Bangladesh in shock na bloedige week van repressie: ‘Zulke acties tegen jongeren, dat heb ik niet eerder gezien’

Een rode cirkel tegen een groene achtergrond: dat is de vlag van de Volksrepubliek Bangladesh, zoals de zon boven het glooiende deltalandschap van het land staat. Maar op een afbeelding die een Bengaalse X-gebruiker deze week verspreidde van het symbool van het land, was „van het groen niets meer over”, schreef hij: de hele vlag was rood doorlopen. Een verwijzing naar de bloedige week die het Zuid-Aziatische land achter de rug heeft.

Op vrijdag, een dag nadat studentenprotesten in de hoofdstad Dhaka en elders uitliepen op dodelijk geweld tegen demonstranten, lijkt Bangladesh in shock.

Gewapende politie en zelfs paramilitaire troepen traden donderdag op tegen duizenden studenten die al wekenlang de straat opgaan om hervorming van de arbeidsmarkt te eisen. Door het ingrijpen van de ordetroepen vielen rond de dertig doden. De exacte aantallen zijn onduidelijk; donderdag en vrijdag circuleerden in media verschillende cijfers. Onder meer door afsluiting van internet en mobiele telefonie zijn die moeilijk te verifiëren. Op vrijdag vonden opnieuw geweldsuitbarstingen plaats, persbureau AFP turfde in ziekenhuizen in het hele land deze week in totaal ruim honderd dodelijke slachtoffers.

Al sinds de aankondiging van een quotum voor banen in juni, houden studenten protesten. De maatregel bepaalt de toekenning van overheidsbanen: 30 procent van de arbeidsplaatsen is voorbehouden aan familieleden van vrijheidsstrijders uit de bevrijdingsbeweging van het land in 1971. Deze heringevoerde regel komt boven op de quota die van kracht zijn om studenten uit achtergestelde gemeenschappen een betere kans op een arbeidsmarkt te geven.

Oude wonden

In Bangladesh ligt de (jeugd)werkloosheid hoog – de overheid geldt als een van de weinige ‘zekere’ werkgevers. „Studenten vragen niet om iets onhaalbaars; ze willen kans op een goede toekomst. De herinvoering van dit quotum valt in een tijd dat het al zeker twee jaar economisch slecht gaat in Bangladesh, er is hoge inflatie”, signaleert Naomi Hossain, onderzoeker van de Londense SOAS-universiteit, aan de telefoon.

Studenten vragen niet om iets onhaalbaars; ze willen kans op een goede toekomst

Naomi Hossain
onderzoekster Londense SOAS-universiteit

Studentenbewegingen waren eerder succesvol in hun verzet; in 2018 werd de regel geschrapt. Het onderwerp rijt oude wonden open, niet geholpen door de reactie van premier Sheikh Hasina. In een toespraak stelde zij, enigszins schamperend: „Wat gaan we dan doen, zonder dit quotum? Gaan de banen naar de nazaten van collaborateurs?” Het was een opmerking waarmee Hasina – die in januari een vijfde termijn als premier binnenhaalde, in vooraf vastgestelde verkiezingen – de achtergrond van haar eigen partij in de onafhankelijkheidsstrijd tegen Pakistan benadrukte, maar ook de demonstranten wegzette.

Toen autoriteiten woensdag sluiting van alle universiteiten gelastten, weigerden de studenten om hun instellingen te verlaten. De spanning rondom die patstelling ontplofte op donderdag. Voor Hossain is onduidelijk hoe de overheid ertoe kwam zulk geweld in te zetten: „Dissidenten of politieke tegenstanders krijgen wel te maken met zware maatregelen. Maar zulke acties tegen jongeren, in een beweging die niet door een van de partijen is begonnen, dat heb ik niet eerder gezien.”

Internetsluiting

De internetsluiting die donderdag van kracht werd, veroorzaakte vrijdag ook grote onduidelijkheid over wat er gebeurd is. Uit berichten van studenten blijkt dat zij niet van plan zijn hun protest te staken – de harde hand heeft hun overtuiging misschien wel versterkt.

„Ik denk dat een onderwerp als de herinvoering van het quotumsysteem een trigger is geweest voor sociale bewegingen. Maar dat kan snel uitbreiden, zoals we nu zien”, stelt ook Hossain. De eisen van de studenten gaan inmiddels niet meer alleen om ontmanteling van het quotumsysteem. Zij willen nu ook ‘gerechtigheid’ en ‘verantwoording’ voor de doden die tijdens de orde-acties zijn gevallen. Hossain: „Maar ik zie eerlijk gezegd niet waar ze die kunnen halen.” Na het hardhandig optreden is legitimiteit in het staatsappaarat ver te zoeken, stelt zij. „Het is duidelijk dat er grote onvrede over de economie en de stand van Bangladesh onder deze protesten zit. Doorgaans kun je dan leiders wegstemmen. Alleen: dat is geen optie in Bangladesh.”

Studenten roepen leuzen tijdens protesten in Dhaka op donderdag.
Foto Munir UZ ZAMAN / AFP

Het lijkt er in ieder geval op dat onder de studenten een veel breder verzet is ontstaan. „Dit is oorlog”, is een nieuwe leus die te lezen is op Facebookpagina’s. Vrijdagavond (lokale tijd) kwamen nieuwsberichten naar buiten dat studenten in het centraal gelegen district Narsingdi een gevangenis zouden hebben bestormd en brand zouden hebben gesticht. Op sommige universiteiten gingen protesten door, met opnieuw hard ingrijpen van ordetroepen tot gevolg.

Hossain ziet „nog geen eind in zicht, of een manier waarop de gemoederen tot bedaren worden gebracht”. In buurland India hebben studenten solidariteitsacties aangekondigd. De Europese Unie, de Verenigde Naties en mensenrechtenorganisaties hebben hun zorgen geuit over het geweld dat tegen de demonstranten is gebruikt.

Het Hooggerechtshof in Dhaka buigt zich begin augustus opnieuw over de voorrangsregeling voor de nazaten van vrijheidsstrijders, om te kijken of die regeling helemaal kan worden afgeschaft. Het zal interessant zijn hoe de instelling zich opstelt in deze chaotische context, denkt Hossain. „Maar goed, we zijn inmiddels al wel op een punt beland dat veel grotere onderwerpen worden aangesneden en de urgentie een stuk hoger ligt.”