Een jaar na de opstand van Wagner zijn Russische paramilitairen verre van verdwenen

Op wat zijn 63ste verjaardag had moeten zijn, is deze maand een bronzen standbeeld onthuld van Jevgeni Prigozjin bij zijn graf in Sint-Petersburg. Met drie sterren op zijn borst en een hand in de lucht, alsof de huurlingenlegerleider op het punt staat orders uit te delen. Prigozjins scheldkannonades mogen dan verstomd zijn, zijn ondernemende oorlogsmentaliteit waart nog in Rusland rond.

Prigozjins rebellie, de ‘mars richting Moskou’, is deze zondag precies een jaar geleden. Prigozjin nam eerst de controle over op de militaire bases in Rostov-aan-de-Don, en reed toen met een konvooi van tanks, strijders en zelfs luchtafweer richting de hoofdstad, duizend kilometer naar het noorden. Een burgeroorlog leek aanstaande. Vrijwel ongehinderd kwam Wagner tot aan tweehonderd kilometer van het doel.

Toen stopte de mars. Wagner wilde voorkomen dat er Russisch bloed moest vloeien, aldus Prigozjin, maar de ware reden blijft onduidelijk. „Poetin staarde de peilloze diepte in, en knipperde”, schreef politiek analist David Ignatius een dag later in de The Washington Post. „Deze dag zal herinnerd worden als onderdeel van het uiteenvallen van Rusland als grootmacht”, aldus Ignatius.

Het was de grootste uitdaging voor het regime van Vladimir Poetin sinds diens besluit Oekraïne binnen te vallen. Het duurde 24 uur. Een jaar later lijkt Poetin, met een herverkiezing op zak, sterker dan ooit. Het gevaar van Prigozjin werd systematisch geneutraliseerd.

De Wit-Russische president Loekasjenko bood aan de Wagnerstrijders op te vangen. Prigozjin werd twee maanden lang nauwelijks gezien, hoewel hij achter de schermen waarschijnlijk zakendeals bleef maken met verschillende Afrikaanse landen. Op 23 augustus, precies twee maanden na de rebellie, stierven Prigozjin en zijn rechterhand Dmitri Oetkin (met als militaire bijnaam ‘Wagner’) onder verdachte omstandigheden in een vliegtuigexplosie boven Tver.

De mannen van Wagner

De muiterij was volgens Prigozjin gericht op de Moskouse bestuurlijke elite. Prigozjin eiste het vertrek van de militaire leiding en defensieminister Sergej Sjojgoe. „Jullie gooien mensen in de vleesmolen. Zonder munitie, zonder gedachten en zonder plan”, zei Prigozjin tijdens zijn inname van de militaire basis in Rostov. „Wij redden Rusland.”

Maar er was een tweede, belangrijke reden voor de oproer: Prigozjin stond op het punt zeggenschap over ‘zijn’ mannen kwijt te raken. Het Russische ministerie van Defensie had bepaald dat álle vrijwilligers- en privébataljons, waaronder Wagner, bij de strijdkrachten onder contract moesten komen.

Prigozjin heeft het niet kunnen voorkomen: inmiddels hebben honderden oud-Wagnerstrijders contracten getekend bij het ministerie van Defensie. Een deel vecht alweer in Oekraïne. Maar de inzet van paramilitaire groepen voor operaties en inzet in het buitenland gaf Moskou niet op.

De Wagnergroep werd overgenomen door entiteiten gelieerd aan het ministerie van Defensie en de Russische inlichtingendiensten. In december dook de naam ‘Africa Corps’ op. Een paramilitaire organisatie met activiteiten in onder meer Syrië, Libië, Burkina Faso en Niger, aldus het Britse ministerie van Defensie

Africa Corps

Via Africa Corps biedt Rusland regeringen in Afrika „regime-overlevingspakketten” – militiare steun in ruil voor toegang tot strategisch belangrijke natuurlijke hulpbronnen. Het grootste verschil met Wagner is dat het Kremlin nu moeilijk kan ontkennen dat het hierachter zit. Betrokkenheid bij Wagners activiteiten, en zelfs het bestaan ervan, heeft het daarentegen bijna altijd ontkend.

Wagnerhuurlingen in Bangui, in de Centraal Afrikaanse Republiek, in september 2023. Inmiddels is Wagner overgenomen door de Russische autoriteiten en opereren er huurlingen onder de naam ‘Africa Corps’.

Experts verwachten niet dat het opheffen van Wagner iets uitmaakt voor de Afrikaanse activiteiten. „Er is geen verschil omdat Prigozjin nooit eigenaar van die operatie was”, zei Oleksandr Danyljoek, expert in Russische multidimensionale oorlogsvoering bij RUSI, een in Londen gevestigde denktank, tegen The Guardian. „Het was altijd al een operatie van de Russische geheime diensten en Prigozjin was niets meer dan de manager van deze commandostructuur.”

In Centraal Afrikaanse Republiek is op het oog zelfs iets verbeterd. In de hoofdstad Bangui zou het personeelsbestand weliswaar onveranderd zijn, maar de Russische aanwezigheid is „minder gewelddadig, minder opzichtig ”, stelde een zakenman vast tegenover de Franse krant Le Monde. „We komen de mannen met uitpuilende, getatoeëerde spieren in zandkleurige camouflagetenues minder tegen.”

