Speuren naar vogels: ‘Ik zag hem! Die met dat gele kontje!’

Posted on January 25, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Tuinvogeltelling Vanaf vrijdag kan iedereen met een tuin of balkon meedoen aan de Nationale Tuinvogeltelling door een half uur vogels te tellen. Laat mensen kijken en ze gaan vanzelf van vogels houden, is de gedachte.

Saskia van Loenen

25 januari 2023

Leestijd 9 minuten

Klaas de Jong (r.) met zoon Gideon en deelneemster Amber Koehoorn.

Foto Simon Lenskens

„Kijk, dat zijn wulpen, die herken je aan hun snavel die naar beneden wijst”, zegt Klaas de Jong (50), een van de bekendste vogelaars van Texel (jaren geleden was hij winnaar in het tv-programma In de ban van de condor). Op een gure maar zonnige januari-ochtend zijn de acht deelnemers aan zijn Vogelsafari net uit zijn vrolijk beplakte busje gestapt, de snijdende wind trotserend bij de Mokbaai, niet ver van de veerboot.

De Jong heeft leenkijkers uitgedeeld en zet nu ook een telescoop neer om de wulpen van nog dichterbij te kunnen bekijken. Dat laten twee vriendinnen zich geen tweemaal zeggen: ze buigen zich als eersten om beurten over de telescoop, al valt het kijken door zo’n ding de eerste keer nog niet mee („Ik zie alleen maar zwart!”). Debora Bulthuis (69) komt uit het Groningse Zuidhorn, ze is een weekje op Texel op vakantie met haar vriendin Greetje Otto (66) uit Groningen en samen boekten ze deze vogelexcursie. „We zijn niet heel beste lopers, dus we wilden iets doen met niet te veel lopen”, zegt Otto. De vogelsafari’s van Klaas de Jong bleken voor hen ideaal: in een busje rijdt hij de deelnemers rond langs plekken waar het goed vogels kijken is op het eiland. Echte vogelaars zijn ze nog lang niet, lacht ze: „We weten er eigenlijk heel weinig van.” Des te meer een reden om toch eens met zoiets mee te gaan, besloten ze.

**Klaas de Jong** kijkt mee met Debora Bulthuis tijdens zijn Vogelsafari.
Foto Simon Lenskens

Bulthuis en Otto zijn exemplarisch voor een grote groep Nederlanders: het vogels kijken zit al jaren enorm in de lift. Wat ooit een hobby was voor oudere mannen in legerkleding wordt elk jaar hipper: jongeren en vrouwen haakten aan, en bij bijvoorbeeld de Vogelbescherming in Zeist vlogen de verrekijkers – zeker in coronatijd – de winkel uit. Reden te meer om de jaarlijkse Nationale Tuinvogeltelling, die de Vogelbescherming dit weekend samen met Sovon Vogelonderzoek Nederland organiseert, weer flink te promoten: nu zoveel mensen vogels kijken is het mogelijk nog meer gegevens op te halen.

Luister ook de podcast Onbehaarde Apen uit 2020: Waarom zou je de tuinvogels tellen?

Die Tuinvogeltelling werkt heel simpel: mensen wordt gevraagd één half uurtje geconcentreerd alle vogels die in de tuin of op het balkon neerstrijken te noteren en in te voeren in een app. Geen strakke wetenschap deze methode, maar het geeft wel degelijk een beeld van hoe het met de verschillende soorten gesteld is. Belangrijker nog: wie naar vogels kijkt wordt vanzelf enthousiast en zal die vogels en de natuur die ze nodig hebben dan vanzelf ook meer willen beschermen, is de gedachte. Leer dus vooral zoveel mogelijk mensen kijken, is het credo.

Aan Klaas de Jong zal het niet liggen: tijdens zijn vogelsafari slaat hij veelvuldig zijn beduimelde vogelboek open om te wijzen op de verschillen tussen vogels; ondertussen vertelt hij diverse wetenswaardigheden. Het educatieve gehalte is hoog, maar wel op een laagdrempelige, toegankelijke manier: vogelen voor beginners.

