In Vledder werd onlangs een nog onbekend, vroeg schilderij van Jan Sluijters (1881-1957) ontdekt. Een echte, geen vervalsing. Dat is extra noemenswaardig, want de ontdekking werd gedaan in een museum dat gespecialiseerd is in kunstwerken die niet zijn wat ze lijken te zijn. Het museum waar conservator René Loesberg de ontdekking deed – gevestigd in het oude stadhuis van het Drentse dorp, zo’n tweeduizend inwoners – hangt vol met kunstvervalsingen.
Museum Valse Kunst heeft z’n naam en reputatie te danken aan een miskoop. Na een romantische vakantie in Frankrijk kocht het verzamelaarsechtpaar Henk en Erna Plenter bij een Amsterdamse galerie een lithografie van Henri Matisse. „De Franse kunstenaar van wie we tijdens onze vakantie zo veel kunst hadden gezien”, vertelt Erna Plenter. „Alleen met deze Matisse was iets vreemds aan de hand: hij was onvindbaar in catalogi en boeken over Matisse.” Pas dertien jaar na de aankoop vonden Henk en Erna een afbeelding van hun ‘Matisse’: in een Duits kunsttijdschrift, op een overzichtspagina met vervalsingen door de bekende Nederlandse vervalser Geert Jan Jansen.
Van de Jan Sluijters, eigendom van een echtpaar uit Ruinerwold, kon conservator Loesberg vrij snel zien dat het waarschijnlijk geen vervalsing was: het is duidelijk door een vakman geschilderd, er zijn geen sporen van valse veilinglabels en de handtekening klopt met de rest van het werk. „Toen hield mijn expertise op”, zegt Loesberg. Hij benaderde een Sluijters-expert, die vaststelde dat het schilderij echt is.
Bedonderd
Als het echtpaar Plenter in 1999 in het voormalige stadhuis van Vledder een museum inricht voor hun collectie Drentse kunst, grafiek en glaskunst, toen nog onder de naam ‘Museums Vledder’ – besluiten ze de paar per ongeluk aangekochte vervalsingen te exposeren in de kleinere kamers op de bovenverdieping. „We dachten: we tonen ook de dingen waarmee we bedonderd waren”, zegt Plenter, „een beetje als waarschuwing.” Het bleek een hit: al gauw stond het museum bekend als het Museum Valse Kunst, de huidige naam van het museum. Plenter: „Daar waren we in eerste instantie niet zo blij mee, want kunstvervalsingen zijn nooit het doel op zich geweest.” Maar het werkte wel. „Mensen houden van de gekke, krankzinnige verhalen die bij kunstvervalsingen horen. En ze zijn ook een middel: om te laten zien dat kunst ook leuk is.”
Na het overlijden van Henk Plenter in 2010 raakte het museum tijdelijk in een dal en werd het ondergebracht in de Stichting Museums Vledder. De rol van oprichters Henk en Erna raakte na verloop van jaren meer op de achtergrond. „Ze hadden ons verhaal zelfs van de website gehaald.” Vanaf 2022 werd de breuk hersteld en is Erna Plenter weer volop betrokken bij het museum, ook als rondleider, als conservator glaskunst en achter de kassa.
Foto’s: Kees van de Veen
Inmiddels heeft het museum een behoorlijke collectie kunstvervalsingen, ruim geëxposeerd op de begane grond van het museum. „We betalen nooit voor vervalsingen”, zegt Plenter, „want dan houd je het systeem in stand.” De collectie groeit omdat verzamelaars en veilinghuizen het museum weten te vinden, en er kunstvervalsingen die ze ontdekken naartoe brengen. „Anders worden ze vernietigd.”
Rietveld, Dalí, Vermeer
Wie geluk heeft bezoekt het museum op een moment dat conservator René Loesberg, oprichter Erna Plenter of een van de andere rondleiders een van hun energieke tours geeft door het museum: ze laten je zien hoeveel tinten vervalsingen er bestaan: een spiegelpaleis van nep-echt en echt-nep. Een échte Miró bijvoorbeeld, uit een kunstboek in hoge oplage gescheurd, en vervolgens ingelijst en voorzien van een valse, veel lagere nummering, waardoor het werk bijzonderder lijkt dan het is. Of valse werken met een échte handtekening van Salvador Dalí – de wereldberoemde Spaanse schilder hielp een bevriende uitgever door vooraf een stapel papier te signeren, waarna anderen er, zonder dat Dalí het wist, mee aan de haal gingen. Bezoekers mogen plaatsnemen in twee Rietveld-stoelen en samen bepalen welke van de twee écht is – of nou ja, echt: gemaakt door een Italiaanse fabriek die gecertificeerde Rietveldstoelen mag maken.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/07/09121123/data118232309-736682.jpg)
Van de beroemdste kunstvervalsing van Nederland hangt in het Museum Valse Kunst een reproductie: Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam kocht in 1937 voor een vermogen De Emmaüsgangers van Vermeer – een lang gezocht schakelstuk tussen Vermeers vroege en latere stijl. Het bleek later een van de tientallen vervalsingen door Han van Meegeren te zijn. Van Meegeren werd gedwongen zijn bedrog zelf te bekennen, omdat hij ook schilderijen had verkocht aan nazi-leider Hermann Göring en na de oorlog werd beschuldigd van collaboratie. In een rechtszaal demonstreerde Van Meegeren hóé hij zijn vervalsingen had gemaakt.
Naast de reproductie van De Emmaüsgangers hangen enkele andere werken die Van Meegeren onder eigen naam maakte, zoals het aandoenlijke, in oplage gedrukte Hertje van Juliana („Voor een paar euro op Marktplaats”, aldus Loesberg) en een wat donker met olieverf geschilderd bloemstilleven, gesigneerd als Van Meegeren. Maar, bevestigt het museumbordje, ook dit is een vervalsing, in de stijl van Van Meegeren.
Loesberg: „Van Meegeren werd door het vervalsingsverhaal steeds beroemder, waardoor de vraag naar zijn eigen schilderijen toenam.” En dus gingen de prijzen omhoog. „En dat trekt weer vervalsers aan.” De meestervervalser vervalst. Het spiegelpaleis is compleet.
