Rollende lettergrepen en stuiterende medeklinkers – woordkunstenaar Eminem is terug

Posted on June 14, 2024 by admin

Eminem is terug, met een nieuw nummer genaamd ‘Houdini’. De inmiddels 51-jarige hiphop-superster uit Detroit heeft een talent voor comebacks. Al stopte zijn gestage creativiteit rond 2004, Eminem hoeft maar een enkel nieuw nummer uit te brengen en de aandacht van het publiek is gewekt. Hoe hij sleetsheid ontwijkt? Door slimme gastartiesten om een bijdrage te vragen, zoals Rihanna of -Beyoncé, in het recente verleden. Maar vooral door zijn raps ruim baan te geven. Eminems stijl veroudert geen spat, zijn tongtechniek is nog altijd ongeëvenaard.

Dat bleek uit de hit ‘Godzilla’ in 2020 (met de een maand eerder overleden Juice Wrld), en nu opnieuw in ‘Houdini’.

Zijn rollende lettergrepen, stuiterende medeklinkers en achtbaan aan wendingen, de op en neer-fluctuaties en niet bij te houden vlugheid, maken het nummer bijna fysiek desoriënterend. ‘Houdini’ is de eerste single van zijn dit jaar te verschijnen twaalfde album, The Death of Slim Shady (Coup de Grâce).

De tekst is gevat, al borduurt hij voort op vertrouwde stijlmiddelen, zoals alter ego Slim Shady die ‘weer terug’ is. Weer terug was Shady al in 1999, toen de nog onbekende Marshall Mathers alias Eminem als geblondeerde kwelduivel het grote publiek te veroveren had. Dat lukte mede door de introductie van Slim Shady, een losgeslagen personage dat als een marionet de maffe acties uitvoerde die poppenspeler Eminem bedacht. Slim Shady wilde de Spice Girls bezwangeren, zou vervolgens Eminems ex-vrouw Kim vermoorden, en zijn moeder uitschelden (‘My mum does more drugs than I do’). De lettergrepen klonken uit Eminems mond destijds nog demonischer dan bij zijn tijdgenoten Cypress Hill of Beastie Boys. Zo werd hij een genre op zich: de cartooneske wreker die als een omgekeerde Batman de maatschappij teistert. Op ironische toon, dat wel.

Superhelden-stijl

Die superhelden-stijl houdt hij nog altijd vol, zoals te horen in ‘Godzilla’, uit 2020 (‘I can swallow a bottle of alcohol/ and I’ll feel like Godzilla’). En nu is Houdini, de legendarische magiër die zich uit alle soorten boeien en kerkers wist te bevrijden, de held. Want Slim Shady is net als Houdini, nooit te vangen. Dat is Eminems belofte aan de fans.

Maar bij die mooie toezeggingen blijft wel de vraag: wat doet die ene sample zo prominent in deze rap-saga? Ooit gebruikte Eminem voor zijn liedje ‘Stan’ een sample van ‘Thank You’ van de destijds onbekende zangeres Dido, als suikerzoet tegenwicht voor zijn moordzuchtige overpeinzingen. Voor ‘Houdini’ koos hij een fragment uit het bekende ‘Abracadabra’, de erotische toverspreuk van de Steve Miller Band uit 1982. Het citaat uit dit nummer, destijds een commercieel hoogtepunt voor Miller, stapt als een ongenode gast het rap-universum binnen: te log, te ouderwets, geen partij voor de stijl van Eminem. De gestroomlijnde jarentachtigrock past nauwelijks bij zijn opruiende toon. In het refrein hoor je de frase ‘Abracadabra’ maar hij verandert Millers boodschap. ‘I wanna reach out and grab ya’ werd ‘And for my last trick/ I’m ‘bout to reach in my bag, bruh’. Hier geen seksuele toespelingen maar opschepperij en woordspelletjes (‘I’m a bigger prick than cacti be’) en verwijzingen naar zijn ‘transgender cat’.