Vriendinnen Debora Bulthuis (l.) en Greetje Otto **kijken in het vogelboek** van Klaas de Jong.
Foto Simon Lenskens

En dat is nog best lastig, verzucht Otto: „Ze zijn vaak zo snel weer weg!” We lopen langs een van de twee Horsmeertjes. De Jong wijst naar het water, waar van alles drijft. „Veel wilde eenden, maar vooraan ligt een tafeleend, en daarachter slobeenden. Die zijn makkelijk te herkennen: slobeenden hebben een buitengewoon grote snavel.” Hij wijst hem aan in zijn boek, daarna volgt bestudering door de telescoop. „Zo leer je toch weer een hoop hè”, zegt Bulthuis. De Jong wijst op een groepje krakeenden, „die kwaken niet, maar ‘krakken’, vandaar de naam”. Otto: „Deze heeft dan weer niet zo’n grote snavel hè.”

Het fenomeen tuinvogeltelling is de dames bekend. Bulthuis woont vlak bij een park en dus ziet ze van alles in haar tuin: niet alleen roodborstjes, kool- en pimpelmeesjes en mussen, maar ook de grote bonte specht. Ze is zeker van plan ook dit jaar weer mee te gaan doen: „Lekker een half uur zitten kijken, en dan alles op de app invoeren.”

Richting het **uitkijkpunt** bij de Horsmeertjes op Texel.
Foto Simon Lenskens

Even verderop ligt een uitkijkpunt over het andere meertje. De Jong ziet een wintertaling. Een best bijzonder en mooi eendje, zegt hij, wijzend naar de tekening in het boek. Bulthuis, na geconcentreerd boven de telescoop te hebben gehangen: „Ik zag hem! Die met dat gele kontje!” Dan wordt een opstijgende grote zilverreiger gespot – de zon laat hem nog witter stralen dan hij toch al was. „Wauw”, klinkt het meerstemmig. Bulthuis: „Ik word dus echt helemaal enthousiast nu hè! Dit is echt leuk!”

Meteen de tegels de tuin uit

Ondertussen tuurt Gert van Elderen (30) door zijn kijker. Hij komt uit Zwijndrecht en blijkt de partner van de met een imposante telelens behangen Amber Koehoorn (28). „Ik fotografeer landschappen, zij zoomt in”, lacht hij. Zijn vriendin was al vogelaar toen hij haar leerde kennen. Hijzelf was dat niet, al maakten zijn ouders vroeger regelmatig wandelingen met hem, „en daar krijg je al wat van mee”. Nu wordt het steeds serieuzer, ook voor hem. „Op een gegeven moment ontdek je dat je toch veel meer weet dan anderen.” Het is leuk om te merken dat je iets herkent, zegt hij. Die ene keer dat ze samen naar een Friese vogelhut gingen en zijn vriendin ineens omhoog schoot omdat ze een zeearend in de boom zag zitten vergeet hij nooit meer. Het enorme beest, ook wel ‘vliegende deur’ genoemd, vloog prachtig over hen heen. „Ik kan daarvan zo genieten, van háár genieten”, zegt Gert. Als hij op de vrachtwagen rijdt, vindt hij het zelf ook heerlijk om langs de weg buizerds op een paaltje te zien. „Ja, ik ben wel een beetje van het grote werk”, lacht hij. „Dan gaan die vleugels open en zie je zo’n beest glijdend op de wind: ik vind dat prachtig.”

**Amber Koehoorn tijdens de Vogelsafari van Klaas de Jong** met haar telelens in een vogelkijkhut.
Foto Simon Lenskens

Of hijzelf aan de tuinvogeltelling mee gaat doen weet hij nog niet, „maar Amber sowieso wel. Het staat al in de agenda.” Hij vertelt over de vogels in hun tuin, het zijn er heel wat. „Zwijndrecht is nogal grauw, het eerste wat we deden in ons nieuwe huis was alle tegels eruithalen.” Groen ervoor in de plaats: „En dan zie je pas wat er allemaal zit. Ineens is het druk in de tuin.” Je gaat dan ook bewuster zitten kijken, zegt hij. Veel vogelvoer, dat wil ook wel. „En veel boompjes en heesters”, vult Koehoorn aan, „waar ze kunnen schuilen.” Nu genieten ze vanaf de bank van zo’n beetje alle bekende tuinvogels, en zelfs van puttertjes.

