‘Dit circus was vroeger mijn thuis’, kalkte een inwoonster van Malaga dit weekend op een kartonnen protestbordje. Daaronder de noodkreet: ‘Stop toeristificatie.’ Duizenden mensen gingen de straat op in de Zuid-Spaanse stad die jaarlijks wordt bezocht door grote aantallen toeristen. Eerder waren er bewonersprotesten op Mallorca, Ibiza, Lanzarote en in Barcelona. In die laatste stad wil het gemeentebestuur vanaf 2028 woningverhuur aan toeristen verbieden om de stad terug te geven aan de bewoners.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117957855-325851.jpg|https://images.nrc.nl/X5bpCQ63HIL_IFn2--ijDTlA1x8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117957855-325851.jpg|https://images.nrc.nl/RhjPiMK45QEpqpZfHA4s9IBf44g=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117957855-325851.jpg)
De protesten zijn niet verrassend voor Jan van der Borg, hoogleraar economie en toerisme aan de katholieke universiteit Leuven. Hij woont zelf een groot deel van het jaar in Venetië, waar hij ook verbonden is aan de universiteit. Beleidsmakers wegen volgens hem bewonersbelangen onvoldoende mee. „Inwoners krijgen geen stuk van de taart.”
Het hoogseizoen is nauwelijks begonnen en er zijn al grootschalige protesten. Waarom zijn die nu zo massaal?
„Ik vind het voorspelbaar dat dit gebeurt. Het is ook niet nieuw, al neemt de frequentie van de protesten toe. Maar al in de jaren negentig verenigden bewoners van Brugge zich al omdat ze zagen dat de huizen er te duur werden en het aantal bonbonzaken en biertentjes toenam. Dat het protest groeit, is logisch omdat de toerismevraag blijft toenemen en het aanbod nauwelijks groeit. Er zijn wel enkele landen die zich als toeristische bestemming snel ontwikkelen, neem Albanië en bijvoorbeeld Vietnam, maar dat legt onvoldoende gewicht in de schaal.”
Eerder waren er protesten op Mallorca, Lanzarote en Ibiza. Waarom juist op eilanden?
„Eilanden zijn eerder de dupe van overtoerisme omdat ze een kwetsbaar sociaaleconomisch ecosysteem hebben. Ze hebben geen uitlaatkleppen. Er is geen periferie waar je kunt gaan wonen of waar hotels kunnen worden gebouwd. Je bent op het eiland, of niet.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117946700-5b8685.jpg|https://images.nrc.nl/mW-xmuvsX1ikZeom_oN_mgXaOOw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117946700-5b8685.jpg|https://images.nrc.nl/Vfmq8l_DIbdRAzIp6h_BMxom4YE=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117946700-5b8685.jpg)
Volgens de Spaanse krant El País vlogen leraren begin van dit schooljaar op en neer tussen het vasteland en Ibiza bij gebrek aan een woning. Tweede huizen staan er een groot deel van het jaar leeg. Moeten de eigenaren van die huizen zich dit aantrekken?
„Toeristen kunnen zeker zelf ook iets doen om de omgeving waar ze zijn leefbaar te houden. Die projecten zijn er ook wel, waarbij afval wordt verzameld en plastic flessen uit het water worden opgevist. Zo zou er ook evenwichtiger gebruik gemaakt kunnen worden van woonruimte.
„Maar ik verwacht niet dat individuen dit probleem kunnen oplossen, dat moeten beleidsmakers doen. De economische voordelen van toerisme moeten in balans worden gebracht met de nadelen voor bewoners. Zij zijn gefrustreerd omdat zij geen stuk van de taart krijgen, en wel de negatieve gevolgen voelen. Een tekort aan betaalbare woonruimte, de drukte in de stad, druk op publieke voorzieningen zoals de zorg. Ik woon zelf een groot deel van het jaar in Venetië en betaal daar rioolbelasting. Ook voor alle toeristen die er gebruik van maken. In zekere zin is de toeristische sector een freerider.”
Ik verwacht niet dat individuen dit probleem kunnen oplossen, dat moeten beleidsmakers doen
Merken toeristen dat ze minder welkom zijn?
„De tolerantie voor toeristen neemt verder af en dat merk je ook als toerist. In het verleden werden toeristische bussen in Barcelona bekogeld met stenen. In Venetië braken gevechten uit tussen bewoners en toeristen om op de busboot te komen.”
Het gemeentebestuur van Barcelona wil woningverhuur aan toeristen helemaal gaan verbieden. Kansrijk plan?
„Ik zie zo’n verbod als symboolpolitiek. Niet alle woningverhuur leidt tot massatoerisme. Uit onderzoek dat we hebben gedaan voor de KU Leuven blijkt dat verblijf in een echte bed-and-breakfast die wordt gerund door een bewoner, samengaat met een ander soort toerisme. Toeristen verblijven er gemiddeld langer, geven meer geld uit en bezoeken vaker culturele uitingen zoals een tentoonstelling of concert. Het is meer slow-tourism.
„Ik vond eigenlijk een ander project dat Barcelona een paar jaar geleden deed, interessanter. Toen werden investeerders in toerisme verplicht om ook sociaal te investeren. Dus als zij een hotel bij de Ramblas wilden, moesten ze ook een bejaardentehuis financieren, of meebetalen aan een opvang voor verslaafden. Maar dat is eigenlijk ingehaald door steeds meer restricties voor toerisme.”
Over de bed-and-breakfasts: niet iedereen wil bij een hospita verblijven.
„Dat klopt. Maar er is wel een verschuiving. Toeristen zijn meer en meer op zoek naar een unieke en authentieke ervaring. En daar past zo’n verblijf wél bij. Ook die vorm is overigens niet nieuw. Het is het aloude ‘Zimmer frei’.”
In zijn boek Grand Hotel Europa betoogde Ilja Leonard Pfeijffer toch juist dat toeristen altijd dát vernietigen waarnaar ze zeggen op zoek te zijn: authenticiteit.
„Dat geldt als je toerisme niet managet. Dan verplettert het de publieke goederen waar toeristen voor komen, zoals het strand, de bergen en de pleinen. Ik denk dat je toerisme moet proberen te beheersen. Je kunt de maximale capaciteit van een stad of gebied berekenen aan de hand van wat draaglijk is voor bewoners. In Venetië moet een kaartje worden gekocht op de drukste dagen.”
„Je kunt met nudging ook toeristische hotspots ‘vergroten’. In het achterland van Venetië ligt de Riviera del Brenta waar de rijke Venetianen in de zestiende eeuw prachtige zomerverblijven hebben laten bouwen. Je kunt toeristen het gevoel geven dat dat óók onderdeel is van ‘Venetië zien’.”