Toch wist hij het publiek met deze cocktail te verleiden. ‘Houdini’ werd in korte tijd een hit: het kwam op nummer één van de hitparades in Amerika, Canada, Engeland, en in Nederland in de top-10.

Het twee weken geleden verschenen liedje zal misschien zijn eigen hit ‘Rap God’, uit 2013, nog evenaren in aantallen streams. ‘Rap God’ was een triomf. Niet alleen omdat het werd opgenomen in het Guinness World Records als popsong met de meeste woorden (1.560 stuks), maar ook door zijn dictie, die steeds sneller en ritmischer lijkt te worden.

Tongspiertraining

Zo is Eminems techniek na een carrière van ruim vijfentwintig jaar nog steeds in ontwikkeling. Hoe doet hij het? Wandelt hij door zijn landhuis in Michigan, met de zes badkamers, tennisbanen en riante oprijlaan, ondertussen zijn middenrif- en tongspieren trainend? Of is de kwaliteit te danken aan studiotechniek? Je zou het kunnen denken, maar een live-uitvoering geeft daar uitsluitsel over: zoals op de opname van zijn optreden op 6 juni jl. toen het gerestaureerde Michigan Central Station, in zijn geboortestad Detroit, werd heropend. Voor het voormalig treinstation was een gratis concert georganiseerd waar Eminem, naast Detroit-sterren als Diana Ross en Jack White (White Stripes), als verrassing aantrad.

Hij werd begeleid door een podiumvullend orkest – opgetrommeld voor enkele openingsmaten – en zijn oude vriend Mr. Porter. Gekleed in een grijze hoodie met de capuchon strak over het hoofd, nu met korte bruine baard, rapt Eminem net zo soepel, snel en toch verstaanbaar voor het publiek als is te horen op de studio-opname van ‘Houdini’. Ook hier is het tweede couplet het hoogtepunt, waarin hij de lettergrepen tot een lange kronkelende woordbrei koppelt, pochend over zijn roem en fortuin, en ook verwijzend naar zijn vroegere verslaving aan pijnstillers.

Dit fragment duurt achttien seconden, achttien weergaloze seconden.

Expres niet zoals Charles Dickens het bedoelde, maar wel vrolijk en lekker suikerzoet

admin
November 24, 2024
0

Zul je net zien: Kerst staat voor de deur – een afschuwelijke feestdag voor afschuwelijke mensen – en dan klieft je domme zusje ook nog eens haar hoofd in tweeën op de rand van haar badkuip. Het overkomt Carola (Nandi van Beurden), eigenaar van Carola’s Christmas Shop, voorheen Carels Christmas Shop. Rechtstreeks naar de hemel kan zusje Christel (Suzan Seegers) niet: ze moet zich eerst nog een laatste keer tegen Carola aan bemoeien.

Op Kerstavond meldt Christels spook zich daarom bij haar grote zus in huis om daar te verkondigen dat Carola bezocht zal worden door drie geesten. Die ervaring zal haar ervan moeten overtuigen haar leven te beteren. Daar zal wel een hoop overtuigingskracht voor nodig zijn, want Carola lijkt niet meteen onder de indruk van Christels spookverschijning. Al zal ze haar zusje (tevens haar werknemer) wel missen in de winkel. Carola: „Niemand maakt zo’n goede cappuccino als jij.”

In kerstmusical A XXXmas Carola is Carola een botte, gierige, ijskoude zakenvrouw met een hekel aan Kerst. Dat maakt haar de vrouwelijke tegenhanger van Ebenezer Scrooge, de hoofdpersoon van Charles Dickens’ A Christmas Carol, het verhaal waar A XXXmas Carola op is geïnspireerd. Wel kreeg de musical de ondertitel Precies zoals Dickens het nooit bedoeld heeft mee, dus verwacht geen adaptatie die al te loyaal blijft aan het bronmateriaal.

