„Ik wist dat hij iets ergs van plan was. Al enkele dagen sleepte hij zijn kapmes mee”, vertelt Angeline Periola (43). Sinds haar echtgenoot vijftien jaar geleden een poging deed om haar en haar kinderen te vermoorden, leeft ze in angst. „Toen hij voelde dat ik bij hem weg zou gaan, sloot hij mij en de kinderen op in de slaapkamer”, vertelt ze op een actiedag voor het recht op echtscheiding, in een winkelcentrum in Manila. Ze overwoog om met de kinderen uit het raam te springen, maar ze woonden te hoog. „Ik zei: doe je ogen dicht en ga slapen.” En toen stond haar man opeens in de slaapkamer.
Tranen lopen over haar wangen, na al die jaren staat ze in één tel weer in diezelfde kamer. „Pas toen ik hem recht in zijn gezicht aankeek, liet hij zijn mes zakken.”
Haar man liet haar gaan. Jarenlang vreesde Periola dat hij zou terugkomen en dan wel de moed zou hebben om haar te doden. Ook kan hij elk moment de voogdij van de kinderen opeisen. En heeft hij recht op haar spaargeld. Want in de Filippijnen is het – als enige land ter wereld, het Vaticaan uitgezonderd – niet mogelijk om te scheiden.
De meeste Filippijnen zijn overtuigd katholiek. De kerk is fel tegen echtscheiding, omdat het huwelijk wordt gezien als een heilig sacrament dat niet verbroken kan worden. Hoewel meer dan de helft van de Filippijnen allang niet meer tegen scheiden is, geeft de kerk niet toe en zit al jaren geen beweging in een wetsvoorstel dat echtscheiding mogelijk moet maken.
„Het is een heilig verbond”, zegt bisschop Broderick Pabilo in een gesprek via Zoom. „Gesloten voor de ogen van God. Een verbond tot aan de dood. Niet tot je denkt: Ik heb er geen zin meer in.”
Periola zit dus aan haar man vast. Nog steeds loopt hij af en toe rondjes om haar huis, zegt ze. Dan komt de paniek terug, maar bij haar familie overheerst de schaamte voor een mislukt huwelijk. Haar moeder wil geen inmenging van politie.
Wat zou een scheiding voor Periola betekenen? „Vrijheid! Ik haat mijn achternaam. Bij alles wat ik teken, is hij aanwezig.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/29094520/data116277046-be77a2.jpg)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/29094521/data116277049-621dc0.jpg)
Foto’s: Lisa Marie David
Vandaag vindt Periola steun bij actievoerende lotgenoten die zich hebben verenigd in Divorce Advocates of the Philipines (DAP), een burgercoalitie van 21 organisaties met een half miljoen leden die vechten voor het recht om te scheiden. Voor een winkelpui luisteren zo’n honderd leden naar elkaars ervaringen. Allemaal zitten ze vast in een ongewenst huwelijk.
Er staan informatiestalletjes waar mensen financieel en juridisch advies kunnen inwinnen. Op posters staan slogans. ‘Scheiden is een mensenrecht!’ De tekst op een van de spandoeken is gericht aan de Filippijnse senatoren die het wetsvoorstel voor echtscheiding al bijna tien jaar tegenhouden.
Het Filippijnse Huis van Afgevaardigden heeft de echtscheidingswet vorige week goedgekeurd. Nu moet de Senaat, die momenteel conservatiever is dan het Huis, nog akkoord gaan. De kans dat dat gebeurt, is klein, zegt DAP-voorzitter Maviv Milliora (53).