**Greetje Otto** speurt naar vogels.
Foto Simon Lenskens

Gideon, het zoontje van Klaas de Jong, is 10 jaar maar loopt al met een professionele camera rond of het niks is – mét verrekijker om z’n nek. Bij alles wat de moeite waard is richt hij zijn telelens en schiet niet-onverdienstelijke foto’s, die na afloop naar de deelnemers worden gemaild. Hij doet zéker mee aan de tuinvogeltelling, antwoordt hij desgevraagd, sterker nog: „Ook nog in andere tuinen!” Beschouwt hij zichzelf al als een echte vogelaar? „Ja, eigenlijk wel, ik weet er al best veel vanaf.”

Jonger publiek

Dat steeds meer kinderen en zelfs tieners en jongeren geïnteresseerd raken in vogels kijken is iets dat ook het Vogelinformatiecentrum in De Cocksdorp, helemaal in het noorden van het eiland, signaleert. Het bezoekerscentrum, dat eveneens vogelexcursies organiseert en waar je onder meer opgezette vogels vindt, een bord met actuele waarnemingen, talloze hebbedingen met vogels erop, kleding en verrekijkers, heeft zeker sinds coronatijd de clientèle drastisch zien toenemen, vertelt eigenaar Marc Plomp. Hij is groot voorstander van de tuinvogeltelling: „Het is misschien niet heel wetenschappelijk, maar door de grote aantallen en de lange reeks, sinds 2001, zie je wel leuke variaties optreden, en kun je er toch wel trends uithalen.” Maar het belangrijkste is, benadrukt hij, „dat er veel aandacht voor is en dat het laagdrempelig wordt gemaakt om mensen naar vogels te laten kijken”.

Je „neemt mensen mee in die verwondering”, legt hij uit. „Laat ze door een verrekijker naar een willekeurige vogel kijken; niemand die zegt: wat een lelijk beest. Iedereen vindt dat prachtig! Zelfs een huismus, vol in beeld, in volle pracht: mensen hadden hem nog nooit zo gezien, ze worden er meteen door gegrepen.” Het gaat erom dat ze ervan genieten, zegt hij. „Dat is zo belangrijk omdat ik zeker weet dat ze er daarna ook anders mee omgaan, dat ze meer respect zullen hebben voor vogels, voor de natuur.”

Foto op app ‘Vogels van Nederland en België’ (Agami / Alain Ghignone)

Om mensen te helpen bij het sneller kunnen identificeren van vogels ontwikkelde hij samen met twee ervaren vogelaars een nieuwe vogelapp, die voor iedereen gratis te downloaden is. Dat je foto’s ziet in plaats van tekeningen maakt het nog duidelijker. Plomp: „Alle details zijn écht. Je ziet precies waar de streepjes zitten waar je op moet letten. En je kunt extreem inzoomen op elke vogel.” Voor wie echt alles wil zien en weten is er ook een betaalde variant met nog meer snufjes (zoals geluiden en filmpjes, de vogel in 3D), maar ook onbetaald krijgt de beginner toegang tot een enorm arsenaal, handig ingedeeld en waarbij je vogels die op elkaar lijken naast elkaar kunt zetten. Apetrots is Plomp op de app, mede gebouwd door een jong iemand voor een zo optimaal mogelijke aansluiting bij jongeren. Daarvoor tekende Rodny Stolk (21), voormalig student bedrijfskunde, nu werkt hij in het Vogelinformatiecentrum.

En dat werpt zijn vruchten af: zo kwam er onlangs een schoolklas met pubers langs, „de tweede klas van de middelbare school, in principe vollédig ongeïnteresseerd”, lacht Plomp, „maar ik liet ze even spelen met die app en wat bleek: ze vonden het geweldig”. Stolk merkt al een tijdje dat het publiek steeds gemengder en dus jonger wordt. ‘Ik ben geen vogelaar hoor, maar kijk wel graag naar vogels’, hoort hij veel bezoekers zeggen. Velen van hen lopen uiteindelijk met hun eerste verrekijker weer naar buiten – „en dat hoeft echt niet meteen een dure te zijn”. Hij heeft het afgelopen jaar het aantal bezoekers alleen maar verder zien stijgen, zegt hij. „De twee jaar daarvoor ging de curve ineens een stuk steiler wegens corona. Nu is het weer normaal, maar nog altijd zien we die stijgende lijn.”

