Na de eerste ronde van de Franse parlementsverkiezingen blijkt: het macronisme is voorbij. Maar Macron is er nog

‘Het einde van een tijdperk”, kopt de Franse krant Les Échos maandagochtend. Met daarachter de gefronste wenkbrauwen van president Emmanuel Macron. Ook andere media kondigen een dag na de eerste ronde van de parlementsverkiezingen het einde van het macronisme aan: de door de president belichaamde politieke stroming die linkse en rechtse ideeën combineert. Macron zelf is nog niet weg – zijn termijn loopt tot 2027 – maar de manier waarop hij Frankrijk de afgelopen jaren leidde is voorbij.

Op basis van de uitslag van de eerste ronde is nog niet te zeggen hoe de Assemblée nationale er precies uit zal zien – de stemming is niet evenredig en hoe de Fransen in de tweede ronde gaan stemmen is moeilijk te voorspellen vanwege lokale verschillen en kandidaten die zich terugtrekken. Maar uitgesloten lijkt dat Macrons partij Renaissance en zijn partners de grootste groep zullen blijven. Daarmee komt Macron in een fase van zijn presidentschap waarin hij minder macht heeft dan ooit sinds hij in 2017 met veel enthousiasme werd verkozen.

Dit zijn de drie fases van het macronisme.

Fase 1: Macron is almachtig, maar wordt tegengewerkt door crises

In de eerste fase, Macrons volledige eerste termijn van vijf jaar, heeft de president de absolute meerderheid in het parlement – zoals alle presidenten voor hem sinds 2002. Daardoor kan hij zijn plannen zonder al te veel parlementaire weerstand doorvoeren: van enorme coronasteunpakketten tot een verregaande wet tegen religieus separatisme. Door een reeks crises, van nationale strubbelingen tot de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne, lukt het hem niet om al zijn geplande hervormingen door te voeren.

Hoewel hij in het parlement niet veel weerstand krijgt, ontmoet hij die wel op straat: vooral bij de maandenlange Gele Hesjes-protesten die eind 2018 oplaaien, wanneer Macron de prijs van brandstofaccijns wil verhogen. Het beeld ontstaat dat Macron een président des riches is, die niet begrijpt wat er in zijn land leeft.

In april 2022 wordt Macron herkozen, maar zonder veel enthousiasme: veel kiezers stemmen vooral tégen de radicaal-rechtse Marine Le Pen. Ook speelt mee dat er geen sterke tegenkandidaten zijn bij de gematigde linkse en rechtse partijen. De parlementsverkiezingen van juni 2022 onderstrepen Macrons impopulariteit: hij verliest daarbij zijn absolute meerderheid. Net als nu voorspelt de Franse pers dat Frankrijk een „onregeerbaar land” wordt.

Fase 2: regeren zonder absolute meerderheid maar met constitutionele trucjes

Onregeerbaar blijkt een groot woord, maar Macron moet voortaan wel steun zoeken bij andere partijen, vaak de conservatief-rechtse Les Républicains. In deze tweede fase grijpen Macron en zijn premiers ook geregeld naar constitutionele noodgrepen om het parlement te omzeilen. Zo gebruikt oud-premier Élisabeth Borne (mei 2022 tot januari 2024) wel 23 keer het grondwetsartikel 49.3 om beleid door te voeren zonder parlementsstemming.

Het leidt iedere keer tot de kritiek dat het gebruik van het grondwetsartikel ondemocratisch zou zijn. Vooral toen Borne vorig voorjaar 49.3 inzette om Macrons pensioenvorming door te drukken: de gehate hervorming waarmee de gemiddelde pensioenleeftijd wordt verhoogd van 62 tot 64 jaar. Honderdduizenden Fransen hadden daar maandenlang tegen gedemonstreerd.

Oud-premier Élisabeth Borne gebruikte 23 keer het grondwetsartikel om beleid door te voeren zonder parlementsstemming

In januari 2024 vervangt Macron de links georiënteerde technocraat Borne voor de populaire Onderwijsminister Gabriel Attal, die een rechtser imago heeft. Onder zijn bewind komt een immigratiewet, een macronistisch hoogstandje met ideeën van links én rechts, tot stand. Wederom via een passage langs de constitutionele trukendoos: omdat er in het parlement geen steun is voor het wetsvoorstel, wordt het aangevuld met zeer restrictieve maatregelen en met radicaal-rechtse steun aangenomen. Vervolgens worden de meest verregaande onderdelen geschrapt door de constitutionele raad, waarna de uiteindelijke wet toch weer lijkt op Macrons aanvankelijke plan.

