Via verhullende constructies koopt de Zwolse notaris tóch enthousiast allerlei vastgoed

Ineens was hij er, de sportieve veertiger. Hij wilde het flatje in de Zwolse wijk Wipstrik, vlak bij het ziekenhuis, wel hebben. Tot opluchting van de huiseigenaar. Die kocht de jarenzestigflat voor haar studerende dochter. Maar toen zij klaar was, bleef de moeder achter met een studentenpand en drie huurders. „Dat wilde ik helemaal niet”, vetelt ze NRC. En de markt, toen in 2017, was helemaal niet gunstig, begreep ze.

Gelukkig wist Cindy, haar makelaar, wel iemand. En zo verscheen Peter Fijn ten tonele, een grote atletische man, een investeerder met wie je snel tot zaken kon komen. Huizensite Funda werd overgeslagen, de 153.405 euro die Fijn bood was prima. De eigenaresse had dat bedrag – waardoor ze een beetje winst in plaats van verlies maakte – helemaal niet verwacht.

Dus op naar de notaris, Het Notarieel, in een statige kantoorvilla aan een Zwolse singel. Hetzelfde notariskantoor waar ze ruim zes jaar eerder de koopovereenkomst had getekend. Peter Fijn schoof niet aan. Een administratief medewerker van het kantoor met een volmacht voltooide de transactie.

Wat de verkoopster op dat moment niet wist: Peter Fijn is zelf ook notaris. Sterker, hij is mede-eigenaar van Het Notarieel, waar zij die lentedag de woningoverdracht afrondde.

Notarissen mogen in principe helemaal niet in vastgoed beleggen. Toch was dit niet de eerste woning die notaris Peter Fijn kocht, en evenmin de laatste. Terwijl Het Notarieel uitgroeide tot het grootste notariskantoor van Nederland, kochten Fijn en aan hem gelieerde vennootschappen elf panden, blijkt uit onderzoek van NRC. Dit gebeurde grotendeels via verhullende constructies waardoor die transacties uit zicht blijven van de buitenwereld. Ook medeoprichter Dick Timmerman en een collega-notaris schaften diverse vastgoedobjecten aan. De benodigde notariële aktes liepen via het eigen kantoor.

Timmerman en Fijn staan aan de basis van de succesvolle notarisketen Het Notarieel. De oorsprong ligt in 2006, toen een groep notarissen zich afsplitste van een kantoor dat ook advocaten huisvestte. De laatste jaren maakt de notarisketen een stormachtige groei door. Lokale notariskantoren sluiten zich bij de keten aan: het hoofdkantoor regelt de administratie, slimme ict en levert de merknaam. Het is inmiddels het grootste afzonderlijke notariskantoor van Nederland. Tegenwoordig telt Het Notarieel zo’n tweehonderd medewerkers, dertien notarissen en vestigingen in negen steden – waaronder Deventer, Hengelo en Nieuwegein. De bakermat ligt in Zwolle.

Beleggingsverbod

De Wet op het notarisambt verbiedt notarissen om te beleggen in vastgoed. Daar is een reden voor. Notarissen vervullen als onafhankelijk tussenpersoon een spilfunctie in het economische en maatschappelijk verkeer. Zij worden benoemd door de Kroon en oefenen een wettelijk monopolie uit. Onder meer huisaankopen, hypotheekaktes en samenlevingscontracten moeten via zo’n onafhankelijke notaris lopen.

Deze gedwongen winkelnering geeft notarissen vertrouwelijke informatie over de toestand op de lokale vastgoedmarkt en (financiële) privésituatie van hun klanten. Aan de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de notaris worden dan ook hoge eisen gesteld. Beleggen in onroerend goed staat op gespannen voet met die twee kernwaarden en kan ook eer en aanzien van het notarisambt aantasten. Vandaar het wettelijke verbod, enkele uitzonderingen daargelaten, zoals de aankoop van een eigen huis, kantoorpand of woning voor de kinderen.

Het verbod op vastgoedbeleggingen zit notarissen in Nederland al langer dwars. Bij de best lopende notariskantoren ligt het jaarinkomen per partner boven de 500.000 euro, blijkt uit cijfers van toezichthouder BFT. Bij een doorsneekantoor gaat de notaris jaarlijks met 200.000 tot 300.000 euro naar huis. De goedverdienende notabelen ervaren het beleggingsverbod als een te nauw keurslijf; naast vastgoed mogen ze in principe ook al niet beleggen in aandelen.

