De multidisciplinaire kunstenaar Tracey Emin (1963) vindt dat haar nieuwe werk alles overtreft. „Je kunt zien dat het een zelfportret is”, zegt ze, terwijl ze haar haar omhooghoudt om de gelijkenis nog duidelijker te maken. Het zelfportret is geschilderd in slechts enkele penseelstreken in roodtinten.
In haar nieuwe tentoonstelling in de Brusselse galerie Xavier Hufkens, By the time you see me there will be nothing left, draait het om liefde, in alle mogelijke vormen. Als mens, zo zegt ze in de Brusselse galerie, kun je niet zonder echte liefde, zonder liefde sterf je.
De schilderijen, inclusief enkele zelfportretten, schilderde de Britse kunstenaar in 2020 tijdens haar herstel van blaaskanker. Na haar ziekte wilde ze niets anders meer dan schilderen. „Het gaf mij de controle over mijn leven terug.” Haar installaties, dekens, tekeningen, neonteksten en films „waren de basis voor mijn schilderijen”, zegt ze. „Alles heeft hiernaartoe geleid.”
Emin staat bekend om haar provocerende autobiografische kunst. Haar werk is opgenomen in de verzamelingen van popsterren als Elton John en Madonna en bevindt zich in prominente internationale musea. Haar werken als My Bed (1998), haar eigen onopgemaakte bed inclusief condooms, sigaretten en peuken en de installatie Everyone I Have Ever Slept With 1963–1995 (1995), een tent met daarop de geborduurde namen van al haar bedpartners, droegen bij aan het feministisch discours.
Emin was lid van de Young British Artists-groep, een kunstcollectief dat bekendstond om de controversiële kijk op de kunstwereld. In 1999 ontving ze de nominatie voor de prestigieuze Turner Prize, in 2013 kreeg ze een koninklijke onderscheiding: ze werd Commander of the Most Excellent Order of the British Empire.
Ze vertelt trots te zijn op het werk dat te zien is in Brussel. Het toont dezelfde rauwheid als haar vroege werk. Zo zien we haar in het schilderij I watched myself die and come alive naakt op een tafel liggen in een huiselijke setting, met rechts op de voorgrond een dreigende figuur. „Ik dacht tijdens mijn strijd tegen kanker dat ik dood zou gaan”, zegt ze. „Ik lag in het ziekenhuisbed en dacht: verdomme, hoe zal ik herinnerd worden?” Het antwoord beviel haar allerminst. „Ik wilde niet alleen herinnerd worden als een middelmatig interessante kunstenaar uit de jaren negentig. Dat moest anders.” Haar zelfkritiek is ironisch bedoeld, want Emin slaagt er al decennialang in om haar publiek en de museumwereld te triggeren.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/06/06112054/data116660083-9b4281.jpg)
Teacup en Pancake
Ooit stond Emin bekend als de rock-’n-rollkunstenaar van de Britse kunstwereld door haar ongeremde levensstijl. Nu is ze gestopt met drinken en heeft ze zich in haar geboorteplaats gevestigd, het rustige kustplaatsje Margate in Kent, in het zuidoosten van Engeland. „Ik heb geen katers meer en ben productiever dan ooit. Ik heb ineens hele dagen waarin ik mijn eigen tijd kan bepalen. Al blijft mijn favoriete dag: lang in bed liggen, ontbijt op bed, mijn katten Teacup en Pancake knuffelen, zwemmen in de zee en dan schilderen tot in de avond. Dit alles met veel thee.”
Op haar populaire Instagramaccount (219.000 volgers) is het leven van Emin op de voet te volgen, van selfies in het ziekenhuisbed tot foto’s van haar katten. Ze geniet van het schrijven van de lange begeleidende teksten. „Instagram is mijn dagboek, soms gooi ik er gewoon wat op. Het gaat me niet om de likes. Ik plaats dingen die ik zelf leuk vind.”
