Het was alsof de VN voor een weekendje waren neergestreken op een Zwitserse berg. Vertegenwoordigers van ruim 90 landen, onder wie 57 regeringsleiders, meldden zich zaterdag op de Bürgenstock voor een vredesconferentie over Oekraïne. Er waren veel behartenswaardige toespraken waarin principes van het VN-Handvest werden gehuldigd, maar er werd slechts een héél klein stapje gezet op een pad dat ooit tot vrede moet leiden.
Tachtig landen tekenden na afloop een slotverklaring waarin wordt onderstreept dat een rechtvaardige vrede tussen Oekraïne en Rusland alleen bereikt kan worden op basis van het VN-Handvest en de territoriale integriteit van Oekraïne. Met zo’n verklaring komt vrede niet onmiddellijk dichterbij, maar het versterkt wel de uitgangspositie van Oekraïne mocht het tot vredesbesprekingen komen. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky noemde de conferentie een diplomatiek succes.
Zwitserland en Oekraïne hadden maandenlang bij de ene regering na de andere aangeklopt om deelnemers te werven voor de vredestop. Er werden honderdzestig landen benaderd, zeventig landen gaven geen gehoor. Rusland was niet uitgenodigd. China wilde niet deelnemen omdat Rusland niet mocht komen.
Lees ook
Van Manila tot Mecklenburg – president Zelensky zoekt overal steun
Zelensky wilde met de conferentie vooral de kring van bondgenoten – tot nu toe hoofdzakelijk westerse landen – uitbreiden met landen uit het mondiale zuiden. Daar slaagde hij ten dele in. Kenia en Saoedi-Arabië waren aanwezig, Brazilië was er slechts als toehoorder, Indonesië en Zuid-Afrika stuurden gezanten en geen politici. India, Saoedi-Arabië, Brazilië, Mexico, Zuid-Afrika en Thailand tekenden de slotverklaring niet. Turkije, dat als bemiddelaar tussen Kyiv en Moskou probeert op te treden, tekende daarentegen wel.
Uitgangspunt voor de bijeenkomst was oorspronkelijk een veelomvattend plan voor vrede waar Oekraïne al maanden voor werft. Het op internationaal recht gebaseerde plan eist onder andere garanties voor nucleaire veiligheid en teruggave van door Rusland ontvoerde kinderen. Daarnaast omvat het ook eisen als de teruggave van door Rusland bezette gebieden en de berechting van Russische leiders voor oorlogsmisdaden, die voor Moskou onacceptabel zijn.
Humanitaire kwesties
De deelnemers aan de conferentie bereikten overeenstemming over de ‘softere’ kwesties. Werkgroepen zullen zich de komende maanden buigen over drie punten van het plan: nucleaire veiligheid, voedselveiligheid en humanitaire kwesties als de repatriëring van de kinderen. De hoop is dat op deze terreinen een gesprek met Rusland mogelijk is. Kleine stappen zouden moeten leiden tot de opbouw van een minimum aan wederzijds vertrouwen, waardoor ook het gesprek over de moeilijkste kwesties op gang zou kunnen komen. Zelensky zei in gesprek te zijn met een aantal landen die een tweede vredescconferentie zouden willen organiseren, waaraan dan ook Rusland zou moeten deelnemen.
Hoe Rusland overgehaald kan worden om in gesprek te gaan bleef intussen onduidelijk. Rusland heeft op allerlei manieren geprobeerd de Zwitserse conferentie te ondermijnen. Volgens de VS nam China niet deel op uitdrukkelijk verzoek van Rusland en Zelensky suggereerde dat Rusland landen in het mondiale zuiden onder druk had gezet om niet naar Zwitserland te gaan.
Rusland heeft op allerlei manieren geprobeerd de Zwitserse conferentie te ondermijnen
En het was niet voor niets dat president Vladimir Poetin uitgerekend aan de vooravond van de conferentie een Russische plan voor vrede presenteerde. Poetin zei bereid te zijn tot een staakt-het-vuren. Alleen waren de voorwaarden die hij stelde voor Oekraïne volstrekt onacceptabel. Hij eist dat Rusland de bezette gebieden in Oekraïne mag behouden en dat daarnaast ook gebied dat nu niet bezet is wordt overgedragen aan Moskou. Bovendien moet Oekraïne ontwapend worden en mag het geen lid worden van de NAVO.
„Ze willen geen vrede, dat is een feit”, reageerde Zelensky. „Geen enkel land zou deze schandalige voorwaarden accepteren”, zei EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen.
Rusland speculeert erop dat er vroeg of laat druk op Oekraïne uitgeoefend zal worden om concessies te doen. Door zich nu al als gesprekspartner te profileren hoopt het die roep om Oekraïense concessies aan te wakkeren. Een woordvoerder van het Kremlin liet zondag weten dat Rusland onder voorwaarden bereid is tot een gesprek – maar alleen als Zelensky er niet aan deelneemt.
