De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) hebben de afgelopen jaren journalisten uit meerdere landen aangesteld als geheim agent. Dat blijkt een rapport dat het Toezicht op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (CTIVD) vrijdag heeft gepubliceerd. Met de veiligheid van deze journalisten is volgens de toezichthouder in een aantal gevallen slordig en zelfs „onrechtmatig” omgegaan.
In oktober 2022 onthulde NRC dat de inlichtingendiensten systematisch journalisten aanwerven als geheim agent, ook als zij daardoor in de problemen kunnen komen omdat ze bijvoorbeeld in een conflictgebied werken. Daarop startte het CTIVD een onderzoek. Daaruit blijkt dat in de periode 2019 – 2023, toen beoogd premier Dick Schoof een tijd aan de leiding van de AIVD stond, daadwerkelijk journalisten zijn ingezet. Dit is wettelijk toegestaan en verloopt volgens het CTIVD over het algemeen naar behoren.
Wel is er soms „onvoldoende aandacht” voor de veiligheid van journalisten die als agent worden ingezet. Als zij in een risicogebied wonen en werken, bijvoorbeeld in het Midden-Oosten, maken de AIVD en MIVD in meerdere gevallen überhaupt geen inschatting van de risico’s die het spionagewerk teweegbrengt. Ook „het feit dat de journalist een speciale positie heeft in de maatschappij” wordt volgens de toezichthouder „onvoldoende” meegenomen in het besluit om iemand als agent aan te werven.
Gevaar voor bronnen
Ook de bronnen van journalisten lopen soms gevaar, zij weten niet altijd dat de journalist aan wie ze informatie toevertrouwen ook inlichtingenwerk doet. Het is „onzorgvuldig” dat de AIVD hier geen vaste werkwijze voor heeft. Het komt daarnaast voor dat journalisten zonder dat ze dit zelf weten als geheim agent worden ingezet. Met het oog op bronbescherming vindt de toezichthouder het „ongewenst” dat journalisten vervolgens informatie aanleveren zonder te weten dat dit naar de inlichtingendienst gaat.
Meerdere keren werd ook pas formeel toestemming gegeven om een journalist als agent te gebruiken op het moment dat die journalist al spioneerde. Dat noemt het CTIVD „onrechtmatig”. De toezichthouder beschrijft een situatie waarin de AIVD bij een ontmoeting aanwezig was op basis van informatie die een journalist verstrekte. Die journalist had op dat moment geen toestemming om als agent te werken.
De MIVD stelt niet altijd rapporten op over het spionagewerk van journalisten. Dat is volgens de toezichthouder in strijd met de wet. Zo blijft onduidelijk welke taken een journalist kreeg en hoe het met de veiligheid en het welzijn van die journalist was gesteld.
Lees ook
De AIVD beschermt de staatsveiligheid, maar brengt journalisten in gevaar
Hoe kreeg een Amerikaanse wiskundige die staande houdt dat Trump in 2020 de verkiezingen won, invloed op het Nederlandse stikstofdebat? Met twijfel als wapen voorkwamen hij en andere belangenwetenschappers dat de overheid ingreep in het stikstofdossier. Een reconstructie.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].
De zuidelijke buitenwijken van Beiroet zijn zaterdagavond laat en zaterdagnacht opnieuw getroffen door een reeks luchtaanvallen. Ooggetuigen meldden harde knallen en flitsen van rood en wit die bijna dertig minuten duurden, schrijft persbureau Reuters.
Eerder op de avond riep Israël bewoners van zuidelijke wijken van Beiroet op om te evacueren. Het Israëlische leger wees daarbij specifieke gebouwen aan.
De aanvallen volgen op dagen van bombardementen door Israël op de zuidelijke buitenwijken van de Libanese hoofdstad, die worden beschouwd als bolwerk van de door Iran gesteunde gewapende groep Hezbollah.
Een Libanese veiligheidsbron zei zaterdag dat er sinds vrijdag geen contact meer is met Hashem Safi al-Din, een potentiële opvolger van de op 27 september bij een Israëlische luchtaanval omgekomen Hezbollah-leider Hassan Nasrallah. Een Israëlische luchtaanval nabij de internationale luchthaven van Beiroet op vrijdag zou op hem gericht zijn geweest. Hezbollah heeft tot nu toe geen commentaar gegeven de toestand van Safi al-Din.
Het Israëlische leger meldt dat Hezbollah ongeveer 130 raketten heeft afgevuurd op Israël vanuit Libanon.
Vuur en rook na een Israëlische luchtaanval in de zuidelijke buitenwijk Dahieh van de Libanese hoofdstad Beiroet, zondagochtend vroeg. Foto Hussein Malla / AP
Zaterdagavond om kwart voor negen krijgt Abdallah Alawa (39) uit Rotterdam-Zuid een berichtje van zijn zwager: ze zijn geland. Maar niet op Eindhoven Airport, waar hij nu met zijn vrouw in de verder vrij lege aankomsthal staat te wachten. De repatriëringsvlucht waarmee de overheid Nederlanders terug heeft gehaald uit Libanon, met aan boord zijn schoonouders en zijn zwager, staat aan de grond bij Vliegbasis Eindhoven. Dat is wat anders.
Dus ze gaan weer de draaideuren door, de auto’s in. Hij in die van de schoonvader, zij in hun eigen auto. Stuurt Google Maps ze ook nog verkeerd. Je moet een stukje terug, zegt een diender in een hokje bij de slagbomen. Dan naar links en dan steeds maar rechtdoor, dan kom je er.
En het was al „stressen” deze week, vertelt Alawa. Zijn schoonfamilie vloog ruim drie weken geleden naar Libanon, voordat „dat hele drama” begon. De oplopende spanningen tussen Hezbollah en Israël, bedoelt hij, waarbij Israël (naast een grondoperatie in het zuiden van het land) zware luchtaanvallen uitvoert op doelen in Libanon.