Eigenlijk mag je niets met je geld en moet je het allemaal op een spaarrekening zetten, zegt Peter Fijn in een gesprek met NRC. En dan moet je het ook nog eens spreiden over veel banken, vanwege het depositogarantiestelsel, dat slechts spaartegoeden tot 100.000 euro dekt. Samen met collega-notarissen Elsbeth Zijlstra en Lotte van der Ploeg, beiden partner van het kantoor, licht hij medio mei de activiteiten van Het Notarieel toe in de kantoorvilla in de Zwolse binnenstad.

Zijlstra valt Peter Fijn bij met zijn kritiek op het strikte beleggingsverbod in het notariaat. „Dat is echt wel belachelijk. Als je voor je studerende kind een pandje hebt gekocht, moet je het direct weer verkopen als je kind er weer uit gaat”, zegt ze. „Daar vind ik wel wat van.”

Een recente uitspraak van de notariskamer van het gerechtshof Amsterdam – ’s lands hoogste tuchtrechter in het notariaat – is door velen in de beroepsgroep dan ook juichend ontvangen. In het hoger beroep in een tuchtrechtzaak tegen een notaris die vier verhuurde winkelpanden had geërfd met zijn broers en zussen, rekte de tuchtrechter de bewegingsvrijheid van notarissen op.

Na jaren van jurisprudentie met een strenge afwijzende lijn formuleerde de notariskamer een reeks criteria hoe onpartijdigheid en onafhankelijkheid te toetsen bij notarissen die tóch beleggen. Boodschap: hoe actiever en risicovoller de notaris belegt, hoe discutabeler zijn gedrag. Zo is vastgoed erven wat anders dan het zelf aankopen, speelt mee of de notaris het doel heeft om speculatief te beleggen, en is de ligging van het vastgoed relevant: of de notaris panden in het eigen werkgebied verwerft of daarbuiten.

Daarmee worden de grenzen soepeler, weten ook de partners van Het Notarieel. Maar ideaal is het volgens hen nog niet. De regelgeving maakt het met vergrijzing kampende notariaat niet aantrekkelijker. Ze hadden in Zwolle te maken met een sollicitant wiens vader veel vastgoed heeft dat hij zal erven. „En nu wil hij geen notaris worden, want dat geeft in zijn ogen alleen maar gedoe”, vertelt Zijlstra. „Dat is natuurlijk van de zotte. Dit is asociale regelgeving en gaat volledig voorbij aan het doel van de onafhankelijkheid en onpartijdigheid.”

Rode lijn

De hamvraag is nu: waar zou dan wél de grens moeten liggen om in vastgoed te beleggen? „Ik zou sowieso niet van je eigen cliënt iets kopen, niet in de stad waar je werkt. Dat soort dingen”, antwoordt notaris Elsbeth Zijlstra. „Ja”, beaamt collega Lotte van der Ploeg die rode lijn volmondig.

Maar exact dit hebben naaste collega’s van Zijlstra en Van der Ploeg de afgelopen jaren veelvuldig gedaan. En als NRC dat tijdens het gesprek voorlegt, slaat de stemming aan tafel om. „Hier wil ik het liever niet over hebben”, zegt Fijn. „Daar zie ik de toegevoegde waarde absoluut niet van in.”

Wij dachten dat het doel van het gesprek was om vooral mensen enthousiast te maken voor het notariaat, voegt Zijlstra toe.

Op de vraag of Fijn met zijn vastgoedbezit binnen de wettelijke regels blijft, antwoordt hij: „Ja, en het is ook niet echt van mij.” Hij zoekt naar woorden. De panden zouden van familie zijn.

„Maar dan nog”, valt collega Van der Ploeg hem bij. „En dan nog”, hervindt Fijn zich. Hij weigert meer toelichting te geven en zegt vervolgens dat hij zoveel mogelijk van zijn verdiende geld in de kantoorpanden van Het Notarieel steekt.

Het gesprek valt even stil. Er ontspint zich een discussie over de relevantie van dit onderwerp. De bestuurders maken nogmaals duidelijk verder niet te willen spreken over vastgoedtransacties. Vol enthousiasme vertellen ze hierna over hun plezier in het werk en de vele vrouwelijke notarissen die bij de keten werken, in tegenstelling tot andere kantoren.

