De Japanse overheid is een schadevergoeding verschuldigd aan mensen die in de vorige eeuw onder dwang zijn gesteriliseerd op grond van eugenetische wetgeving. Dat heeft het Hooggerechtshof in Tokio woensdag bepaald, nadat het zich boog over vijf eerdere vonnissen in zaken die door elf slachtoffers waren aangespannen bij lagere rechtbanken. Ook die hadden al geoordeeld dat de wetgeving, kort na de Tweede Wereldoorlog ingevoerd om „de geboorte van gebrekkig nageslacht” te voorkomen, in strijd was met de grondwet. Volgens een van die uitspraken was de kwestie echter verjaard, en hadden slachtoffers daarom geen recht op compensatie. Het Hooggerechtshof heeft dat argument nu van tafel geveegd: verjaring is volgens de rechters in deze zaak „extreem strijdig met de beginselen van rechtvaardigheid en volstrekt onacceptabel”.
De gewraakte wetgeving werd pas in 1996 buiten werking gesteld. Volgens een in 2023 verschenen rapport van een parlementaire onderzoekscommissie ondergingen zo’n 25.000 Japanners – vooral vrouwen en meisjes – in de decennia daarvoor medische ingrepen die hen onvruchtbaar moesten maken. De slachtoffers hadden vaak een lichamelijke of verstandelijke beperking of erfelijke aandoening, maar ook leprapatiënten, mensen met gedragsproblemen en kinderen in weeshuizen werden aan de behandeling onderworpen.
Misleiding
De meeste operaties vonden plaats zonder toestemming van de slachtoffers, maar ook waar die wel hadden ingestemd was dat vaak onder druk of door misleiding gebeurd. De jongste slachtoffers die de onderzoekers hadden geïdentificeerd, waren een jongen en een meisje van negen jaar oud. Doorgaans werden zaad- of eileiders afgebonden, maar ook volledige verwijdering van de testikels of baarmoeder kwam voor, net als sterilisatie door bestraling. Daarnaast werden in dezelfde periode ook bijna zestigduizend vrouwen met erfelijke aandoeningen tot abortus gedwongen.
Lees ook
Het effect van langdurige sterilisatiepraktijken in Japan: ‘Ik heb mijn leven geleid in duisternis’
Na de uitspraak van het Hooggerechtshof verzamelden zich buiten het gebouw in Tokio slachtoffers, sommige in rolstoelen, die de rechters op borden bedankten voor het vonnis. Onder hen was een nu 81-jarige man die op veertienjarige leeftijd was gesteriliseerd toen hij in een weeshuis woonde. Pas een paar jaar geleden had hij zijn vrouw, kort voor haar dood, durven vertellen waardoor het stel geen kinderen had kunnen krijgen, zei hij tegen persbureau Reuters.
‘Oprechte excuses’
In 2019 sprak toenmalig minister-president Shinzo Abe namens de regering zijn „oprechte spijt” uit aan de „vele mensen die gedwongen sterilisaties hebben moeten ondergaan”. Een compensatieregeling bood slachtoffers een vergoeding van omgerekend zo’n 20.000 euro. Maar op die regeling was veel kritiek: slachtoffers die naar de rechter stapten, kregen vaak veel hogere bedragen toegekend. Ook het Hooggerechtshof oordeelde dat die vergoeding „onvoldoende” was.
De huidige premier Fumio Kishida heeft als reactie op de uitspraak van het Hooggerechtshof opnieuw „oprechte excuses” aangeboden, en gezegd dat zijn regering een nieuwe compensatieregeling zal overwegen.