Vindt Plomp het niet zonde dat zijn app, waarin zoveel tijd en moeite is gaan zitten, gratis is? Hij schudt van nee: „Ik vind het juist fantastisch. Steeds meer mensen raken erdoor aan het vogels kijken, gaan de natuur in. Uiteindelijk zal iedereen toch meer informatie willen over vogels. De mix uitbreiden, een heel grote groep bereiken met vogels kijken: dát was onze drive.” Hij wilde hier graag in investeren, zegt hij. „We maken zoveel gebruik van de natuur, we genieten daar zó van, we krijgen zoveel – dat we nu iets terug kunnen doen, dat is geweldig.”

Dat genieten is in de praktijk soms een understatement. Terug bij de bus aan de Mokbaai roept De Jong: „Jongens, een blauwe kiekendief!” Alle kijkers draaien tegelijk dezelfde kant op. „Let op zijn witte stuit, daaraan zie je dat het geen bruine is maar een blauwe.” De vogel duikt het riet in. Gideon is stellig: „En nu wachten we tot hij weer opvliegt. Ik blijf hier gewoon uren staan.” Die tijd is er niet, het busje gaat rijden. Dan volgt een cadeautje: de blauwe kiekendief vliegt op en is ineens maar een paar meter van ons verwijderd. De deuren gaan open, ijskoude wind of niet. De zon schijnt vol op de vleugels. Gelukzalig gezucht in de bus.

De **blauwe kiekendief** tijdens de Vogelsafari.
Foto Amber Koehoorn

Hij loopt!

Over de ‘Vogelboulevard’, zoals de weg langs de dijk aan de Waddenzee in het oostelijk deel van het eiland wel wordt genoemd, worden vervolgens nog kleine zwanen gespot, net als twee perfect gecamoufleerde watersnippen.

Dan stopt Klaas de Jong de bus bij een grote groep brandganzen verderop in een weiland. „Hier zou een roodhalsgans tussen moeten zitten, ééntje.” Ga er maar aan staan bij een paar duizend ganzen, maar na één minuut roept hij: „Ik heb hem!” De gans zit ver weg, maar is door de telescoop net te zien. Het mooie beest met roodbruine hals zit schijnbaar tevreden in het gras. Net als de meesten weer in de bus zitten de uitroep: „Hij is gaan lopen! Hij loopt!!” Prompt zwaait de deur van de bus weer open, iedereen springt eruit.

Op de terugweg kijken Bulthuis en Otto tevreden uit het raam. Otto: „We hebben echt veel gezien vandaag. Ik moest er heel erg inkomen, maar het ging steeds makkelijker. In de loop van zo’n ochtend leer je toch hoe je beter kan kijken.” Voor de vriendinnen is het duidelijk na hun eerste vogeltrip. Bulthuis: „Ik wil dit nog wel een keer doen. Het is echt leuk. Hoe meer je het doet, hoe meer je ook ziet.”

Precies wat ook Marc Plomp van het Vogelinformatiecentrum merkt bij zijn excursies: „Vooral beginners boeken een excursie. Die zeggen: ik wil nu weleens kijken wat dat is, dat vogels kijken. En ja, dat is een geluksmomentje, om daar onderdeel van te zijn. Je kan ze hun allereerste soorten door een verrekijker zo aanwijzen.”

Wat vindt NRC | Racistische kroegpraat in de ministerraad? Schoof moet openheid van zaken geven

admin
November 17, 2024
0

Er was en is geen racisme in het kabinet. De zin werd vrijdagnacht eindeloos herhaald door premier Dick Schoof tegenover de bij het Catshuis verzamelde pers. Vervolgens kwamen de partijleiders van NSC, VVD, BBB en PVV één voor één naar buiten met dezelfde boodschap. Dat de enige bewindspersoon van Marokkaanse afkomst, Nora Achahbar van NSC, vrijdag aankondigde op te stappen stemde uiteraard heel treurig, klonk het, maar had niets te maken met grove, racistische of radicale woorden die eerder die week in de ministerraad zouden zijn gevallen. Wat er dan wel was voorgevallen kon of wilde niemand vertellen, want tja, de notulen van de ministerraad zijn niet openbaar, zo niet staatsgeheim. Iedereen wist wél heel erg zeker dat het „geen racisme” betrof. Want (all together now): er was en is geen racisme in het kabinet.