Sterrencast

Wat je wél van A XXXmas Carola kunt verwachten is een vijfkoppige sterrencast (naast Van Beurden en Seegers zijn ook Jeremy Baker, Thomas Cammaert en Luuk Haaze van de partij) die uitblinkt in vrolijke, meerstemmige nummers, waaronder veel bewerkingen van bekende kerstliedjes. Zowel de nummers als de grapjes volgen elkaar in rap tempo op in het script van Allard Blom. In de eerste scènes is het wel even wennen aan de dik aangezette humor, met een hoofdpersoon die veel weg heeft van een snauwerige Disneyfilm-slechterik. Carola lijkt zelfs te zijn vormgegeven als Cruella de Vil, geheel in het zwart-wit, terwijl de overige personages zich hullen in rood-groene sjaals en truien.

Naarmate Carola’s voorgeschiedenis wordt onthuld, wordt het personage minder eendimensionaal. Dat wil niet zeggen dat A XXXmas Carola een bijzonder gelaagd geheel is – qua plot en sentimentaliteitsgehalte komt het verhaal vrij dicht in de buurt van de Hallmark-films die deze maanden iedere avond op ‘Christmas Channel’ RTL8 te zien zijn. Al Carola’s herinneringen, trauma’s en dromen draaien om mannen. Maar op vrijwel alle andere vlakken dan het plot is de musical origineel en creatief; van de bij vlagen harde humor tot de catchy liedteksten. Ook naar de muziek van Sam Verhoeven kun je blijven luisteren. Vooral de kerstrevue, een jaarlijkse traditie van Carola’s vader, zit zo goed in elkaar dat het jammer is dat hij maar een paar minuten duurt. Het decor – dat bestaat uit huisjes op kniehoogte die regelmatig van plaats wisselen of eventjes in de lucht zweven – zorgt intussen voor een sprookjesachtige sfeer.

Het maakt dat je je gewillig overgeeft aan het suikerzoete einde waar A XXXmas Carola onvermijdelijk op afstevent. Zo’n suikerzoet einde is ook best lekker. Af en toe. Met Kerst, bijvoorbeeld.

Kendrick Lamar stuurt de wolven af op gemakzuchtige succesrappers op nieuw album ‘GNX’

admin
November 23, 2024
0

Not Like Us heeft het nieuwe album van Kendrick Lamar niet gered. In die spijkerharde track haalde Lamar eerder dit jaar vernietigend uit naar zijn rivaal Drake en beschuldigde hij hem onder meer van pedofilie en uitverkoop van de hiphopcultuur. Het was dé giftige genadeslag na een hectische blitzkrieg waarin de twee elkaar met in bijzonder hoog tempo uitgebrachte beledigende tracks op de huid zaten en groeide uit tot de hiphopkraker van het jaar. Not Like Us tikt op Spotify de miljard streams aan en maakt kans op vijf Grammy Awards, waaronder die voor nummer en plaat van het jaar.

Maar op het vrijdagavond plotseling online gezette nieuwe album GNX van Kendrick Lamar speelt de Canadese rapper en zanger die Lamar dit voorjaar nummer-na-nummer tot aan de enkels afzaagde, geen rol van betekenis meer. Terwijl de andere hoofdrolspelers in die vete recent sussend stelden dat het niet zo serieus was, schakelt Lamar strijdbaar dóór. Het gaat hem niet puur om Drake, maar om hypocrisie en platte commerciële belangen die hij veel breder in zijn scene aantreft.

Lamar is iemand die in zijn werk voortdurend worstelt met verleidingen en twijfels over zijn rol als succesvol boegbeeld van zijn gemeenschap en genre. Hij is het duidelijk spuugzat hoe gemakzuchtig andere succesrappers omgaan met de cultuur die voor hem van levensbelang is. GNX is het eerste album dat Lamar zelf uitbrengt met zijn bedrijf PgLang en is rauwer en minder conceptueel opgezet dan voorgangers als het sterk naar binnen gerichte Mr. Morale & The Big Steppers, Pulitzer Prize-winnaar DAMN., en het als generationeel meesterwerk onthaalde To Pimp A Butterfly.