„In Amerika kennen mensen mij vooral van Instagram. Ik ben anders dan mensen verwachten.” Ze zegt dat ze vroeger vooral vanwege haar gedrag in de media kwam. Emin was wild en „wellicht onconventioneel”. „Maar hoe kon ik van mensen verwachten dat ze mij respecteerden als ik dit zelf niet deed? Je begint bij jezelf. Ik heb het moeilijk gehad, maar die weerstand heeft me alleen maar sterker gemaakt.”
Ik heb kanker gehad en van alles doorstaan, maar ik durf niet terug
Emin begint over een van de moeilijkste momenten in haar carrière: toen ze Engeland in 2007 vertegenwoordigde op de Biënnale in Venetië. „Iedereen was zo negatief over de keuze voor mij.” De reden voor alle kritiek was volgens Emin niet eens haar werk, maar wie ze was. De Britse media vielen haar aan op haar uiterlijk en de manier waarop ze zich gedroeg. Het was voor Emin een pijnlijke en zware tijd en ze voelde zich niet gesteund. Sindsdien is ze nooit meer op de Biënnale in Venetië geweest. „Ik durf niet. Het is zo suf. Ik heb kanker gehad en van alles doorstaan, maar ik durf niet terug.”
Emin is bezig om met haar Tracey Emin Foundation van woonplaats Margate een kunstgemeenschap te maken. Ze kocht een voormalig badhuis en verbouwde het tot een moderne studio en een tentoonstellingsruimte inclusief dakterras en zwembad. Ze voelt zich gelukkig in de kustplaats. Dit jaar studeert de eerste lichting kunstenaars aan de Tracey Emin Artist Residencies af. „Ik houd van kunst, dus ik zou kunst kunnen kopen van het geld dat ik verdien. In plaats daarvan investeer ik in een jongere generatie kunstenaars. In Margate zien jonge mensen nu werken van internationale kunstenaars zonder dat ze er de trein naar Londen voor hoeven te nemen.” Dat maakt kunst toegankelijker en dit werkt volgens haar inspirerend. „Toen ik opgroeide waren alle bekende kunstenaars dode mannen. De jeugd in Margate ziet nu dat ook zij succesvol kan worden.”
Volgens Emin wordt succes in de kunst door de markt bepaald. „Je moet ervoor zorgen dat je kunst in musea terechtkomt. Het moet zichtbaar zijn. Ik wil dat mijn werk toegankelijk genoeg is om begrepen te worden.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/06/06112058/data116371420-f70a4d.jpg)
Kunst kan voor verandering zorgen
Kunst is volgens Emin essentieel en vooral nu. „De wereld is verpest. In onze maatschappij is haat diep geworteld. Naar mijn gevoel is het bijna te laat om hiervoor een oplossing te vinden. Onze vrijheid van meningsuiting en manier van denken raken meer en meer beperkt. We worden niet per se preutser, maar wel meer begrensd. Gelukkig laat de geschiedenis zien dat kunst voor verandering kan zorgen en mensen kan bevrijden van gruwelijkheden. Kunst is belangrijk om tegenwicht te bieden. Het geeft perspectief.”
Kunst vindt Emin „samen met de natuur” het mooiste en positiefste dat er bestaat. „Iemand vroeg me ooit heel gemeen: ‘Denk je echt dat jouw werk iets gaat veranderen?’ Ik antwoordde: ‘Wellicht niet voor jou, maar wel voor mij. Ik ben al één iemand. En ik heb al genoeg aan een stuk papier en een potlood.”
Ondanks haar succes blijft het Emins grootste angst om gekwetst te worden. Ze kan niet meer pijn verdragen. „Als je ziek bent geweest, wordt een deel van jezelf sterker en een ander deel juist heel moe.” De levenskeuzes die ze nu maakt zijn daardoor veel gerichter, zegt ze. Ze heeft geen ruimte meer voor ruis, verkeerde vrienden of oppervlakkigheid. „Ik wil dat mensen oprechte aandacht hebben als we in gesprek zijn. Daarnaast ben ik klaar met mezelf ongemakkelijk voelen.” Ze wijst naar de Crocs aan haar voeten. „Ik draag al jaren geen gewone schoenen meer.”