Nog niet eens zo lang geleden waren het de asielzoekers die verantwoordelijk werden gehouden voor een keur aan problemen waarmee Nederland kampt, tot aan de woningnood toe. Nu zijn Nederlanders met een migratieachtergrond de klos. Dit kabinet heeft nog vrijwel niets laten zien, behalve dan dat het in staat is om in korte tijd maatschappelijke onrust aan te wakkeren. Waren het in het verleden vooral partijen, organisaties of individuen die de polarisatie in de samenleving wisten op te porren, nu komt de polarisatie van bovenaf, rechtstreeks uit de ministerraad. In landen als Israël of Hongarije is dat misschien normaal, maar in Nederland is dat nieuw en verontrustend. Het maakt deze kabinetscrisis ook anders dan eerdere crises. Het betreft hier geen hoogoplopend meningsverschil over belastingplannen of andere beleidskwesties. Dit raakt aan het fundamentele recht dat elke inwoner van dit land heeft om er te zijn, zonder zich zorgen te hoeven maken over zaken als achtergrond of huidskleur.

Opinie | Als ophefdwang de politieke agenda kaapt

admin
November 16, 2024
0

OEen tijdsverschijnsel: ophefdwang. Een evenement neemt een onverwachte wending. Mensen zijn verrast, overvallen, ontdaan. Online wordt het voorval op basis van korte videofragmenten en vaak anonieme getuigenissen in een mum van tijd geïnterpreteerd en gedefinieerd. Beeldvorming verdringt de werkelijkheid: de ophefdwang begint.

Zo ging het ook eind vorige week. Ongemakkelijke beelden van nachtelijk geweld tegen Israëlische voetbalsupporters in Amsterdam, politici uit Israël en Nederland met beladen vergelijkingen op sociale media. En nog voordat de precieze feiten bekend waren, laat staan verklaard, was de analyse gereed en het oordeel geveld.

Ineens zat het land, en de Kamer, in een heftig debat over antisemitisme.

Bij ophefdwang hoort ook dat iedereen die liever wacht totdat de feiten vaststaan – politici, media, deskundigen – wordt gedwongen zich in het debat te mengen. Ook al zijn de grenzen al getrokken. Je zag het toen de Kamer woensdag bijeenkwam: de goed-foutkeuze was al gemaakt. Goed was: „benoemen”, zoals Geert Wilders deed. Fout was: nuance.

Zo ontstond een dynamiek waarin politici meer aanzien verwierven naarmate ze hardere actie tegen het antisemitisme eisten. (Uiteraard pleitte niemand vóór antisemitisme, maar enfin.) Wie nazei dat „zachte heelmeesters stinkende worden maken” (Caroline van der Plas, BBB), dat „wegkijken” verkeerd is (Dilan Yesilgöz, VVD), dat „de zwijgcultuur” doorbroken moet worden (Nicolien van Vroonhoven, NSC), kon comfortabel aansluiten bij de rechtse meerderheid.

Toch klopte hier vrij veel niet. Zo hielden de zorgen over antisemitisme in rechtse partijen de laatste tijd niet echt over. Wilders’ eigen vicepremier, minister Fleur Agema (VWS, PVV), toonde eind oktober geen enkele betrokkenheid bij het groeiende aantal antisemitische incidenten: ze besloot te bezuinigen op het Joods Maatschappelijk Werk.

„In een tijd waarin er een explosieve stijging waarneembaar is van het aantal antisemitische incidenten in Nederland, is het kunnen bieden van psychosociale ondersteuning van groot belang”, reageerde het Joods Maatschappelijk Werk ontzet.

De PVV als het erop aankomt: geen daden maar woorden.

Zwaardere straffen?

In dezelfde categorie paste dat de hele coalitie, Wilders voorop, deze week zwaardere straffen voor antisemitisme bepleitte. Maar uit de PVV-inbreng in een recent debat over een initiatief van Frans Timmermans (GL-PvdA) en Mirjam Bikker (CU) om de straffen op discriminatie, inclusief antisemitisme, met een derde te verhogen, bleek een andere houding. „De PVV heeft […] ernstige twijfels bij dit voorstel”, zei het PVV-Kamerlid Emiel van Dijk. BBB was eveneens sceptisch.

Ook dat is handig aan ophefdwang: het schept ruimte je daden, of het gebrek daaraan, te laten verdwijnen in een wolk van actuele verontwaardiging.