Zo voedt Macron steeds weer het beeld van een president die overtuigd is van zijn eigen gelijk en doet wat hij wil – ook al laten Fransen via het parlement of de straat hun ontevredenheid horen. Dit beeld overschaduwt voor veel Fransen de vruchten die Macrons beleid heeft afgeworpen: het lukte hem de stramme Franse arbeidswetgeving te versoepelen en het spoorwegbedrijf SNCF te hervormen, er kwamen twee miljoen banen bij, de werkloosheidscijfers daalden fors, de inflatie bleef lager dan in andere EU-landen.

Fase 3: verdeeld parlement, of RN of links aan de macht

Na de tweede ronde van de parlementsverkiezingen volgende week zondag springt Frankrijk in het diepe. Eén ding is zeker: het nieuwe parlement kan een jaar lang niet ontbonden worden, dus met de nieuwe verdeling zal Macron het een tijdje moeten doen.

De kans is het grootst dat geen van de politieke blokken een absolute meerderheid krijgt. Macron zal dan steun zoeken bij niet-radicale partijen, terugkerend naar zijn links-en-rechts-doctrine. Maar Frankrijk heeft geen cultuur van coalitievorming en het is de vraag of partijen met de impopulaire president willen samenwerken.

Macron kan ook een minderheidsregering vormen, die een stuk minder bevoegdheden heeft dan een gewone regering – ze kan bijvoorbeeld geen wetsvoorstellen doen. Dit zou betekenen dat ze de komende jaren minder slagkracht heeft om de problemen op te lossen die leidden tot de steun aan radicaal-rechts. De vrees is dat dit juist kan bijdragen aan een radicaal-rechtse winst bij de presidentsverkiezingen van 2027.

Het tweede scenario is dat Rassemblement National een absolute meerderheid (289 van de 577 zetels) haalt – volgens sommige projecties is dit mogelijk. In dat geval gaat het RN regeren en wordt partijvoorzitter Jordan Bardella premier. Het zou een blamage zijn voor Macron. Hij gaat dan de boeken in als de president die de poorten van de macht opende voor radicaal-rechts. En het betekent een periode van nog grotere onzekerheid: gaat premier Bardella zijn onbetaalbare economische beleid uitvoeren? Wat zijn de gevolgen voor minderheidsgroepen in Frankrijk? Wat betekent het voor de rol van Frankrijk in de EU?

Toch stellen sommige analisten dat de president hoopt op dit scenario. Macron denkt mogelijk dat als het RN gaat regeren, het volk zal inzien dat veel radicaal-rechtse ideeën onuitvoerbaar of onbetaalbaar zijn en kiezers teleurgesteld zullen raken. Daarmee zou het de wind uit de zeilen van RN halen voor 2027. Het zou een zeer riskante gok zijn: andere landen laten zien dat ook wanneer radicaal-rechtse politici onderuitgaan, denk aan Donald Trump of Jair Bolsonaro, in elk geval een deel van hun achterban hen blijft steunen.

Het is ook mogelijk dat het linkse samenwerkingsverband Nouveau Front Populaire de absolute meerderheid behaalt in de Assemblée nationale – hoewel het dan nog flink wat stemmen moet vergaren. Wie er dan premier wordt, is onduidelijk: het blok heeft nog geen kandidaat. Waarschijnlijk treedt in dit geval een periode aan vergelijkbaar met 1997-2002, toen de rechtse president Jacques Chirac samenwerkte met de linkse premier Lionel Jospin. Die tijd werd getekend door politieke conflicten en onenigheid tussen premier en president, maar het lukte wel om beleid door te voeren.

Bij alle scenario’s is van belang op te merken dat Macron geen volledige lame duck zal worden: de president van de Vijfde Republiek heeft bijzonder veel macht en is onder meer verantwoordelijk voor buitenlandbeleid en defensie.

Andere kaarten in Macrons hand

Macron heeft nog meer kaarten in de hand. Na een jaar kan de president de Assemblée nogmaals ontbinden en opnieuw parlementsverkiezingen uitschrijven. Ook zou hij het land verder kunnen opschudden door af te treden. Het is op dit moment zeer onwaarschijnlijk en Macron heeft zo’n démission al uitgesloten, maar de president heeft Frankrijk vaker verrast.

Als hij aftreedt, zullen er nieuwe presidentsverkiezingen komen. De implosie van Macrons partij Renaissance, die sowieso onafwendbaar lijkt omdat de partij zo verweven is met zijn persoon, zal dan vervroegd plaatsvinden. Daarmee zou er een open speelveld ontstaan. Op dat speelveld staan Marine Le Pen en Jordan Bardella stevig, maar kan ook een charismatische gematigdere leider opkomen, zoals de linkse parlementariër François Ruffin, de rechtse oud-premier Édouard Philippe of een nog onbekende persoon.

Zo zijn er veel scenario’s te bedenken. Wat er volgende week ook gebeurt, de spanning is in Frankrijk nog lang niet uit de lucht.

Delen





Mail de redactie