Hongerige rappers

Op GNX grijpt Lamar nadrukkelijk in muziek en tekst terug op waar het voor hem begon, in geboortestad Compton in Los Angeles. Het wemelt van de galmende elektronische bassen, rauwe funky beats en vlammende gastoptredens van jonge, hongerige rappers uit L.A., zoals Peysoh, Hitta J3 en Young Threat op de stotterend stuiterende westkustbeat van GNX. In openingstrack ‘wacced out murals’ rekent Lamar op een diep dreunende kickdrum af met in zijn ogen twijfelachtige acties van hiphopsterren als Lil Wayne en Snoop Dogg en ‘politieke correctheid’ in de rapscene. In het schmierend pompende ‘squabble up’ stuurt hij de wolven af op rappende poseurs.

Zijn strijdlust doet Lamar goed. Hij rapt lenig, losjes, gedreven en soms een beetje pesterig. „Ik houd mijn voet op het gaspedaal,” rapt Lamar op de aanstekelijk haperende staccato-funk van producer Mustard, die ook Not Like Us produceerde. „Iemand moet het doen.” Zijn rijmschema’s en tekstuele dubbele bodems en verwijzingen zijn onverminderd magistraal, en wie goed luistert, hoort in vrijwel elke kritische noot, tegelijk bemoedigende levenslessen voor zijn achterban: bescherm je hart, geloof in jezelf, investeer in jezelf, werk hard, en reken niet op anderen maar op zelfliefde.

‘Reincarnation’ is een nieuw hoofdstuk in de voortgaande artistieke uitwisseling die Lamar in zijn werk voert met zijn in 1996 vermoorde inspiratiebron Tupac ‘2Pac’ Shakur. Hij leent de muziek en rapstijl van 2Pac voor een geweldig gelaagd verhaal waarin hij zich neerzet als incarnatie van eerdere succesvolle zwarte artiesten en de beproevingen die ze doorstonden, waaronder een briljante zangeres die in het raciaal gesegregeerde Amerika worstelde met een drugsverslaving: „Heroïnenaalden hielden me in een foetuspositie.”

In ‘heart pt. 6’ blikt Lamar openhartig terug op de dagen waarin hij opkwam met rapgroep Black Hippy, en zijn jeugdvriend en zakenpartner Dave Free „gevangenis-risico’s” nam om hun muziekcarrière van de grond te tillen.

In het ontspannen en soulvolle sluitstuk ‘gloria’ rapt Lamar over een complexe relatie die zijn leven getekend heeft – om pas aan het eind te onthullen dat het gaat om zijn verhouding tot zijn pen, zijn schrijven. „Ik deed het met integriteit en n****s probeerden nog steeds op me te haten”, verklaart Lamar zijn bitterheid tegenover de commerciële toplaag van de rapscene in het subtiel geproduceerde, sfeerrijke ‘man at the garden’. „Er zal nog meer bloed verspild worden. Het is slechts verf voor mij.”

Juist de mensen die van het Fries houden, zijn soms (te) streng op jonge Friese auteurs

admin
November 22, 2024
0

Ja, het is anders om in het Fries te schrijven. Rixt Siderius (19) zoekt normaal in het Nederlands naar woorden die uitdrukken wat ze bedoelt, maar heeft die „speurtocht” nu in het Fries afgelegd. Het is haar Memmetaal, moedertaal. Friese poezië raakt haar, zegt ze, omdat de taal dichtbij is, het is de taal van thuis. Ze draagt een gedicht voor op het podium in een grote glazen kas op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden.