Lijnvluchten geannuleerd
Het idee was een vakantie in kuststadje Qalamoun, net onder Tripoli en op een uurtje rijden van hoofdstad Beiroet. Maar de terugvlucht, gepland voor vorige week woensdag, werd geannuleerd. Een nieuwe lijnvlucht die ze probeerden ook, en de toeristische boottocht tussen Tripoli en Turkije die ze daarna in allerijl maar boekten óók. Hij belde wel veel met ze, en ze stuurden berichtjes. „Dat ze raketten hoorden”, zegt Alawa, „en dat ze niet wisten of het nog zou lukken terug te komen.”
Hij heeft ringen onder zijn ogen, is zichtbaar moe. „Effe lastig”, zegt hij.
Nadat het Ministerie van Buitenlandse Zaken eerder deze week twee repatriëringsvluchten aankondigde, meldde de familie van Alawa zich meteen. Ze hadden verwacht vrijdag al mee te kunnen, toen de eerste vlucht ging. „Maar ze werden maar niet gebeld. Je moet eerst teruggebeld worden, dat je aanvraag in orde is, en dat gebeurde maar niet.” Dat gebeurde pas zaterdagochtend. „Echt last minute.”
Lees ook
Regering haalt alsnog Nederlanders uit Libanon, onder druk van oppositie
Zijn vrouw is naar het blauwe lint gelopen, daarachter komen ze straks aanlopen. Er staan enkele tientallen mensen te wachten in de hal, sommigen met een boeket bloemen in de hand. Er is koffie en thee, er zijn koekjes en er is een balie ingericht met daarachter medewerkers in fluorescerende hesjes.
Is Alawa nu nog steeds zenuwachtig? Nee, zegt hij, nu komt het goed.
Roze hoodie
Tot het „Nederlanders actief helpen” uit Libanon weg te komen werd dinsdag besloten door het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Twee repatriëringsvluchten met een Airbus A330 van de NAVO, een op vrijdag en een op zaterdag. Wie mee wilde, kon zich tot vrijdagmiddag aanmelden bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Vrijdagavond landde de eerste vlucht in Eindhoven, met 185 mensen aan boord. Zaterdag werden nog eens 170 mensen van Beiroet naar Eindhoven gevlogen. Beide keren ging het om iets meer dan honderd mensen die op de oproep gereageerd hadden en konden aantonen dat ze Nederlander zijn of als partner of kind met een Nederlander zouden meereizen.
De rest van de passagiers werd gerepatrieerd op verzoek van andere landen: vrijdag gingen er Belgen, Ieren en Finnen mee, zaterdag Fransen, Belgen, Spanje en Oostenrijkers. „Andere landen hebben hun eigen vluchten”, lichtte een woordvoerder van het ministerie zaterdag toe, „maar er is ook internationale samenwerking. Het is net hoe het uitkomt. We willen optimaal gebruikmaken van de capaciteit.” Zaterdag kwamen ook de Belgische journalist Robin Ramaekers en zijn cameraman Stijn De Smet mee; zij waren in Libanon voor VTM Nieuws en raakten eerder deze week gewond in Beiroet.
Ook de Belgische journalist Robin Ramaekers en zijn cameraman Stijn De Smet waren zaterdag aan boord; zij raakten deze week gewond in Beiroet
Onder de eersten die vanuit het vliegtuig de hal binnenkomen is een baby, hooguit een paar dagen oud, in een wit berenpakje en een deken. De pas bevallen moeder is Frans, de medewerkers op de luchthaven proberen snel een rolstoel voor haar te regelen.
Daarna: een familie van vijf met een vliegveldtrolley vol tassen. De oudste zoon spreekt een beetje Engels. „We came here because of the war”, zegt hij tegen de mensen achter de balie. Ze willen graag naar Amsterdam. Omdat ze daar familie hebben? Een taxi bellen dus. Nee, begrijpen ze na enige taalverwarring, ondanks dat er een tolk is aangesloten: géén familie of bekenden in Nederland. Ze moeten dus ergens ondergebracht worden vannacht. Hotel Pullman kan misschien, hier in Eindhoven.
Een familie van vijf zaterdagavond na aankomst van de repatriëringsvlucht op de vliegbasis Eindhoven.Foto Rob Engelaar / ANP
„Heb je het koud?” vraagt een andere vrouw in hesje aan de jongste van het stel, een meisje van ongeveer zes. Ze draagt alleen een korte broek en een dun, lichtblauw shirtje. Ze krijgt een verwassen roze hoodie van Levi’s, haar broer een zwartgrijze met opdruk Colossos: Kampf der Giganten, een houten achtbaan in Heide-Park Soltau, Duitsland.
De familie van Abdallah Alawa en zijn vrouw zit in het laatste groepje dat de hal binnenkomt. Zij filmt het met haar telefoon en geeft haar vader daarna drie kussen op de wang. Hij omhelst zijn schoonvader, twee ferme klappen op het schouderblad.
„Steeds was ik daar bang voor de bom”, zegt de schoonvader, Mohammed Alawa (57), als de begroetingen voorbij zijn. „Er was geen eten daar, geen benzine, geen elektriciteit.” Zijn ouders en zijn broer, die in Libanon wonen, zijn daar nog. Zij hebben geen Nederlands paspoort.
En nu? Hoe voelt hij zich?
„Nu? Hier?” Hij wijst met beide handen naar de grond. „Opgelucht.”
Lees ook
Israël deelt harde klappen uit aan zijn tegenstanders, maar wat de politieke strategie is blijft onduidelijk
