Elk zichzelf respecterend stadje in Frankrijk heeft wel een vestiging van de Emmaüs-beweging. Meubels, kleren, oude serviezen of geluidsinstallaties: je kunt ze kwijt bij een van de meer dan vijfhonderd permanente overdekte rommelmarkten, waar ze vervolgens voor een schappelijk bedrag door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt weer worden doorverkocht. De opbrengst gaat naar projecten voor daklozen of mensen die anderszins hulp nodig hebben.
Midden tussen al dat tweedehands spul hangt steevast een groot portret van de oprichter van het Emmaüs-netwerk: de excentrieke priester Abbé Pierre (1912-2007), die van hulp aan de armen zijn levenswerk maakte en daarmee een bijkans heiligenstatus in Frankrijk verwierf. Nu hij zeventien jaar na zijn overlijden door meerdere vrouwen beschuldigd wordt van seksueel grensoverschrijdend gedrag, valt de man die lang ‘het geweten van Frankrijk’ genoemd werd, alsnog van zijn voetstuk.
Onverwacht publiceerden Emmaüs International, Emmaüs France en de Fondation Abbé Pierre woensdag een onderzoek waarin zeven vrouwen getuigden van seksuele intimidatie en ongewenste aanrakingen in de periode tussen 1970 en 2005. Een van hen was minderjarig op het moment dat Abbé (‘eerwaarde’) Pierre begin jaren tachtig haar borsten betastte. De priester was een familievriend van haar ouders. Later, toen ze meerderjarig was, probeerde hij bij een afscheidszoen zijn tong in haar mond te krijgen. Ook medewerksters van het hoofdkantoor van Emmaüs hebben tegenover de onafhankelijke onderzoekers verklaard over ongewenste aanrakingen van billen, borsten of andere lichaamsdelen. . „Ik zei: ‘Nee, vader’. Hij zei: ‘Ik heb dit nodig’.”
„Deze onthullingen schokken onze structuren, waarin Abbé Pierre een belangrijke plek heeft”, laten Emmaüs en de stichting die zijn naam draagt in een persverklaring weten. „Iedereen van ons kent zijn geschiedenis en zijn boodschap. Deze gebeurtenissen veranderen diepgaand het beeld dat we hebben van een man die vooral bekend is om zijn strijd tegen armoede, gebrek en uitsluiting.” De organisaties hebben zelf het initiatief genomen tot een onderzoek toen een jaar geleden een eerste klacht binnenkwam. Ze roepen eventuele andere slachtoffers of getuigen op zich te melden.
Baskische muts
De iconische status in Frankrijk van Abbé Pierre, die in 1912 geboren werd als Henri Grouès, valt moeilijk te overschatten. Zeventien keer werd de ‘rebel van God’ tot meest populaire Fransman gekozen, totdat hij zelf (in 2003) aangaf niet meer in die verkiezing mee te willen doen. Hij vertegenwoordigde in persoon al het goede dat de mens in zich zou kunnen hebben. Zijn herkenbare beeltenis met baard, Baskische muts en forse bril, is in Frankrijk niet alleen in de Emmaüs-filialen te zien, maar ook als een soort Che Guevara op -Tshirts en koffiemokken.
De naam ‘Abbé Pierre’ dankt Grouès niet zozeer aan zijn korte periode in de jaren dertig in de strenge kloosterorde der kapucijnen, maar aan zijn rol bij het verzet in de Tweede Wereldoorlog. Vanaf 1942 hielp hij onder deze naam vluchtelingen de grens over en zorgde hij voor schuilplekken voor Joden. Na de oorlog, in 1954, deed hij op de radio een oproep om daklozen te helpen nadat in Parijs iemand bij min dertien op straat was gestorven, „een uitzettingsbevel dat zij gisteren had ontvangen in de hand”. Daaruit kwamen de vele vertakkingen van Emmaüs voort. Op initiatief van Abbé Pierre kwam er jaren later een wet die het huiseigenaren verbiedt om mensen in de wintermaanden uit te zetten. Die wet is nog altijd van kracht.
Na zijn overlijden in 2007 namen duizenden Fransen afscheid van hem. Het land was „in het hart getroffen”, zei president Jacques Chirac destijds. Mede door zijn statuur werden slachtoffers jarenlang niet geloofd, zegt onderzoekster Caroline De Haas. De stichting zegt bij monde van bestuurder Christophe Robert „verdrietig” en „boos” te zijn en „met al onze krachten de slachtoffers te willen steunen”.
