Het parlement van Slowakije heeft donderdag ingestemd met de afschaffing van de onafhankelijke publieke omroep RTVS (Slowaakse Radio en Televisie). Dat meldt RTVS zelf. Het station wordt per 1 juli vervangen door de nieuwe omroep SVTR, waar de populistische en Ruslandgezinde regering van premier Robert Fico verregaande controle over krijgt.
Alle 78 parlementsleden van de coalitiepartijen stemden voor de nieuwe wet. Volksvertegenwoordigers van de oppositie verlieten uit protest de zaal en boycotten de stemming. Buiten het parlementsgebouw organiseerden omroepmedewerkers een protest. Omroepdirecteur Ľuboš Machaj, die wordt ontslagen, reageerde in een nieuwsuitzending van RTVS gelaten: „Iedereen die het politieke landschap in Slowakije volgt, was niet verrast.”
Minister van Cultuur Martina Simkovicova, die eerder tv-journalist was bij een zender die Russische propaganda verspreidde, presenteerde het regeringsplan voor de onttakeling van de publieke omroep begin dit jaar. RTVS zou „te politiek activistisch” zijn. De afgelopen maanden gingen al duizenden Slowaken de straat op om tegen de mediaplannen van Fico te demonstreren. Zij vrezen dat de nieuwe omroep volledig in handen komt van de regering en de persvrijheid in het land nog verder wordt ingeperkt. Direct nadat Fico vorig jaar werd herkozen als premier bestempelde hij vier media als „vijandig” en verbood hij ze de toegang tot overheidsgebouwen.
Lees ook
‘Persvrijheid vooral in Midden- en Oost-Europa onder druk’
De Nederlandse complotsite Frontnieuws besteedt op 7 september aandacht aan uitspraken van Dmitri Medvedev. De voormalige Russische president zou op Telegram hebben gezegd dat het niet zoveel uitmaakt wie de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint, de „vergaande” Amerikaanse sancties tegen Rusland zullen toch van kracht blijven.
Frontnieuws staat vol met desinformatie, variërend van complottheorieën over vaccins en de zogenaamde Great Reset tot nepnieuws over de oorlog in Oekraïne. Je vraagt je bij het lezen van de vele ongerijmde artikelen af: hoe verzinnen ze het? Over het artikel met de uitspraken van Medvedev hoefde Frontnieuws zich echter niet het hoofd te breken, omdat het rechtstreeks is overgenomen en vertaald van de Russische propagandazender RT (voorheen: Russia Today). Zelfs de koppen boven beide artikelen – „Russia sanctions will stay… until US collapses – Medvedev” en „Russische sancties blijven… tot VS instort – Medvedev” – zijn identiek. Het artikel op Frontnieuws verscheen slechts een paar uur na de publicatie van RT.
Dat een Nederlandse website RT-artikelen overneemt is opmerkelijk omdat de door het Kremlin gefinancierde tv-zender en propagandasite in de Europese Unie wordt geblokkeerd. RT werd in 2005 gelanceerd met als doel „tegenwicht te bieden op de door het Westen gedomineerde media”. Maar veel Westerse landen beschouwen RT als één van de belangrijkste wapens in Poetins informatieoorlog. Terwijl Rusland volhoudt dat RT in het rijtje van BBC en France 24 thuishoort, wordt RT gezien als het hart van de desinformatiecamapagne van het Kremlin dat als doel heeft twijfel te zaaien in Westerse democratieën en deze te destabiliseren.
Het door Frontnieuws vertaalde bericht staat niet op zichzelf. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de in 2022 ingestelde blokkade op allerlei manieren wordt omzeild. Niet alleen worden RT-verhalen door tal van vaak extreemrechtse sites vertaald, ook noemen onderzoekers de technische uitvoering van de blokkade door internetproviders „op alle niveaus inconsistent”.
RT kwam in 2017 in opspraak toen de Amerikaanse regering een rapport uitbracht waarin stond dat de nieuwszender, samen met het Russische persbureau Sputnik, een sleutelrol speelde in het verspreiden van nepnieuws over de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Onjuiste berichten van RT, ontworpen om verdeeldheid te zaaien omtrent de verkiezingen, werden opgepikt op sociale media, met als gevolg dat deze duizenden keren werden gedeeld op Facebook en Twitter.