De coalitie claimde dat „het benoemen” van de „rol van nieuwkomers” (Yesilgöz) bij het groeiend antisemitisme jaren onmogelijk was. Reden waarom de integratie (hallo, 2004) zou stokken.

Een gebied waar misverstanden altijd op de loer liggen. Zo vond ik in de databank een onderzoek (2015) van het Verwey-Jonker Instituut naar antisemitisme onder jongeren, waarin wordt vastgesteld dat „antisemitische uitingen lang niet altijd gepaard gaan met negatieve opvattingen over Joden in Nederland”.

Een nuance die deze week verloren ging. Dus je kon je afvragen hoe verstandig het was dat politici vooral afgingen op stoere taal („Jodenjacht”) in Telegramgroepen. Ik heb wel eens appgroepen van politici kunnen bekijken, en daar kan het er ook wild aan toegaan.

Speld

Het is vanzelfsprekend goed mogelijk dat antisemitisme een rol speelde bij deze geweldsuitbarsting, maar wie het land regeert moet zorgvuldig blijven. Want hoe het precies zit met dat geweld, wie het toepaste, met welke motivatie, is deze week onopgehelderd gebleven.

Timmermans zei woensdag dat je Jodenhaat niet kunt bestrijden met moslimhaat. Voor de coalitie veel te genuanceerd – maar geen speld tussen te krijgen voor wie oog heeft voor maatschappelijke verhoudingen.

Die onderzoekers uit 2015 constateerden ook dat islamitische jongeren vooral moeite hebben met aandacht voor antisemitisme omdat ze vinden dat hun eigen discriminatie of die van Palestijnen daardoor ondersneeuwt. Gezien de eindeloze reeks bewijzen van moslimdiscriminatie, op de arbeidsmarkt en daarbuiten, én de Israëlische belegering van de Gazastrook, kan elke politicus begrijpen dat dit sentiment sinds 2015 niet verminderd zal zijn.

En je mag toch hopen dat acceptatie van discriminatie of van de Israëlische aanpak in Gaza niet tot de integratievereisten behoren.

De paradox: cursussen antisemitisme „roepen eerder antisemitische reacties op dan dat ze die tegengaan”, constateert dat onderzoek uit 2015. Verstandiger is het daarom antisemitisme niet te benoemen. Ga eerder „een brede discussie over discriminatie aan […], waarin antisemitisme een onderdeel is”, aldus het rapport.

En, zou je erbij zeggen: bekijk álle feiten. Een van de ernstigste antisemitische misdaden van recente datum, de projectie van een antisemitische tekst op het Anne Frankhuis vorig jaar, werd gepleegd door een Pools-Canadese neonazi.

Dempen

Feit is dat de politiek ook hier deze week het omgekeerde deed. Wilders’ roep om „keihard aanpakken” zette de toon. Een NRC-stuk van Marcel Haenen toonde de paradox: waar politici escaleerden, inclusief premier Dick Schoof, wilde de politie deëscaleren. „Politici zouden de vreselijke incidenten juist moeten dempen in plaats van uitvergroten”, zei José Rooijers, sectorhoofd bij de politie Oost-Nederland.

Ook haar agenten werkten in Amsterdam. „Politici zijn alleen maar bezig meer aanhang te zoeken in plaats van ervoor te zorgen dat we weer vreedzaam met elkaar kunnen samenleven.”

Zo vergrootte de ophefdwang ook de beruchte kloof tussen beleid en uitvoering. Dezelfde kloof die mede de Toeslagenaffaire en de Groninger gasaffaire veroorzaakte. In een uitvoerig onderzoek uit 2021 concludeerde een Kamercommissie dan ook dat politici juist beter naar uitvoerende diensten, zoals de politie, moeten luisteren. „Geef de uitvoering meer waardering en de professionals meer zeggenschap.”

Ook dat was de coalitie dus vergeten. Zo trotseerde ze een massa politiek-bestuurlijke kennis. Na een campagne vol migratieclaims vorig jaar, na maanden coalitiecrisis over onrechtstatelijk asielbeleid dit jaar, voldeed Den Haag nu aan een volgend PVV-verlangen: heropening van het 25 jaar oude integratiedebat. „Het land uit met dat tuig”, aldus Wilders.

