N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Column Rijke mensen, zoals NRC-lezers, zorgen voor relatief veel schade aan het klimaat. Van veel geld ga je onnodige dingen doen, stelt Peter Kuipers Munneke.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2021/09/kuipers-munneke-peter-202102.png)
De kerstboom is de deur uit, de oliebollen zijn op, en ik heb weer niets gewonnen bij de oudejaarsloterij. Het begin van het nieuwe jaar is kortom zoals altijd. Dat is maar goed ook. Stel dat ik dit jaar die hoofdprijs wél had gewonnen. Dertig miljoen op mijn bankrekening, wat zou ik daarmee moeten doen? Fantaseert u er zelf eens over voordat u verder leest. Wat zou u doen met al dat geld?
Grote kans dat uw gelddromen overeenkomen met het beeld dat loterijreclames zelf graag schetsen: een grote villa met een zwembad en een tennisbaan, verre wereldreizen met exclusieve arrangementen, dure auto’s. Misschien verdeelt u de miljoenen onder vrienden en familie. Dan worden er nog veel meer grote auto’s en verre reizen van gekocht. Laten we het onder ogen zien: een grote bak geld leidt doorgaans tot excessief gebruik van grondstoffen, ruimte, en een bovengemiddeld grote CO2-uitstoot. Loterijreclames illustreren in karikatuur dat overmatige rijkdom problematisch is. Van veel geld ga je onnodige dingen doen: dingen die de basisbehoeften voor een gelukkig leven ver overstijgen.
Dat brengt mij tot een ongemakkelijke constatering. Deze krant heeft namelijk veel hoogopgeleide, kapitaalkrachtige lezers. Laat ik mezelf daar voor het gemak ook onder scharen. De marketingstrateeg van NRC verwoordt het zo: NRC-lezers zijn „hoogopgeleid en welstandig. Deze kenmerken zijn herkenbaar en gemeenschappelijk.” Gemiddeld genomen hebben wij NRC-lezers een behoorlijke CO2-voetafdruk: we wonen in een groot huis, rijden een of meerdere auto’s, gebruiken veel luxeproducten, eten exotischer en reizen vaak over grote afstanden. Je hoeft maar door de advertenties in deze krant te bladeren om vast te stellen wat ons bezighoudt.
In dienst van een kleine groep
In de huidige klimaatcrisis zit lang niet iedereen in hetzelfde schuitje. De meeste economische productie en extractie van grondstoffen staat in dienst van een heel kleine groep. De 10 procent rijkste wereldburgers is verantwoordelijk voor de helft van alle broeikasgasuitstoot en vervuiling. De ene rijkste procent, de 80 miljoen meest vermogende mensen ter wereld, stoten 17 procent van alle CO2 uit, anderhalf keer zo veel als de vier miljard armste wereldburgers. In ons eigen land is de ongelijkheid ook opvallend. Hoor je bij de 10 procent rijkste Nederlanders, dan veroorzaak je gemiddeld ruim vier keer zo veel CO2-uitstoot als iemand die bij de minst rijke helft van de Nederlanders hoort. Cijfers over deze ongelijkheid vind je in het zeer lezenswaardige Klimaatboek.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/01/data95747660-dec1d2.jpg)
Lees een recensie van diverse klimaatboeken: Groen de economie laten groeien? Dat is een illusie
Een groeiende groep economen en wetenschappers betoogt dat het volledig fossielvrij maken van de wereldeconomie gepaard moet gaan met een rigoureuze herverdeling van kapitaal. Onder hen zijn Thomas Piketty, Lucas Chancel, en het boegbeeld van de ontgroeibeweging Jason Hickel. Belasting die opgehaald wordt bij vermogenden remt consumptie van onnodige luxegoederen en kan gebruikt worden om mensen met minder inkomen een waardig en duurzaam bestaan te geven. Deze gedachtegang sluit nauw aan bij de donut-economie van econoom Kate Raworth. Iedereen heeft recht op een minimaal niveau van welzijn. Maar er is ook een maximum waarboven je consumptie niet langer ecologisch houdbaar is. Daartussenin zit een optimale balans tussen persoonlijk welzijn en dat van de planeet, verbeeld als twee ringen in de vorm van een donut.
Korting op brandstofaccijnzen
Het is onvermijdelijk dat oplossingen voor de uitputting van de aarde vooral van rijke mensen moeten komen. Zij kunnen het betalen en zij kunnen het meeste inleveren zonder aan welzijn in te boeten. Rechtvaardig klimaatbeleid kan alleen maar op herverdeling gebaseerd zijn. Helaas doet het meeste klimaat- en energiebeleid eerder het tegenovergestelde. Ik geef één Nederlands voorbeeld: er wordt momenteel door de overheid ruim 100 miljoen euro per maand uitgegeven aan een tijdelijke korting op de brandstofaccijnzen. Die komen bovenmatig terecht bij mensen met grote auto’s die veel rijden. Wie het echt nodig heeft krijgt niets: de helft van alle Nederlandse huishoudens met een laag inkomen heeft helemaal geen auto. Bus en trein worden ondertussen onbetaalbaar.
Zolang de overheid het niet regelt, zijn wij welgestelde NRC-lezers op onszelf aangewezen om te kijken hoe we ons geld het duurzaamst kunnen laten werken. Je omringen met duurzame producten is een schijnoplossing: je kunt jezelf niet uit de klimaatcrisis kopen. Een duurzaamheidsfonds opzetten is een optie. Of deelnemen aan een coöperatie om landbouwgrond op te kopen en te verduurzamen. Of je geld aan goede doelen geven.
Nog even terug naar die oudejaarsloterij. De Nederlandse overheid, enig aandeelhouder van Nederlandse Loterij B.V., zou best wat meer invloed mogen vragen om de prijzenpakketten duurzamer, rechtvaardiger en minder consumptief te maken. Duizend kleine prijzen in plaats van één grote. En waarom die honderden auto’s als speciale prijzen? Geef liever ov-abonnementen voor het leven weg. Het liefst voor heel Europa. Daarmee ontdek je nog eens wat.
