Filippijnen omarmen hun oorspronkelijke lettergrepenschrift

Toen dominee Jay Enage (52) in 2010 in Rizal de beroemde Filippijnse Angono rotstekeningen bekeek, was hij verbluft. Naast enkele duizenden jaren oude dierenfiguren zag hij symbolen in de rotswand gekrast. Hadden zijn voorouders een eigen schrift? „Ik dacht: Als dat zo is, waar is dat schrift dan gebleven?” vertelt Enage in een koffietentje in Manila. „Waarom schrijven wij in het westerse alfabet?” De dominee dook in de geschiedenis en kwam tot de conclusie dat de Filippijnse taal Tagalog oorspronkelijk in een lettergrepenschrift, dat nu baybayin genoemd wordt, werd geschreven. „Toen de Spanjaarden in 1521 op onze eilandengroep arriveerden, zagen ze dat de bewoners hun eigen taal en schrift hadden.” De Franciscanen gingen onmiddellijk aan het werk. Om het christendom zo effectief mogelijk te verspreiden, vertaalden de monniken in 1593 De Doctrina Christiana van kerkvader Augustinus naar het Tagalog. „Ze schreven het op in het westerse alfabet én in het baybayin.” Trots legt Enage een dikke facsimile op tafel. „En in 1613 verscheen dit boek.” Voor hem ligt het eerste woordenboek in baybayin, de Vocabulario de la lengua tagala.

Nationaal schrift

Voor Enage was de ontdekking van het oude schrift een openbaring. De man van het Woord – op zijn negentiende bekeerde hij zich van katholiek tot methodist, een protestantse stroming – ging aan de slag om zich het baybayin eigen te maken. Gaandeweg wond hij zich steeds meer op over de gevolgen van de koloniale overheersing en besloot zich te verzetten „tegen de suprematie van het alfabet”. Christus, ook gebracht door de Spanjaarden, omarmt hij wel. „Ik ben een culturele revivalist,” verklaart hij. „Niet religieus. We zijn een vrije natie. We mogen zelf bepalen welk schrift we gebruiken en welke god we aanvaarden.”

Enage begon een campagne om het inheemse schrift in gebruik te nemen als nationaal Filippijns schrift en ging lesgeven aan geïnteresseerden.

Ook zijn eigen kerkgangers moesten eraan geloven. Toen Enage bijbelse teksten wilde overbrengen in het baybayin, ontstond er frictie met het kerkbestuur. „Ze vonden dat te ver gaan,” vertelt Enage, nog altijd verontwaardigd over het gebrek aan steun.

Wel kreeg hij politici mee. Enage is inmiddels de aanjager van een nationale beweging. In 2018 is door het Huis van Afgevaardigden een wetsvoorstel goedgekeurd om het baybayin tot nationaal schrift uit te roepen. Enage was een van de sprekers die een pleidooi mochten houden. Onlangs sprak hij weer politici toe. Want de wet die het baybayin als lesmateriaal verplicht, gaat pas in werking als ook de Senaat akkoord is.

Dominee Jay Enage (52).

Foto’s Lisa Marie David

Hype op Facebook

Terwijl Enage aan de meegekomen fotograaf zijn laatste lesmateriaal uitdeelt, wacht zijn vrouw Lani geduldig achter een kop koffie tot hij klaar is. Beheerst zij het baybayin? „Jazeker, maar ik gebruik het niet dagelijks”, antwoordt ze droog. Hun vier kinderen zijn er vaardiger in, stelt ze. „Als een klasgenoot het schrift verkeerd gebruikt, dan zeggen ze: ‘Oppassen, als mijn vader dit ziet, wordt hij boos!’”, reageert Enage lachend.

Enage is ervan overtuigd, dat de oorsprong van het baybayin is te herleiden tot de rotstekeningen in Rizal. Maar daar is vooralsnog geen wetenschappelijk bewijs voor. De naam van het schrift, baybayin, betekent in Tagalog: ‘golven’. Want het is de gangbare aanname dat het schrift in de zestiende eeuw door Buginese handelaren vanuit Sulawesi – ‘over de golven’ – naar de Filippijnen is gebracht. Het baybayin zou verwant zijn aan het inheemse Buginese schrift.

De huidige hype is opgekomen tijdens de coronacrisis. Vooral op Facebook ontstonden omvangrijke gemeenschappen die het baybayin onder de knie wilden krijgen. Zo heeft Facebook-groep Baybayin Philippine National Writing System maar liefst 770.000 leden, voor een groot deel Filippijnse Amerikanen die op zoek gaan naar hun culturele wortels.

Antropoloog Nestor Castro (64), thuis in Cainta.

Foto’s Lisa Marie David

Kalligrafische kunst

Volgens cultureel antropoloog Nestor Castro (64), hoogleraar aan de Filippijnse universiteit Diliman, is het baybayin nooit helemaal weggeweest. Zo werden bepaalde officiële documenten tijdens de koloniale overheersing tevens in baybayin opgesteld. Ook in de jaren tachtig was er belangstelling voor het schrift. „Maar dan vooral als kalligrafische kunst, in reclamelogo’s of als tatoeage”, vertelt hij in zijn woning in Manila.