Dit laatste moest natuurlijk waargemaakt worden, en het leidde er woensdag opnieuw toe dat een roekeloze Wilders-eis werd omgevormd tot bijna-beleid: Schoof zegde „onderzoek” toe naar de mogelijkheid het paspoort in te trekken van mensen met een dubbele nationaliteit die een antisemitisch misdrijf hebben gepleegd.

Het was, volgens de logica van de ophefdwang, alweer groot nieuws. Maar toen de spanning later op de avond uit het debat was, vroeg CDA-leider Henri Bontenbal minister van Justitie David van Weel (VVD): hoe kansrijk is dit nou?

Leegte

Het werd het meest verhelderende moment van de hele week. Je ontneemt die veroordeelde terrorist het Nederlands paspoort, zei Bontenbal, maar dan loop je het gevaar dat hij in het land blijft en de overheid het zicht op die persoon verliest.

Van Weel beaamde het. „Er zitten ook nadelen aan.” Dan moeten we misschien niet doen, concludeerde Bontenbal, alsof hiermee „het integratieprobleem of de problemen met antisemitisme worden opgelost”.

De kern van de zaak. De betekenis van deze beleidskeuze was hol: wat actie tegen antisemitisme moest lijken, was een te groot risico voor de nationale veiligheid (en vermoedelijk dus alleen spektakelleegte).

Dit alles mede mogelijk gemaakt door Dick Schoof, de oud-secretaris-generaal van het ministerie van Justitie die echt wel beter weet. Het tragische is dat ook hij nu ervaart hoe het is om jezelf uit te leveren aan een populaire maar grillige leider.

Machiavelli beschreef zijn positie al in paragraaf VII van De heerser (1532): „Zij die alleen door een gelukkige samenloop van omstandigheden van gewoon burger heerser worden, kost het weinig moeite het te worden, maar veel om het te blijven.”

Column | Wat Europa moet doen om geen economisch museum te worden

admin
November 16, 2024
0

Wordt Europa een economisch museum? Die vraag zorgt al een tijdje voor buikpijn bij Europese bestuurders, want de Europese economie lijkt achter te blijven bij de Chinese en de Amerikaanse. En nu komt Donald Trump daar overheen met zijn dreigement een handelsoorlog met de EU te ontketenen.

Wat moet Europa doen om economisch het hoofd boven water te houden?

Eerst en vooral onderhandelen met Trump. De EU exporteert meer goederen naar de VS dan we er vandaan importeren (bij diensten is het andersom). We hebben er dus alle belang bij om te voorkomen dat Trump op alle invoer uit Europa een ‘belasting’ heft van 10 of 20 procent .

Die deal zou – in theorie – makkelijk te maken moeten zijn, want zo’n handelslieverdje is de EU niet. De EU heft ook importtarieven op producten van buiten: 10 procent op auto’s bijvoorbeeld, terwijl de VS het houden bij 2,5 procent. „De EU kan Trump voorstellen dat Europese tarief naar 2,5 procent te verlagen,” zegt de Duitse econoom Daniel Gros. Hij was lang directeur van de Brusselse denktank Centre for European Policy Studies.

Zelfs als Trump wel alle Europese export naar de VS te grazen neemt, is er nog hoop volgens Gros. Trump dreigt immers met nog veel hogere tarieven op Chinese producten: van 60 procent. Zolang Trumps tarieven op Europese producten lager zijn, heeft Europa een relatief voordeel. „Op de Amerikaanse markt hebben Europese bedrijven dan geen last van Chinese concurrentie.” Het is een klassieke economenwijsheid: als twee landen het moeilijk maken om met elkaar te handelen, kan de rest van de wereld winnen.

Het gevaar is nu dat Europa zijn grote bedrijven gaat beschermen

Maar daarmee is Europa er nog lang niet. Want de EU lijkt economisch stil te staan terwijl de VS en China razendsnel vernieuwen. De VS en China lopen voorop in nieuwe bedrijfstakken, zoals kunstmatige intelligentie (AI) en groene technologie. Op het lijstje met de grootste bedrijven ter wereld domineren de VS en China.

Als Europa zichzelf niet als de donder opnieuw uitvindt, is het gedoemd tot „een langzame doodsstrijd”, waarschuwde econoom Mario Draghi begin september in een rapport over de staat van de Europese economie.

