In Inside Out 2 komen we eindelijk te weten waarvoor de rode alarmknop op het dashboard van Rileys brein dient: De Puberteit!!! Met veel hoofdletters en uitroeptekens. Want als die zich eenmaal aandient, knalt er een sloopkogel door haar hoofd en is er geen houden meer aan.
Riley is de hoofdpersoon van de twee Inside Out-films van animatiestudio Pixar. Ze hebben een uniek concept. In plaats van hoofdpersoon Riley te volgen, duiken de films namelijk in haar brein. Daar geven haar emoties vanachter een controlepaneel sturing aan Rileys coming of age. In het eerste deel was Riley elf jaar oud en werden haar emoties aangevoerd door Joy (Plezier), bijgestaan door Anger (Woede), Disgust (Afkeer), Fear (Angst) en Sadness (Verdriet). Met Rileys puberteit in deel twee dreigt Anxiety (Onzekerheid) het over te nemen, bijgestaan door de drie E’s van Embarrassment (Verlegenheid), Ennui (Verveling) en Envy (Jaloezie).
Net als bij het eerste deel liet Pixar zich voor Inside Out 2 adviseren door een groep wetenschappers. Een van hen is psycholoog en auteur Dacher Keltner, directeur van het Social Interaction Lab van de Universiteit van Californië in Berkeley. Hij vertelt via videobellen hoe hij hielp bij de totstandkoming van de film. „Regisseur Kelsey Mann en schrijver Meg LeFauve hebben me de oren van het hoofd gevraagd over emoties in de puberteit, hoe iemand een sociaal wezen wordt, wat angst is, wat het met het brein doet, enzovoorts. Dat zij Anxiety als nieuwe hoofdemotie hebben gekozen, klopt precies.
„Uit Scandinavisch onderzoek is gebleken dat tijdens de puberteit angst voor fysieke dingen, zoals het donker of enge dieren verandert in meer abstracte zorgen over al dan niet worden uitgenodigd voor feestjes of wat de populaire kinderen uit de klas van je vinden. Zo ontstaan sociaal bewustzijn en sociale intelligentie – een geheel nieuw emotioneel landschap van meer relationele emoties.”
Net als in de film komt familie minder op de eerste plaats te staan en worden vrienden belangrijker. Keltner: „Dingen als verliefdheid, romantiek en seksuele identiteit ontdek je met leeftijdgenoten en niet met je ouders.”
De sociale angst die in de puberteit opspeelt, noemen onderzoekers anxiety, een emotie die met onzekerheid, stress en paniek gepaard kan gaan. In Inside Out 2 neemt die emotie alle controle over. Keltner: „Hier volgt de film echt de wetenschap. Hoewel veel culturen geen linguïstisch verschil kennen tussen ‘fear’ en ‘anxiety’, kun je wel verschillende stadia in gevoelens van angst onderscheiden. De ene gaat over directe, concrete angst voor gevaar en je fysieke voortbestaan. Anxiety heeft te maken met een geprojecteerde angst, die vaak te maken heeft met iemands sociale identiteit.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118367723-3151b6.jpg|https://images.nrc.nl/Zw85bBSxBcTs_uN6pjFhEcDo-zk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118367723-3151b6.jpg|https://images.nrc.nl/Xbq91YpSERE8eWFu1nWA8iIPEEU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118367723-3151b6.jpg)
Paniekpandemie
„De films helpen kinderen hun sociale intelligentie te vergroten”, zegt communicatiewetenschapper Rebecca de Leeuw. Zij rondde vorig jaar een onderzoek aan de Radboud Universiteit af naar de impact van film op jonge kijkers waarin Inside Out centraal stond. „We zagen dat kinderen vaak dezelfde emotionele groei doormaken als de personages en hetzelfde mooie morele gedrag laten zien. Door Joy in Inside Out raken ze geïnspireerd om niet op te geven en ontdekken ze hetzelfde als zij: Sadness is net als de andere emoties heel belangrijk.”