Bij afronding van het gesprek belooft NRC aanvullende vragen over de vastgoedtransacties schriftelijk te zullen stellen en worden vriendelijk handen geschud.

Na het bezoek aan het hoofdkantoor in Zwolle gaan de luiken echter dicht. Ondanks herhaalde pogingen weigeren de notarissen van het grootste kantoor van Nederland 39 nadere gedetailleerde schriftelijke vragen te beantwoorden over hun handelwijze.

Een woordvoerder verwijt NRC onder valse voorwendselen een gesprek te hebben aangevraagd. NRC stelde in april bij het benaderen van Fijn het onder meer over de ontstaansgeschiedenis en groei van Het Notarieel te willen hebben en benoemde niet op voorhand ook de specifieke vastgoedtransacties te gaan aansnijden.

De woordvoerder noemt de vragen die NRC hierna schriftelijk stelt „vooringenomen, insinuerend en intimiderend”. Het is voor de notarissen van Het Notarieel „reden om geen inzicht te geven in onze financiële aangelegenheden, die deels ook te maken hebben met privébezittingen”.

Dubbele petten

Duidelijk is dat er een verhullende constructie is gebouwd rond de vastgoedbezittingen van Peter Fijn en aan hem gelieerde vennootschappen. De gebruikte vehikels bevatten weliswaar een subtiele verwijzing naar de betrokken notaris – zowel de bv, cv, stichting en holding hebben Nice (het Engelse woord voor fijn) in de naam – maar zijn niet direct tot hem herleidbaar. Het is eenzelfde constructie die Sywert van Lienden bij de mondkapjesdeal gebruikte: een stichting die handelt namens een commanditaire vennootschap (cv). Die vennootschap hoeft helemaal niets te deponeren in het handelsregister, waardoor de buitenwereld niet weet welke personen zijn betrokken en hoe groot de geldstromen zijn.

De stichting en cv staan niet op het huisadres van Fijn ingeschreven, maar op dat van zijn ouders in Hattem. Zijn (inmiddels voormalige) echtgenote bestuurt de stichting en laat zich bij vastgoedtransacties veelal vertegenwoordigen door administratief medewerksters en receptionistes van Het Notarieel in Zwolle.

Vandaar ook dat woningeigenaren niet weten dat ze hun pandje aan de plaatselijke notaris verkopen. „Ik wist alleen dat het een zakelijke belegger was”, zegt de voormalige eigenaar van een Zwolse rijtjeswoning uit 1997. Hij verkocht zijn woning in 2016 voor 174.500 euro aan Fijn en liet de koopakte passeren bij Het Notarieel.

„Ik heb aan iemand verkocht, van wie ik wist dat-ie meerdere panden kocht. Als ik mijn geld maar krijg. Ik was tevreden”, reageert een man die zijn tachtigerjarenwoning in Hattem vier jaar lang te koop had staan. Hij deed haar in 2018 met een verlies van 25.000 euro voor 190.000 euro over aan Nice Future cv. In de koopovereenkomst gebruikt de commanditaire vennootschap het e-mailadres van Peter Fijn bij de contactgegevens. Na de verkoop trekt er al snel een huurder in.

Wat Peter Fijn vanaf 2016 doet, vindt plaats in een tijd dat zeer strikte regels rond het beleggingsverbod voor notarissen gelden.

Hij schaft weliswaar vakantiehuizen aan in Egmond aan Zee – een vakantiehuis kan toegestaan zijn voor eigen gebruik – maar dat zijn er direct drie vlak bij elkaar die vrijwel permanent verhuurd worden. Ook worden meerdere panden met huurders erin aangekocht, kenmerkend voor beleggingspanden.

Ook langs de meetlat van de meest actuele mildere regels zou de betrokken notaris tuchtrechtelijk ‘nat’ gaan, zo verwacht Marcel Pheijffer, hoogleraar forensische accountancy. Pheijffer, die een vaste column heeft in het lijfblad van notarissen, wijst in een reactie op criteria die onafhankelijkheid en onpartijdigheid van een notaris waarborgen. „Zoals geen transacties met klanten doen, geen beleggingsobjecten in het eigen werkgebied aankopen en geen transacties doen via het eigen kantoor waarbij aktes door een collega worden gepasseerd. Daar is hier niet of onvoldoende sprake van. Eenieder voelt aan zijn water dat aan dit gedrag risico’s kleven.” Hij kwalificeert de handelwijze van de betrokken Zwolse notarissen als „onverstandig, onwenselijk en onprofessioneel”.