Illegale beïnvloedingsoperaties
Meta, het moederbedrijf van Facebook, Instagram en WhatsApp, besloot vorige maand Russische staatsmedia op al haar platformen te verbieden wegens „illegale beïnvloedingsoperaties”. Meta is relatief laat met deze blokkade. De Europese Commissie blokkeerde RT direct na de Russische inval in Oekraïne en YouTube volgde al snel daarna met een verbod voor RT en andere Russische staatsmediasites om video’s op het platform te plaatsen.
Het blokkeren en verbieden van kanalen als RT moet ervoor zorgen dat Russisch nepnieuws het publieke debat niet bereikt en onjuiste informatie geen eigen leven gaat leiden. Maar het Europese verbod op deze propagandasites bereikt niet dit gewenste effect, volgens een onderzoek van Stichting Internet Domeinregistratie Nederland (SIDN), de beheerder van .nl-domeinnamen. Lidstaten en internetproviders blokkeren de sites van RT „op inconsistente wijze” en gebruikers kunnen „betrekkelijk eenvoudig toegang krijgen tot door gesanctioneerde entiteiten verstrekte informatie”. Providers blijken nieuwe domeinnamen waarop kopieën van RT verschijnen niet te blokkeren. „Een paar maanden nadat de EU RT aan de gesanctioneerde organisaties had toegevoegd, doken er verschillende domeinnamen op waarop de inhoud van rt.com en de lokale versies ervan werd gespiegeld, waardoor gebruikers een eenvoudig alternatief voor de geblokkeerde websites kregen”, aldus het onderzoek.
Bovendien wordt de blokkade niet centraal gecoördineerd en ligt de verantwoordelijkheid ervoor bij de lidstaten zelf. „Hierdoor varieert de mate van blokkering sterk, zowel tussen als binnen individuele EU-lidstaten.”
Telefoonboek van het internet
Maar zelfs wanneer een lidstaat erin slaagt alle domeinnamen waarop RT verschijnt te blokkeren, zijn deze blokkades voor gebruikers makkelijk te omzeilen. Dit kan dankzij een VPN (Virtual Private Network), die zorgt voor een beveiligde, versleutelde en anonieme verbinding tussen de gebruiker en het internet.
De onderzoekers wijzen op nog een manier om de blokkade te omzeilen, door een andere DNS-server te gebruiken. Het Domain Name System (DNS) is een soort telefoonboek van het internet waarin IP-adressen aan domeinnamen worden gekoppeld. Wie gebruik maakt van bepaalde, publieke DNS-servers kan wél toegang krijgen tot geblokkeerde domeinnamen. Zowel op de redactie van NRC als via het netwerk van cybersecuritybedrijf Fox-IT blijkt rt.com hierdoor gewoon bereikbaar.
Zowel op de redactie van NRC als via het netwerk van Fox-IT blijkt RT gewoon bereikbaar
Het Europese verbod weet een groep gemiddelde internetgebruikers wel weg te houden, zegt Sander Dorigo van Fox-IT. Net als bijvoorbeeld de blokkade van illegale downloadsite The Pirate Bay deels succesvol is. „Je komt nu niet meer toevallig op RT, maar de actieve gebruiker zit er met een beetje zoekwerk zo op. Argeloze voorbijgangers worden minder snel in de fabeltjesfuik gezogen, in dat opzicht slaagt de blokkade wel”, aldus Dorigo.
Toch vinden RT-berichten alsnog hun weg naar het publieke debat. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam, het German Marshall Fund en het Institute for Strategic Dialogue ontdekten dat talloze extreemrechtse complotsites de berichten van RT meestal letterlijk vertaald overnemen, precies zoals Frontnieuws in september met het bericht over Medvedev deed. Het verschilt per site én per bericht in hoeverre de makers duidelijk maken dat het artikel rechtstreeks van RT komt. Zo meldt Dissident, een vergelijkbare complotsite, naast eigen en ingezonden artikelen ook vertalingen te plaatsen. De Europese Commissie heeft laten weten dat ook het moedwillig omzeilen van de blokkade verboden is.
De onderzoekers vonden niet alleen ruim drieduizend gekopieerde RT-artikelen op ruim driehonderd Europese websites, maar ook exacte kopieën van RT-artikelen op mediakanalen die verbonden zijn aan Hezbollah en regeringen van Cambodja, Nigeria, Iran en Jemen. Het aan de Universiteit van Leiden verbonden factcheck-initiatief Nieuwscheckers stelt dat complotsites vaak nog extremere, polariserende desinformatie toevoegen aan RT-berichten.