De Leeuw vergezelt me naar de persvoorstelling van Inside Out 2, in Nederland. Heeft ook het tweede deel relevante inzichten over emotie? „In Inside Out 2 wordt heel mooi duidelijk dat Onzekerheid (Anxiety) er ook is om ons te helpen”, zegt De Leeuw na afloop van de film. Ze illustreert dat aan de hand van een eigen voorbeeld: „Toen jij mij opbelde om samen de film te gaan kijken, was Joy in charge: ‘Yes, ik kan deze film nu al zien!’ Daarna kwam Anxiety meteen om te adviseren: ‘Zorg maar dat je ook iets te vertellen hebt na afloop van de film.’ Dit leidde ertoe dat ik me alvast verder ging verdiepen in de film en het werk van de experts die erbij betrokken waren. Anxiety hield me dus scherp.”
Vorig jaar bezocht De Leeuw de Pixar Animation Studios om haar onderzoek te presenteren. Ze wist dus al dat Anxiety een hoofdrol zou krijgen. „De timing van de film is perfect. De laatste jaren zien we steeds meer jonge mensen met gevoelens van depressie en angst. Deze film laat goed zien hoe een emotie als angst ons kan helpen, maar ook wanneer het niet meer helpend is.”
Ze vertelt dat naast Keltner ook klinisch psycholoog Lisa Damour aan het team van experts van Inside Out werd toegevoegd. Damour publiceert sinds 2016 over de stressepidemie onder pubermeisjes en jongeren in het algemeen. „Zij waarschuwt ook voor het pathologiseren van emoties.” Een hot topic, ook het in deze krant al eerder besproken boek Generatie angststoornis sluit aan bij het thema van de film. Daarin legt sociaal psycholoog Jonathan Haidt uit hoe de paniekpandemie onder andere veroorzaakt is door de opkomst van socialemediaplatforms.
Keltner beaamt dat: „Je ziet dat jonge vrouwen meer kunnen en mogen dan ooit tevoren: ze winnen Nobelprijzen en zijn presidentskandidaat. Tegelijkertijd is de druk ook groter dan ooit. Ze moeten er perfect uitzien, intellectueel presteren, sportief zijn, klimaatactivist. In de dertig jaar dat ik emoties bestudeer en veel generaties vrouwelijke studenten voorbij heb zien komen, heb ik zoiets nog niet meegemaakt. We weten uit de klinische psychologie en de neuropsychologie dat het helpt om over emoties te praten, ze te delen en te kunnen labelen. En nu is er ook een visuele referentie waar ze naar kunnen verwijzen. De film geeft niet alleen een houvast, maar roept ook de maatschappij ter verantwoording.”
De Leeuw: „Beide films helpen om emoties bespreekbaar te maken. Daardoor neemt de intensiteit af. Name it to tame it. Als we erover praten, ontdekken we dat we niet de enige zijn met deze gevoelens.”
De strijd tussen Team Joy en Team Anxiety gaat om de hoofdprijs: wie zal er uiteindelijk de baas worden over Rileys gevoel van eigenwaarde en zelfbewustzijn? Het zal niemand verbazen dat de nieuwe en de oude emoties uiteindelijk moeten samenwerken. Daarbij spelen ook zaken als compassie en empathie een rol. Zijn dat ook emoties? Keltner: „Dat zijn zaken die de mensheid zich al van Aristoteles tot Martha Nussbaum afvraagt. We onderscheiden inmiddels zo’n vijfentwintig emoties. En ja, onderzoek in ons lab toont aan dat compassie een kortstondig opflikkerende emotie is. Ik heb bij Pixar gepitcht om compassie in de film te stoppen. Of ‘awe’ (ontzag, bewondering) natuurlijk.”
Dat laatste is Dacher Keltners stokpaardje. In het boek Awe: The Transformative Power of Everyday Wonder (2023) stelt hij dat verwondering een helend effect kan hebben en kan bijdragen aan iemands geluk en welbevinden.
Rebecca de Leeuw: „Toen ik met mijn onderzoek begon, wist ik al uit de positieve mediapsychologie voor volwassenen hoe inspirerend films kunnen zijn. En nu is dat ook voor kinderfilms aangetoond.” En eerlijk is eerlijk: Inside Out heeft geen ‘awe’ nodig, want de film roept het al op.