De antropoloog deed onderzoek naar de verschillende groepen die interesse hebben in het oude schrift. Redenen voor hun enthousiasme lopen uiteen. „Sommige gemeenschappen zijn alleen geïnteresseerd in de taal. Andere groepen zijn heel ‘nativistisch’. Zij hebben een antikoloniale motivatie.” Volgens Castro wil deze groep terug naar een ‘oorspronkelijke’ inheemse wereld, bijvoorbeeld door alle Spaanse namen te vervangen door inheemse. Ook willen ze stimuleren dat Filippijnen traditionele kleding dragen. „Dergelijke ideologieën kunnen heel ver gaan. Ik was een tijdje terug op een conferentie waar een groepering verklaarde dat de Filippijnen het ware beloofde land van God is. Ook kwam ik mensen tegen die aan het baybayin magische geneeskundige krachten toekenden.”

De baybayin-tekens zijn inmiddels te vinden op digitale toetsenborden. Ook zijn er vertaal-apps. Maar een automatische vertaling gaat vaak mis. „Het baybayin bestaat uit lettergrepen”, vertelt Castro. „Er zijn geen afzonderlijke letters. Niet iedereen heeft dat door.” Castro pakt zijn telefoon en laat een foto zien van een jongen in een uniform van de universiteit van Mindanao. Onder het logo van de universiteit staan baybayin-symbolen. „Het was ongetwijfeld de bedoeling om de naam van de school in baybayin te spellen, maar hij heeft elke letter met een symbool vertaald. Er staat nu iets onbegrijpelijks.”

Tatoeages populair

Op online fora zijn talloze waarschuwingen voor verkeerd gespelde tatoeages te vinden. Dat zal tatoeëerder Roel Garcia (31) niet overkomen. In een klein kamertje boven de eenvoudige woning van zijn moeder in San Jose del Mondo, een voorstad van Manila, heeft hij zijn atelier. Zijn passie voor de Filippijnse inheemse cultuur heeft hij via zijn moeder meegekregen. „Ze is Visayan. Ze komt uit een regio waar lichaamsdecoratie is verbonden met de identiteit. Bepaalde patronen benadrukken bijvoorbeeld de schoonheid of moed van de persoon. De Spanjaarden noemden ons ‘de getekenden’ vanwege onze tatoeages.” Op zijn eigen gezicht heeft hij het baybayin-symbool ‘kha’ getatoeëerd, een verwijzing naar de negentiende-eeuwse Filippijnse onafhankelijkheidsbeweging Katipunan. „Het baybayin is een ode aan de artistieke vaardigheden van mijn Filippijnse voorouders. Ik hou van de golvende stijl, ontstaan doordat lijnen zo sierlijk mogelijk met een scherpe steen in bamboe werden gekrast.”

Garcia tatoeëert op de inheemse wijze, met een hamertje, zoals generaties voor hem ook deden. Sinds de coronacrisis is de vraag naar baybayin tatoeages enorm toegenomen. Garcia heeft gemiddeld vijf tot zes klanten per week. Ze contacteren hem via internet. De meeste klanten willen hun naam in baybayin op hun lichaam. Garcia geeft zijn eigen draai aan dat verzoek. „Na een kort gesprek schat ik in welke karakterisering het beste bij de persoon past. Als iemand heel gedreven in zijn werk is, kan dat bijvoorbeeld het woord ‘excellentie’ zijn. Dat woord transcribeer ik naar baybayin en de tekens zet ik dan in een bepaald soort font, bijvoorbeeld in vlammende lijnen.”

Garcia gebruikt het baybayin ook buiten het tatoeëren, namelijk in de ‘hofmakerij’, zoals hij het zelf uitdrukt. „Ik schrijf liefdesgedichten in baybayin. Dat maakt het extra bijzonder. Het is dan een geheime liefdestaal.” Want ook veel vrouwen in zijn omgeving hebben zich op het oude schrift toegelegd.

Tattoozetter Roel Garcia (31) in zijn studio in San Jose del Monte.

Foto’s Lisa Marie David

Taalstrijd

Of het baybayin wordt uitgeroepen tot nationaal schrift is nog niet bekend. In april sprak Enage de Senaat toe. De taal-activist bepleitte opnieuw het alfabet te vervangen door het baybayin. Maar volgens antropoloog Castro zal dat niet snel gebeuren. Niet praktisch. Ook is er verzet van bepaalde inheemse groepen tegen het huidige voorstel. De Filippijnen hebben ruim 110 miljoen inwoners en kennen meer dan 130 talen, waarvan Tagalog – dat van oudsher dus geschreven werd in baybayin – de meest gesproken taal is. Maar er zijn meerdere inheemse schriften, bijvoorbeeld het kulitan. De campagne voor het gebruik van baybayin wekt ergernis. „Sommige inheemse groepen spreken van Tagalog imperialisme”, vertelt Castro. „Zij willen niet dat baybayin tot nationaal schrift wordt uitgeroepen en hun taal opnieuw op een tweede plan wordt gezet.”

Castro verwacht dat het wetsvoorstel in de komende maanden breder geformuleerd zal worden en politici tot een voorstel zullen komen waarin alle inheemse talen zijn gelijkgesteld en gebruik wordt gestimuleerd naast het alfabet.

Delen





Mail de redactie