Witgewassen verhalen
Complotsites als Frontnieuws hebben een substantieel bereik. De site dook voor het eerst op in 2020 en wordt gezien als de opvolger van de extreemrechtse blog Fenixx.org, die kort daarvoor verdween. Deze blog werd veel bezocht, onderzoek gepubliceerd door Amsterdam University Press stelt dat Fenixx voorafgaand aan de verkiezingen in 2019 bijna hetzelfde engagement op Facebook had voor politieke nieuwsberichten als NRC. Frontnieuws is op Facebook niet actief, maar plaatst wel dagelijks zo’n tiental berichten op VKontakte (het Russische alternatief voor Facebook) onder de naam Fenixx News. Het Telegramkanaal van Frontnieuws heeft bijna 13.000 volgers en de berichten op het kanaal worden gemiddeld zo een 3.000 keer gezien. Ook hebben ze een nieuwsbrief die naar eigen zeggen 18.000 abonnees heeft.
Via sites als Frontnieuws, podcasts en andere platforms komt de desinformatie van RT alsnog in het publieke debat terecht. Het is voor socialemediaplatforms lastig deze „witgewassen” verhalen te verwijderen, zegt Richard Rogers, hoogleraar Nieuwe Media en Digitale Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam en één van de onderzoekers van het bovengenoemde rapport. „Invloedrijke conservatieve figuren in de VS, zoals Donald Trump en zijn entourage, nemen herverpakte berichten van RT over. Het verwijderen van deze berichten, ondanks dat de bron te herleiden is naar RT, ligt voor de platforms politiek gevoelig en zal vanuit de conservatieve hoek bestempeld worden als censuur.”
In Amsterdam is maandagmiddag onrust ontstaan bij een herdenking van de de Israëlische slachtoffers van de terreuraanval van Hamas, die maandag een jaar geleden plaatsvond. Een pro-Palestijnse tegendemonstratie is door burgemeester Femke Halsema ontbonden. Meerdere tegendemonstranten zijn door de politie aangehouden.
De herdenking op de Dam begon rond 16.00 uur en is georganiseerd door de werkgroep Op de bres voor Israël, een samenwerkingsverband van christenen. Volgens persbureau ANP waren bij aanvang enkele honderden mensen aanwezig. Zij werden toegesproken door onder meer SGP-voorman Chris Stoffer en Tweede Kamerlid Don Ceder (ChristenUnie).
De herdenking werd korte tijd verstoord door tegendemonstranten. Volgens ANP werd er een rookbom afgestoken en klonken er leuzen. Een politiewoordvoerder laat weten dat één demonstrant is opgepakt om belediging, iemand anders is meegenomen omdat diegene vuurwerk in het bezit had of afstak.
De tegendemonstranten kregen toestemming om actie te voeren op het iets verderop gelegen Damrak, maar niet op de Dam. De politie is in groten getale aanwezig. Enkele tientallen pro-Palestijnse demonstranten werden ingesloten bij Amsterdam Centraal, om een confrontatie met de herdenking op de Dam te voorkomen.
Hoewel dit was verboden door Halsema, dragen veel actievoerders gezichtsbedekkende kleding. Ze hebben Palestijnse vlaggen bij zich en onder meer een groot spandoek met daarop in het Engels de tekst „1 jaar genocide, 41.000+ vermoord door Israël. Hoelang nog?” Ook was het omstreden ‘from the river to the sea’ te horen.
Volgens de politie is de situatie eind van de middag „beheersbaar”.
Liveblog Crisis in het midden-oosten
Ierland wil VN-vredestroepen niet terugtrekken uit Zuid-Libanon, ondanks verzoek Israël
Taylor Swift, Lady Gaga, Beyoncé, Lil Jon en vorige week ook Bruce Springsteen: het is maar een greep uit de artiesten die zich achter Kamala Harris hebben geschaard als kandidaat, in de hoop dat hun fans ook op voor haar zullen stemmen op 5 november. Minder bekend is dat ook grote namen in de kunstwereld en grote musea zich achter Harris scharen. Ze hebben geen grote schare gillende fans die zich wellicht politiek laten beïnvloeden, maar zorgen er wel voor dat kunstliefhebbers hun portemonnee trekken op een bijzondere veiling op Artsy.
Dinsdag loopt de veiling ‘ArtistsforKamala’ af: een week lang kon elke Amerikaan bieden op kunstwerken die kunstenaars en verzamelaars ter beschikking hadden gesteld. De totale opbrengst gaat naar het Harris Victory Fund. De kunstenaars van wie werk te koop is, zijn bepaald niet de minsten. Jeff Koons, Isaac Julien, Judy Chicago, Simone Leigh, Alice Neel en Kara Walker zijn slechts enkele namen van wie werken te vinden zijn op de veiling, namen ook die in grote moderne kunstmusea overal ter wereld te vinden zijn.