Jou my dyn tonge en probearje dy dan út te sprekken / it giet net / it giet net / lúster nei myn klanken

Een sneeuwschuiver rijdt buiten voorbij. Het is donderdagavond, donker in de binnenstad. Aan de vooravond van het festivalweekend van Explore the North, een literair productiehuis en festival met een vast podium in Leeuwarden, is het publiek bijeen in de warme kas voor De literaire orgie, of: een feestavond voor iedereen die van taal op podium houdt. De avond vangt aan met leerlingen van het Jonge Schrijvers-traject, een samenwerking van Explore the North en Jeugdtheaterschool Meeuw, dat door ongeveer vijftig jonge Friezen is gevolgd, onder wie Siderius. Jonge Schrijver Mayte Veenstra (18) zingt haar gedicht, door gitaar begeleid. Het publiek is gegrepen. De toon is warm, indringend, de woorden voelen eerlijk, ook als je ze niet verstaat.

Ik stean efter it rút / Ik wachtsje oant ein fan de dei / It ljocht yn myn sliepkeamer is út / Is dêr boppe in plak foar my?

Streng op foutjes

Het kan best spannend zijn om in het Fries op te treden. Juist mensen die zo van de taal houden, kunnen streng zijn op foutjes, zegt Marleen Nagtegaal, artistiek directeur bij Explore the North. Makers kiezen zelf welke taal ze gebruiken, maar soms moedigt Nagtegaal ze aan om te onderzoeken: wat als je dit in het Fries probeert?

Ze zijn van de „literatuur buiten het boek”, zegt Nagtegaal over Explore the North. Alles wat ze doen draait om taal. En dat is veel: workshops, ontwikkeltrajecten, residenties, het vaste Podium Explore in hun gebouw in Leeuwarden, en ze ondersteunen schrijvers met voorstellingen, wars van vastomlijnde disciplines. In juli werd bekend dat de organisatie structurele subsidie krijgt vanuit het Rijk; het is vanaf 2025 onderdeel van de culturele basisinfrastructuur. Het geld, jaarlijks bijna 500.000 euro, is fijn, zegt algemeen directeur Mark Hospers. Maar het is vooral een „erkenning dat wat wij hier doen, belangrijk is”.

Voorheen moesten schrijvers voor hun ontwikkeling naar Amsterdam, Utrecht of Groningen

Explore the North bestond in festivalvorm al sinds 2011, maar kreeg vleugels toen Leeuwarden met succes meedong naar de titel van Culturele Hoofdstad van Europa. Opeens was er bestuurlijke en financiële steun. Hospers: „Na ‘culturele hoofdstad’ in 2018 heeft Leeuwarden een heel nieuw cultureel veld gekregen.” Explore the North is daar onderdeel van. Vóór 2018 was het toch zo, zegt Hospers, dat schrijvers en kunstenaars voor een podium of ontwikkeling naar Amsterdam of Utrecht of Groningen moesten. „Ik wil niet zeggen dat dat nu niet meer bestaat, maar het is wel zo dat wij, en andere organisaties, daar vanaf 2018 een alternatief voor zijn gaan bieden.”

Explore the North heeft bekendere namen aan zich gebonden (Joost Oomen met zijn poëzievoorstellingen, Yentl van Stokkum geeft les aan de Jonge Schrijvers). Wat ze tonen valt niet altijd binnen één discipline te plaatsen, dat maakt het soms uitdagend voor het publiek, vertelt Nagtegaal, „En dat is op deze plek nog moeilijker dan in Groningen of Amsterdam. Er was hier bijna niks. En dus was het publiek ook nergens aan gewend.”

Als Djoeke Graswinckel (20), zij begon op haar dertiende als Jonge Schrijver, van het podium afstapt, wil ze weten of de voordracht beter ging dan de vorige keer. Nagtegaal zegt dat ze „haar publiek goed aanvoelde”. Een veel beter compliment dan ‘ja’, vindt Graswinckel.

De tiende editie van het Explore the North Festivalweekend vindt plaats op 22, 23 en 24 november op verschillende locaties in Leeuwarden. Info: explorethenorth.nl