Terug naar Oekraïne

Inmiddels wordt Africa Corps ook (weer) ingezet in Oekraïne. Het zou gaan om ongeveer tweeduizend soldaten en officieren, waarvan een deel oud-Wagnerstrijder. De groep maakt deel uit van de Russische operatie ten noorden van de stad Charkiv, waar de Russische strijdkrachten in mei opnieuw de grens overstaken.

In Oekraïne maakte Wagner naam als effectieve en meedogenloze strijdmacht. De stad Bachmoet werd na tien maanden beleg uiteindelijk ingenomen – een overwinning die volgens velen op het conto van Wagner komt. Het was Ruslands dodelijkste veldslag sinds de Tweede Wereldoorlog. De strijders kregen er van Prigozjin de medaille “Bachmoet Vleesmolen” voor uitgereikt.

Uit een recente onthulling van het Russische onafhankelijke medium Mediazona bleek deze maand dat bij Bachmoet tussen januari en augustus van 2023 meer dan 19.500 Wagner-mannen omkwamen. 17.000 daarvan waren gevangenen die president Poetin gratie had verleend om zich aan te kunnen sluiten bij de strijd. Op de bloedigste dagen stierven er tweehonderd Wagnermannen per dag.

De Wagner Groep betaalde in die tijd omgerekend 1,1 miljard euro (108 miljard roebel) compensatie uit aan familieleden van gesneuvelde strijders. Na de mars op Moskou werden Prigozjins bedrijven binnengevallen en geld en bezittingen geconfisqueerd. Op de staatstelevisie werd gesteld dat de Russische staat omgerekend bijna 20 miljard euro aan zijn operaties had uitgegeven.

Het was Prigozjin die persoonlijk van gevangenis naar gevangenis trok om mannen voor het front te rekruteren toen er een tekort aan mankrachten was. Hij bood gratie in ruil voor zes maanden vechten bij Wagner. Uiteraard had hij dat niet kunnen doen zonder toestemming van de hoogste autoriteiten in Moskou. Uit de gelekte interne documenten van Wagner, ingezien door Mediazona, blijkt dat zeker 48.366 gevangenen zich bij de Groep aansloten.

Het rekruteren in de gevangenissen voor veelal zware criminelen blijkt een levensgevaarlijke praktijk die nog altijd doden tot gevolg heeft. Niet alleen onder de mannen zelf, en de Oekraïners waar zij op schieten, maar ook onder familieleden en kennissen van de ex-gedetineerden.

Het onafhankelijke Russische onderzoeksmedium Vjortska turfde het aantal veroordelingen voor moord en geweld door mannen die uit de oorlog terugkeerden. Zeker 107 burgers werden vermoord of stierven na zware verwondingen, toegebracht door ‘Oekraïne-veteranen’. Nog eens honderd raakten zwaargewond. De daders waren meestal voor Wagner vrijgelaten uit de gevangenis – maar niet altijd.

Bovenstaande cijfers lopen tot aan april van dit jaar, en betreffen alleen de zaken waarin Vjorsjka met zekerheid kon vaststellen dat het om Oekraïne-veteranen ging. Het aantal blijft oplopen: afgelopen week werd weer een oud-Wagnerstrijder veroordeeld. Hij stak zijn jeugdvriend dood met een mes. Zijn vriendin stak hij vijf keer, zij overleefde de aanval.

Ook Andrej Medvedev, de Wagnercommandant die deserteerde en asiel aanvroeg in Noorwegen, is meermaals wegens geweld in contact geweest met de politie. Afgelopen week is hem 120 dagen cel opgelegd omdat hij een barman met een mes aanviel en zijn vriendin in elkaar sloeg. Vorig jaar kreeg hij ook al twee weken voorwaardelijke celstraf voor een vechtpartij. Noorwegen heeft zijn asielverzoek afgewezen. Toch mag hij voorlopig blijven vanwege het gevaar dat hij in Rusland loopt.

Prigozjin in ruste

Nog maar een jaar na de oproer is een van Prigozjins eisen alsnog ingewilligd. Zijn mikpunt, Sergej Sjojgoe is niet langer minister van Defensie. Het was vorige maand de opvallendste wijziging in Poetins kabinet na zijn herverkiezing. Na Prigozjins tirades over de het mismanagement bij Defensie is uit de gelederen nauwelijks meer kritiek gehoord.

Het munitietekort waar de huurlingenleider het over had, lijkt sinds vorig najaar geen rol meer te spelen. Toen Oekraïne ook nog eens maandenlang op Amerikaanse steun moest wachten, veroverden de Russische strijdkrachten met vuurovermacht de industriestad Avdiivka.

Vanaf de begraafplaats in Sint-Petersburg zullen in elk geval geen nieuwe lucratieve militaire plannen meer komen. En het Kremlin staat oogluikend toe dat Prigozjin geëerd wordt. Eén maand na de mars op Moskou staakte de binnenlandse veiligheidsdienst het onderzoek naar de organisatoren. Prigozjin werd niet langer verdacht van muiterij, waar tot twintig jaar cel op staat in Rusland. „Een getalenteerd man”, zei Vladimir Poetin zelfs na zijn dood, al heeft hij „serieuze fouten” begaan.

De drie sterren op Prigozjins buste staan voor de drie eremedailles die hij kreeg. Held van Rusland. Held van Volksrepubliek Donetsk. Held van Volksrepubliek Loehansk. Gegoten in brons neemt niemand die meer van hem af. Hoewel, dat is in Rusland nooit zeker.

Delen





Mail de redactie