Tijdens de verkiezingscampagne voor het Europees Parlement stonden de grote maatschappelijke thema’s van dit moment, zoals klimaat, veiligheid en migratie, in de politieke debatten centraal. De verkiezingen zijn voor deze thema’s zeker van belang. Het Parlement speelt nu eenmaal een belangrijke rol in de Europese besluitvorming. En de genomen besluiten in Brussel of Straatsburg zijn tevens bepalend voor de besluitvorming op deze vraagstukken in de lidstaten.
Des te belangrijker is het dat zo’n vooraanstaand instituut als het Europees Parlement goed functioneert en dat er in het bijzonder voldoende waarborgen zijn om disfunctioneren door corruptie, belangenverstrengeling en andere integriteitsschendingen tegen te gaan. Een Parlement dat niet in staat is om corruptie en belangenverstrengeling effectief aan te pakken verliest zijn gezag en het vertrouwen van de burgers, en heeft uiteindelijk geen recht van spreken meer in een democratische rechtsorde.
Het Europees Parlement verkeert op het punt van corruptiebestrijding en tegengaan van integriteitsschendingen al jaren in een institutionele crisis. Keer op keer is het de afgelopen twintig jaar geconfronteerd met corruptieschandalen , misbruik van financiële voorzieningen (onkostenvergoedingen en toelagen), commotie rond nevenfuncties, ondoorzichtige lobbypraktijken en andere integriteitskwesties. Het heeft op het punt van integriteitsbeleid in de loop der jaren een kwalijke reputatie opgebouwd.
Omkoopschandaal
Afgelopen jaar kwam het wellicht meest schokkende omkoopschandaal uit de geschiedenis van het Europees parlement aan het licht, de ‘Qatar-affaire’, waarbij leden en lobbyisten met koffers vol euro’s op heterdaad werden betrapt, alsof een criminele organisatie werd opgerold. De Belgische justitie heeft inmiddels haar handen vol aan de vervolging en berechting van deze corrupte politici en lobbyisten. Afgelopen week verrichtten de Belgische autoriteiten opnieuw een inval in de burelen van het Europees Parlement, deze keer naar verluidt vanwege corruptie door Russische beïnvloeding.
In 2023 zijn gelukkig wel enige positieve stappen gezet om de bestaande integriteitsregels aan te scherpen. Zo is een nieuwe gedragscode vastgesteld, waarin met name de transparantieregels op het punt van openbaarmaking van inkomsten, bijverdiensten en andere financiële belangen zijn aangescherpt.
Lees ook
De heikele vraag: is EP-voorzitter Metsola zélf wel de geschiktste kandidaat om de nodige hervormingen door te voeren?
Ook zijn er betere regels gekomen over de verplichte registratie van contacten met lobbyisten. De veelvoorkomende praktijk dat oud-leden van het parlement meteen als lobbyist aan de slag gaan en vrijelijk allerlei oneigenlijke activiteiten ontplooien (pijnlijk geïllustreerd in de Qatar-affaire) is ook enigszins aangepakt.
Het uiteindelijke resultaat van deze hervormingsmaatregelen valt echter tegen. Het integriteitssysteem in het Europees parlement blijft wankel. Belangrijke knelpunten zijn niet opgelost. Zo is de handhaving van de regels van de gedragscode nog altijd zwak geregeld. Die handhaving is opgedragen aan de voorzitter van het Europees Parlement die over integriteitsschendingen beslist op advies van een raadgevend comité van enkele parlementsleden.
In de praktijk is het echter vrijwel nooit voorgekomen dat de voorzitter in actie kwam. Bij deze manier van toezicht en handhaving is nu eenmaal het risico groot dat politieke afwegingen feitelijk de doorslag geven in plaats van een daadwerkelijke handhaving van de gedragsregels.
Inschakeling van een onafhankelijke instantie die integriteitsschendingen onderzoekt en beoordeelt, is, zo blijkt uit de praktijk in andere parlementen, onmisbaar om een krachtdadig integriteitsbeleid te voeren. Aanscherping van sancties bij wangedrag, inclusief in het uiterste geval het ontnemen van de parlementszetel bij zeer ernstige integriteitsschendingen, hoort daar ook bij. Het Europees Parlement heeft echter onlangs nog een voorstel voor inschakeling van een onafhankelijke autoriteit verworpen.
Het Europees Parlement heeft een kwalijke reputatie opgebouwd
Een ander nijpend probleem zijn de nevenfuncties van Europarlementariërs. Tegenwoordig geldt de regel dat parlementsleden niet tevens als lobbyist werkzaam mogen zijn, maar andere functies die indirect (zakelijke) belangenbehartiging kunnen inhouden, zijn niet verboden. Zo zien we dat veel leden tevens als zelfstandig adviseur, consultant, advocaat of directeur hun diensten als belangenbehartiger aanbieden, waardoor onmiskenbaar de schijn van belangenverstrengeling optreedt.
Het onderzoeksplatform Transparency International EU publiceert regelmatig over dit kwalijke verschijnsel, inclusief een lijst met topverdieners in nevenfuncties. Ook op dit punt heeft het Europees Parlement onlangs een voorstel voor een nevenfunctieverbod verworpen.
De kwestie van misbruik van onkostenvergoedingen (kantoorkosten, personele assistentie) is in de loop der jaren herhaaldelijk door kritische media aangekaart, maar niet door het Parlement aangepakt. Controle op een juiste besteding van de (niet geringe) bedragen ontbreekt volledig. Het Parlement heeft zijn zaken op dit punt niet op orde.
Integriteitsbevordering
Ten slotte is de vraag of de nieuwe regels over contacten met lobbyisten goed zullen werken. De praktijk leert dat politici vaak tekortschieten in het registreren van gesprekken en gesprekspartners. Het zou, zo leert de praktijk elders, transparanter zijn om bij de lobbyisten en belangenbehartigers zelf te af te dwingen dat zij al hun contacten met politici en ambtenaren openbaar maken, zodat hun wijze van beïnvloeding zichtbaar wordt.
In de verkiezingsprogramma’s hebben de meeste Nederlandse politieke partijen gelukkig aandacht voor het tegengaan van corruptie en integriteitsbevordering in het Europees Parlement. Alleen het CDA en de VVD lieten zich niet of nauwelijks horen. De vraag is echter of de goede voornemens van onze nationale kandidaten iets zullen uitmaken, als ze eenmaal in het Parlement gekozen zijn. De grote machtsblokken ter rechterzijde plegen tot nu toe keer op keer terug te schrikken voor de totstandkoming van een krachtig integriteitssysteem. Bij elk nieuw schandaal pleegt men een stapje vooruit te doen, maar een effectieve hervorming blijft nog altijd achterwege.
In de tussentijd verliest het Europees Parlement meer en meer gezag en het vertrouwen van de burgers. Tot op een gegeven moment de wal het schip keert .