Of de notarissen ook tuchtrechtelijk verwijtbaar handelen, kan alleen de Kamer voor het Notariaat vaststellen. Deze tuchtrechter behandelt klachten over notarissen en kan als zwaarste sanctie een notaris uit het ambt zetten.

Blauw Witte Hart

Terug naar vier jaar geleden. Op een drukkend warme junidag zitten notarissen Peter Fijn en Dick Timmerman tussen de middag op kantoor, samen met de toenmalige echtgenote van Peter Fijn. Vandaag heeft ieder een andere rol. Peter Fijn zit als cliënt aan tafel, als bestuurder van een bv die 1,25 miljoen euro uitleent. Zijn echtgenote zit er als tegenpartij. Zij vertegenwoordigt een stichting die (als beherend vennoot van een commanditaire vennootschap) een tweede hypotheek geeft op zeven reeds in bezit zijnde pandjes. En kantoorgenoot en medeoprichter Dick Timmerman fungeert deze middag als de onafhankelijke notaris die de aktes passeert, zo blijkt uit informatie van het Kadaster.

Peter Fijn zet vaker een andere pet op als hij zijn compagnon Timmerman op kantoor treft. In 2018 regelt Fijn als notaris de volmacht voor een cliënt die een winkelpand uit 1800 met bovenwoning in het centrum van Zutphen koopt. Timmerman verzorgt de overdracht. Twee jaar later doet Fijn zelf zaken met die cliënt. Een bv van Fijn koopt het Zutphense pand voor 585.000 euro. Peter Fijn laat zich voor zijn belegging vertegenwoordigen door een receptioniste van Het Notarieel. Op die manier staat er op de openbare leveringsakte in het Kadaster alleen de naam van de receptioniste en van de bv, niet die van Peter Fijn.

Compagnon Dick Timmerman passeert als notaris vrijwel alle aktes voor de vastgoedtransacties en bv’s die Fijn opricht. Dat is niet verboden, maar de toezichthouder op notarissen is er geen fan van. Die adviseert notarissen om akten waarbij zij belanghebbende zijn niet te passeren bij een collega-notaris van hetzelfde kantoor. „Dit om iedere schijn van afhankelijkheid en partijdigheid te vermijden”, laat het Bureau Financieel Toezicht, los van deze specifieke casus, weten.

Het notariskantoor van Fijn en Timmerman is een grote naam in de Hanzestad. Het sponsort de lokale golfclub en de voetballers van eredivisieclub PEC Zwolle. Dick Timmerman is vaste gast in skybox Het Blauw Witte Hart. Als er aan lokale liefdadigheid gedaan kan worden, staat Timmerman vooraan, of hij daarvoor nu een ontbijt moet verschalken bij de Ronald McDonald Breakfast Club of een rally moet rijden voor het Autismehuis.

Timmerman is de veilingmeester van de Gold Party. Daar zamelen de bemiddelden van Zwolle in het wit dinerend geld in voor een goed doel. Fijn, op zijn beurt, is als in ondernemingsrecht gespecialiseerde notaris jarenlang lid van ondernemerslobbyclub VNO-NCW en de Ronde Tafel 167 Zwolle IJsselland voor ondernemers onder de veertig.

In die Zwolse kringen treffen zij onder meer makelaar Alexander Barelds, die jaren voorzitter van de plaatselijke Ronde Tafel was. Hij schakelt het Zwolse notariskantoor geregeld in. Als Barelds vennootschappen opricht, doet hij dat bij Timmerman of Fijn. Omgekeerd gebeurt hetzelfde. Als Fijn een huis verkoopt, huurt hij Barelds in. Voor klanten van de Rabobank geven Timmerman en Barelds gezamenlijk voorlichting over de huizenmarkt en promoten ze hun kantoren.

Timmerman schaft in 2020 ook zijn nieuwe privéwoning via Barelds aan. Die treedt bij de transactie op als makelaar van de verkoper en zet het „recent gerenoveerde statige herenhuis” als „een parel” in de markt.

