, en de aarde, die net zo makkelijk kleuterklassen als industriebonzen meeneemt op zijn avontuur. De oeroude ruimtevaartvragen (‘Hoe was het? Hoe ga je daar naar de wc?’) beantwoordt hij keer op keer met bewonderenswaardige opgeruimdheid.

Zendingsdrang

Die zendingsdrang heeft zich vertaald in een documentaire-achtige rondreis rond de aarde, samengesteld uit de volle beeldarchieven van ruimtevaartorganisaties als ESA en NASA. In Beyond, Ode to the Earth volgens we ‘een dag in de ruimte’, te beginnen met beelden van lanceringen van Amerikaanse, Chinese en Russische raketten en hun vuurspuwende raketmotoren, en eindigend met de landing van een capsule op zee, onder vier parachutes.

Daartussen: ruim een uur aan beelden geschoten vanuit het ISS, neerkijkend op de aarde vanaf 400 kilometer hoogte. We zien woestijnen, jungles, watervlakten, meanderende rivieren en wolkenvelden als watjes die scherpe schaduwen werpen op de steppe. En ook de golvende groene gordijnen van het noorderlicht, voor de verandering een keer van boven bekeken. We krijgen ook het rommelige binnenste van het ruimtestation te zien, waarin Kuipers rondzweeft, en het aanmeren van een nieuwe ruimteschip.

In de hele film is de invloed te zien van Stanley Kubricks majestueuze 2001: A Space Odyssey, tot aan de lichten toe die vervormen tot psychedelische snelheidsstrepen tijdens de stuwende Vangelis-bewerking van DJ Armin van Buuren. Herkenbaar is een prachtig onbewolkt Nederland: de reflectie van de zon schuift over de Noordzee en het IJsselmeer, in zijdeglans, daarna glinsteren de vaarten en meren in het binnenland kort. Het is van een overweldigende schoonheid, en het is goed te begrijpen dat Kuipers vaak te vinden was bij het panoramaraam van het ISS.

Astronauten hebben het vaak over het ‘overview-effect’: vanuit de ruimte zijn landsgrenzen helemaal niet te zien, de aarde blijkt een kwetsbare bol met een dun schilletje van lucht. Dat versterkt het vredelievende besef dat we één mensheid zijn, die het samen moet zien te rooien. „Er is geen planeet B”, in Kuipers’ woorden, en aan de film is te zien dat hij het meent.

Maar toch: ook als bioscoopstoel-astronaut wil je je oriënteren. We zien karakteristiek gevormde landtongen, spinnenwebben van licht rond een wereldstad in de nacht, en beurtelings oplichtende wolken. Onweer misschien? Welke kust? Welke stad? Welk natuurverschijnsel? Waar zijn we?

Enige toelichting strookt duidelijk niet met de ‘laat het over je heenkomen’-aanpak van de film (al is die niet helemaal consequent, en is er af en toe toch een kort bijschrift: ‘een nieuwe dag breekt aan’). Dat is jammer. Hoe beeldschoon ook, uiteindelijk doet het kijken naar de plot- en context-arme beeldenstroom denken aan het bekijken van iemands vakantiefoto’s: zeker, het was een grandioos avontuur, maar we waren er niet bij, en we missen het verhaal.

Lees ook

een interview met André Kuipers: ‘In de ruimte kom je in een trance, met muziek kun je dat uitdrukken’

Delen

Mail de redactie

Natuurlijk voelde ik me een ramptoerist. Toch zat ik tijdens het kijken van speelfilm Maria, over het leven van actrice Maria Schneider (1952-2011), vooral te wachten op ‘het boterincident’ tijdens de opnames van Last Tango in Paris. In de beruchte scène wordt Schneiders levenslustige personage anaal verkracht door Marlon Brando’s rouwende weduwnaar, een pakje boter doet dienst als glijmiddel.

Schneider werd tegen wil en dank haar hele leven met het moment geassocieerd. Omdat de expliciete seks in Bernardo Bertolucci’s schandaalklassieker uit 1972 voor ophef én lof zorgde. En omdat later duidelijk werd wat er tijdens de opnames had plaatsgevonden; regisseur Bertolucci wilde Schneiders „reactie als meisje, niet als actrice” vastleggen en zorgde dat zijn jonge hoofdrolspeelster zich echt vernederd en woedend voelde. Nee, van een echte verkrachting was geen sprake, maar Bertolucci en Brando overrompelden Schneider met het gebruik van de boter tijdens ‘het improviseren’. Wat de actrice daarvan vond blijkt uit de ‘nee nee’ en haar gesnik dat in de uiteindelijke film te horen en zien is.

De reden waarom ik zo benieuwd was naar dat moment in Maria, dat deze week uitkomt? Ik wilde zien hoe regisseur Jessica Palud de opnames in beeld bracht. Want: hoe maak je als filmmaker duidelijk hoe vernederend de situatie was voor Schneider, zonder haar vernedering opnieuw te sensationaliseren? Tegelijkertijd gaat de speelfilm over de impact van dit moment, en zou het vreemd zijn het te minimaliseren. Een lastige balanceeroefening.

Het beruchte moment komt in Maria na ongeveer veertig minuten. Dan is al in beeld gekomen hoe de dromerige Schneider als tiener uit huis wordt gezet door haar moeder nadat ze contact heeft gezocht met haar vader, acteur Daniel Gélin, die haar nooit heeft erkend. En hoe Bertolucci haar zonder aantoonbare acteerervaring cast voor Last Tango.