Wat opvalt aan dit rijtje: ze brachten allemaal op hun manier een kleine revolutie in de kunstwereld teweeg. Zo bracht Koons camp en verleiding in de kunsten, in een tijd dat dit nog de wenkbrauwen deed fronsen. Hij had er succes mee: zijn werk Rabbit bracht in 2019 maar liefst 91 miljoen dollar op. Het was dat jaar het duurst geveilde kunstwerk van een nog levende kunstenaar ooit.
Isaac Julien, Kara Walker en Simone Leigh zijn voorlopers in de kunst waar het gaat om de black experience, onderdrukking en kapitalisme. Waar hun geluiden na #BlackLivesMatter gangbaarder werden bij het grote publiek, vulden zij al lang vóór die tijd museumzalen om maatschappelijke onderwerpen in de kunst op te pakken.
Leigh was in 2022 de eerste zwarte vrouwelijke Amerikaanse kunstenaar ooit die haar land vertegenwoordigde op de prestigieuze Venetië Biënnale. Judy Chicago is al sinds de jaren zeventig hét gezicht van feminisme in de kunstwereld. Alice Neel (1900-1984) is niet alleen een van de belangrijkste portretschilders van de twintigste eeuw, ze waarschuwde als Amerikaanse al in 1936 voor de moord op Joden door de nazi’s.
Wat hun werken morgen gaan opleveren, is nog niet overal even duidelijk. Op het beeldje van Koons uit 2024, American Flagpole (Gazing Balls) was maandagmiddag 150.000 dollar geboden. Dat van de Britse filmmaker en installatiekunstenaar Isaac Julien, A Star to a Seer, stond op 40.000 dollar. Een tekening van de beroemde minimalist Ellsworth Kelly (1923 – 2015) dat door een verzamelaar is ingebracht staat weer op 150.000 dollar. Van Neels schilderij Nancy and Olivia uit 1962 zijn later meerdere lithografieën gemaakt, één daarvan is nu ook ingezet voor de campagne van Harris en leverde 10.000 dollar op.
Expliciete teksten
De werken zijn niet echt met elkaar te vergelijken, maar als rode draad vallen wel de vele expliciete titels op in een wereld waar ‘Zonder titel’ toch de meest voorkomende naam is. Fragile Democracy Handle With Care, Forget Your Troubles, As Soft As She Is, Vote You (een poster met Harris erop die 250 dollar kost) zijn duidelijk in de boodschap die ze de koper willen meegeven.
De langste titel is die van een schilderij van Keith Mayerson: Everybody Loves the Sunshine: Kamala and Maya Harris with their mother Shyamala Gopalan, Berkeley CA 1970, waarop hij Harris als zesjarig meisje afbeeldde. Hij maakte dit werk in 2023, en het staat op 45.000 dollar als startbedrag. Het is niet het beste werk dat er verkocht wordt, maar origineel is wel dat Mayerson de titel baseerde op Harris’ muzieksmaak. Een van haar favoriete muzikanten is de Amerikaanse funk-, soul- en jazzmuzikant Roy Ayers Ubiquity, die in 1976 het album Everybody Loves the Sunshine uitbracht. Dit album is voor Harris „een van mijn favoriete albums aller tijden”, vertelde ze in 2023 toen ze een platenwinkel verliet. Op haar sociale media noemt ze hem in haar rijtje favoriete artiesten: „Mingus, Ayers, Fitzgerald and Armstrong — if you don’t know, now you know!” Een formulering waarmee ze verwijst naar een nummer van rapper The Notorious B.I.G.
Echt verrassend is het niet dat veel kunstenaars en muzikanten in Harris een grotere liefhebber van kunst zien dan haar tegenstrever Donald Trump. Harris zat een tijdje in het bestuur van het San Francisco Museum en haar passie voor muziek spat van haar playlists af. Die tonen een brede keuze met zwarte muziek van jaren 60 tot nu, en ze is niet bang voor expliciete teksten. Saillant detail: bij de meest recente playlist – de ‘Kamala en Tim playlist’ – krijg je op basis van de eerdere playlists van Harris niet het idee dat Tim Walz daar veel aan had toe te voegen.
Lees ook
Hoe is het om kunstenaar te zijn in Trumps Amerika?