Wat moet Europa doen? Gros was in oktober een dag lang op het Ministerie van Financiën om daarover zijn advies te presenteren en in discussie te gaan met andere economen. Hij is het eens met Draghi dat Europa meer moet innoveren. „Als Europa wil meetellen in de wereld, onafhankelijk wil worden van de VS en de Russische wraakzucht wil kunnen weerstaan, moet Europa sterker worden in high tech,” zegt hij aan de telefoon. Hij bedoelt: in zeer innovatieve techbedrijven zoals biotech, software, computertechniek, digitale diensten, AI.

Voor innovatie en vernieuwing leunt de EU al decennia op wat Gros ‘mid-tech’- bedrijven noemt, zoals autofabrikanten. Die zijn middelmatig innovatief. Terwijl in de VS de autofabrikanten in 20 jaar voorbij zijn gestreefd door techbedrijven als Google, Meta en Microsoft.

Dat verklaart ook waarom bedrijven in de VS meer in innovatie investeren: dat doen hightechbedrijven nou eenmaal veel meer. Het probleem zit níet in Europese bedrijven zelf. Amerikaanse en Europese autofabrikanten geven evenveel uit aan R&D. Het probleem zit in de structuur van de Europese economie: we hebben veel minder hooginnovatieve bedrijven.

Hoe die structuur te veranderen? Draghi adviseert 800 miljard euro te steken in het stimuleren van innovatie en industrie. Gros betwijfelt of dat werkt. Het geld van overheden moet vooral anders worden besteed. De VS subsidiëren vooral zeer prille vindingen waarvan nog onduidelijk is of ze levensvatbaar zijn, laat Gros in een studie met andere economen zien. De EU richt zich juist op vindingen en bedrijven die de zeer riskante fase zijn ontgroeit. Zo blijft de EU zich volgens Gros vernieuwen in bedrijfstakken die het al kent. Richt dat EU-geld op prillere vindingen.

Draghi adviseert van de EU meer één markt te maken door regels te harmoniseren, bijvoorbeeld ook voor jonge bedrijven die financiering zoeken. Pas dan kunnen Europese bedrijven groot genoeg worden, en vertrekken veelbelovende jonge bedrijven minder vaak naar de VS.

Dat is belangrijk, vindt ook Gros, maar niet de gouden sleutel. „Kijk naar Zwitserland, dat is geen onderdeel van de EU en heeft wel grote hoogtechnologische bedrijven.” Gros denkt dat jonge vernieuwende bedrijven naar de VS vertrekken om een andere reden: ze zijn daar flexibeler. Ze kunnen een nieuwe afdeling openen en een andere sluiten omdat personeel makkelijker is te ontslaan.

„Veel ondernemers probeerden een elektrische auto te maken op hetzelfde moment als Elon Musk. De meeste stopten. Musk kon het blijven proberen omdat hij mensen kon aannemen en ontslaan.” Daar zit de kern van het Europese probleem volgens Gros: „Bedrijven in Europa hebben de neiging te investeren in wat ze kennen want de kosten van falen zijn heel hoog.” Maak die kosten lager door ontslagregels te versoepelen.

Het gevaar is nu dat de EU vooral zijn bestaande bedrijven meer gaat beschermen, bijvoorbeeld tegen concurrentie uit China. Draghi pleit voor minder strikte regels: om Europese kampioenen te creëren zouden fusies tussen bedrijven vaker moeten worden toegestaan. Maar op die manier wordt de EU niet opeens wèl hoogproductief. Integendeel. „Als we onze auto-industrie afschermen voor concurrentie uit China is over tien jaar de hele wereld overgestapt op elektrische auto’s en maken wij nog brandstofauto’s.”

De les die de EU moet trekken uit het Chinese en Amerikaanse succes is niet: bescherm bestaande grote bedrijven meer tegen de tucht van de markt. Want dan krijg je het slechtste van twee werelden: bedrijven die markten domineren zoals de techbedrijven in de VS, maar die anders dan de Amerikaanse techbedrijven slechts middelmatig productief zijn. De les is wel: met slim beleid kunnen landen veel bereiken.

Marike Stellinga ([email protected]) is redacteur van NRC en kijkt op deze plek met een economische bril naar ontwikkelingen in politiek en samenleving.

Luister naar