Vervolgens toont Palud, die zelf ooit werkte op de set van Bertolucci’s The Dreamers (2003), uitgebreid dat het er meestal prettig aan toe ging tijdens de opnames van Last Tango in Paris. We zien Brando en Bertolucci af en toe konkelfoezen, maar ook hoe ze hun hoofdrolspeelster serieus nemen, haar lof toe zwaaien, met haar grappen. Vooral Brando praat met Schneider als gelijke over het vak. Het verrast me, maar als ik verder kijk, blijkt het een meesterlijke zet.

Want juist de opbouw van Maria maakt de totale vernedering van het boterincident extra invoelbaar. Je ziet hoe hard de beschroomde Schneider haar best doet, ze het gevoel krijgt dat haar werk ertoe doet, terwijl ze als jonge vrouw door weinigen serieus wordt genomen. En dan blijken onverwacht twee mannen van wie zijzelf overtuigd was geraakt dat ze haar als een volwaardig persoon beschouwden, haar net als alle anderen te zien als een inwisselbaar popje, een lichaam waar ze ‘uit naam van de kunst’ mee mogen doen wat ze willen.

De klap voor Schneider en de kijker komt daardoor hard binnen, zonder dat er overdreven veel dramatiek nodig is, te lange shots van Schneiders ontblote billen of vertrokken gezicht. We zien kort wat er gebeurt, vooral Schneiders blik én vervolgens hoe de rest van het filmteam kijkt naar wat er zich voor hun neus afspeelt. Wat je als kijker extra confronteert met je ramptoerisme.

Het is enorm jammer dat Maria na dit prachtig opgebouwde moment de rest van Schneiders carrière, haar soms onhandelbare gedrag en verslaving zonder scherpe keuzes in beeld brengt. Maar die ene scène wordt hopelijk in de toekomst in filmopleidingen geanalyseerd, naast het werk van Bertolucci.

Sabeth Snijders is filmrecensent.

Delen

Mail de redactie

Rogier Kappers mag zijn bakfiets niet op het podium van een concertzaal zetten, tegen het eind van Glas, mijn onvervulde leven. Hij raakt in paniek. De bakfiets is zijn handelsmerk! Als kijker leef je volledig mee: Hoe kúnnen ze hem dat aandoen?! Gevolgd door de vraag: Waarom raakt dit mij zo? Nogal een prestatie: in anderhalf uur transformeerde deze kleine, creatieve docu je in iemand die weent om bakfietsproblematiek.

In Glas presenteert Rogier Kappers zich als goedbedoelende sufferd, getroffen door een vloek die een groot deel van de mensheid kwelt: hij is bovengemiddeld getalenteerd, maar nét niet genoeg om de top te bereiken. Hij kan klussen, maar geen hele boot bouwen. Hij is muzikaal, maar foutloos Bach spelen?

Daarom is zijn leven is, tot nu toe, een dorre akker waar geen droom of ambitie ooit tot bloei kwam. Zoals de voice-over zegt: hij heeft twee kinderen, een buitenhuisje en twee gitaren, maar het is niet genoeg. Hij is geen rockster geworden. En die oorlog die hij zou verfilmen, was net voorbij toen hij eraan begon.

Toch ziet Kappers groene weides als hij naar de toekomst kijkt. Dit keer zal het lukken. Dit keer wordt hij beroemd. Hoe? Met een variété-act die hem sinds kindszijn fascineert: de zingende glazen. Symfonieën spelen door natte vingers over de rand van glazen water te wrijven. Op een bakfiets dus. Glas volgt een wonderlijke, zevenjarige reis naar de top.

Maar wat Glas zo goed maakt is niet alleen het verhaal, maar de regie, van Kappers zelf. Hij mixt Griekse tragedie met slapstick en een uniek gevoel voor visuele humor. Hij filmt zich vallend tijdens het schaatsen. Oenig starend naar een even oenige koe. En onhandig chattend met vrouwen op een datingsite. Terwijl een commentator Kappers’ verhaal vertelt als een sprookje.

Het wordt zelden flauw, vooral omdat Kappers optimaal gebruik maakt van de bizarre figuren om hem heen. Zoals zijn vader, wier levensmissie het is de wereldliteratuur af te speuren naar één zin die zijn leven perfect omschrijft. Of zijn entertainmentagent, die specialiseert in ‘rare acts’ en alles lachwekkend serieus neemt. Op de beste momenten lijkt Glas een onthulling van het circus dat mensen van hun leven kunnen maken, als ze zoeken naar zingeving of erkenning.

Kappers durft echte pijn te tonen. In een van de beste momenten van de film wordt hij ingehuurd om glazen te draaien in Dubai, tussen twee winkelcentra en een autoweg: in een infrastructurele oksel. Niemand kijkt, en hij speelt en zingt vals. Als hij terugvliegt zegt hij dood te willen. Zijn familie en vrienden troosten hem. Maar ze zijn ook bang dat hij ook dit niet afmaakt, dat ook dit een mislukking wordt.

Niet dus. Kappers heeft twee kinderen, twee gitaren en aan het eind van de documentaire: een glasharp. Maar vindt hij het ooit genoeg?

Delen

Mail de redactie