Juist om de twijfels die kunnen ontstaan over de onpartijdigheid en onafhankelijkheid van notarissen werd in 2004 het beleggingsverbod in de wet verankerd. Notarissen zijn immers diep geworteld in de lokale vastgoedmarkt. Illustratief is dat het merendeel van de panden die de notaristop van Het Notarieel de afgelopen jaren aankocht, plaatsvond van mensen die de koop van hun huis eerder via Het Notarieel regelden. Cliënten dus die met hun vertrouwelijke informatie al in de kantoordossiers van Het Notarieel aanwezig waren.

Het is in 2020 een druk jaar op vastgoedvlak voor Timmerman. Via zijn Carpentiere La Pensione bv (Italiaans voor Timmerman Pensioen bv) wordt hij eind december voor 176.000 en 205.000 euro eigenaar van twee appartementen in Zwolle.

Volgens Timmerman overtreedt hij hiermee niet het beleggingsverbod, want het duurste appartement is voor een van zijn kinderen. Dat woont er echter nog niet. Het wordt sinds 2021 „tijdelijk” verhuurd via makelaar Barelds.

Geen intern beleid

Oprichters Fijn (49) en Timmerman (57) besloten vorig jaar een stap terug te doen en minder klassiek notariswerk uit te voeren. Fijn richt zich op de verdere groei van het kantoor in Nederland, terwijl Timmerman het rustiger aan wil doen. Beiden schreven zich vorig jaar uit als notaris en zijn als aandeelhouder van het kantoor kandidaat-notaris geworden. In die functie hebben ze nog steeds met dezelfde beleggingsrestricties te maken. Ook vanuit het oogpunt van tuchtrechtelijke handhaving is die uitschrijving niet relevant, stelt Marcel Pheijffer. „Bovendien waren ze notaris toen de meeste transacties plaatsvonden.”

Bij Het Notarieel in Zwolle staan nu vier andere partners aan het roer. Van hen vergaarde alleen Anne-Marie Smelt aanvullend vastgoed. Smelt was van 2013 tot 2019 bestuurder van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie die de wettelijke taak heeft om te zorgen voor een goede beroepsuitoefening door notarissen. Een jaar later kocht zij twee appartementen in Zwolle.

Notarissen Zijlstra en Van der Ploeg wijzen er in het gesprek met NRC in Zwolle op dat de snelgroeiende keten inmiddels twee compliance officers in dienst heeft om te controleren of het wel in de haak is waar klanten hun geld mee verdienen en of de gewenste transacties wel in orde zijn. Op grond van antiwitwaswetgeving moeten notarissen dat tegenwoordig immers ook controleren. Voor veel kleinere notariskantoren is dat vanwege gebrek aan ervaring en tijd een crime, maar voor Het Notarieel niet, omdat dit centraal geregeld wordt.

Die compliance officers houden zich echter niet bezig met toezicht op de handelwijze van de notarissen zelf. Het grootste notariskantoor van Nederland heeft geen interne richtlijnen voor beleggingen van de eigen notarissen en zij hoeven hun beleggingen ook niet intern te melden. „Dat is ook niet nodig”, vindt Van der Ploeg. „Het is gewoon je eigen verantwoordelijkheid.”

Het Notarieel wilde ondanks herhaald aandringen niet ingaan op alle vragen die de vastgoedtransacties van drie van hun notarissen oproepen. In een algemene schriftelijke reactie benadrukt een woordvoerder dat de notarissen – zoals verplicht is – toezichthouder BFT jaarlijks inzicht in hun vermogen verstrekken. De toezichthouder stelt desgevraagd niet op individuele zaken in te gaan, maar zegt dat uit deze verplichte ‘vermogensstaten’ helemaal niet kan worden afgeleid of notarissen beleggingsvastgoed bezitten.

De zegsvrouw van Het Notarieel benadrukt dat alle notarissen voor zichzelf zijn nagegaan of ze met hun transacties binnen de wet hebben gehandeld. Slotsom: daar zijn zij van overtuigd. „Hun onafhankelijkheid en onpartijdigheid als notarissen is niet in gevaar gebracht en de eer of het aanzien van het notarisambt is niet geschaad.”

Delen





Mail de redactie