Gevulde boodschappentas
De lottotrekking begint. De voorzitter van de Filippijnse Bond van Solo Ouders geeft bij elk winnend lot een goed gevulde boodschappentas weg. Blij nemen de winnaars hun tas in ontvangst.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/29094519/data116276995-7c8726.jpg)
Het verbod op scheiding heeft vaak ook grote financiële consequenties. Vooral vrouwen, die door hun man zijn verlaten of bij hem zijn weggegaan om aan geweld te ontsnappen, zijn er de dupe van. Alimentatieregelingen zijn er niet en alle bezittingen blijven gemeenschappelijk. Maviv Milliora is al ruim tien jaar weg bij haar echtgenoot, maar als ze een huis zou kopen, is haar echtgenoot mede-eigenaar en kan hij zijn deel opeisen. Daarnaast blijft de vrouw achter met het stigma. „De Filippijnen zijn conservatief”, zegt Milliora. „De vrouwen krijgen de schuld van het mislukte huwelijk.”
Redd Deguzman, voorzitter van de Nationale Commissie voor Solo Ouders, is opgevoed door een solo-ouder. Zijn moeder had moeite de eindjes aan elkaar te knopen. „Er zijn 15 tot 17 miljoen Filippijnse alleenstaande ouders, en nog veel meer kinderen, die door verwaarlozing van hun partner in barre omstandigheden leven”, vertelt hij.
Vroeger waren de meeste alleenstaanden weduwe, maar inmiddels zijn de meeste solo-ouders vrouwen die door hun partner in de steek zijn gelaten. Deguzman wil de senatoren aanspreken op hun respect voor de mensenrechten die door het verbod op echtscheiding in het geding zijn. Net als Milliora ziet Deguzman, eveneens overtuigd katholiek, de invloed van de kerk als het grootste obstakel. Mensen moeten zelf kunnen beslissen over hun privéleven, vindt hij. Bovendien is het geloof wat hem betreft prima te verenigen met het wetsvoorstel. „Ik ben naar de zondagschool geweest. Daar heb ik geleerd dat God iedereen twee geschenken heeft gebracht: Liefde en Vrije Wil. Die kun je niet afdwingen.”
Heiligschennis
Pastoor Flavie Villanueva werkt in sloppenwijken en organiseert gaarkeukens. Hij kent de worstelingen van arme solo-ouders maar al te goed. Toch ziet ook hij een echtscheiding als heiligschennis. In geen geval kan hij als man van God achter het wetsvoorstel staan. „Het huwelijk dat in de kerk is gesloten, is een heilig verbond. Het kan niet zo zijn dat mensen hun huwelijksovereenkomst beschouwen als een eenvoudig papiertje dat je bij de eerste tegenslag kan verscheuren.” Villanueva erkent dat er schrijnende gevallen zijn en wijst op de mogelijkheid van een nietigverklaring, het enige pad dat de katholieke kerk niet blokkeert. „Er is geen snelle uitweg. Maar als je kunt aantonen dat het huwelijkse sacrament niet op de juiste wijze is aangegaan, was er ook geen heilige verbintenis die verbroken zal worden.”
Maar deze optie is kostbaar en kan jaren duren. Het is alleen mogelijk onder strikte voorwaarden. „Bijvoorbeeld via een medische verklaring dat je partner psychologisch niet in orde is”, vertelt advocaat Rhina Seco (45) via Zoom. Vijf jaar geleden ging Seco bij haar echtgenoot weg. Pas nu heeft ze de nietigverklaring bijna rond. „Ik heb geluk. Ik heb weinig kosten, omdat ik zelf mijn zaak bepleit.”
Omdat de wet op echtscheiding nu al jaren achterblijft bij de maatschappelijke realiteit, besluit een groeiend aantal Filippijnen om ongehuwd samen te wonen. Of helemaal niet te trouwen.
In een cocktailbar in het centrum van Manila vertellen drie vrijgezelle vriendinnen, een vijftiger, veertiger en twintiger, hoe zij tegen huwelijk en echtscheiding aankijken. Elena Aben is presentator voor een internationale televisiezender, Joyce Rocamora werkt voor een Filippijns onlinemediabedrijf en Karen Ow-Yong is in dienst bij een advocatenbureau. Aben is een zelfverzekerde vrouw, gewend om voor de camera haar verhaal te doen. Rocamora staat nog aan het begin van haar carrière en Ow-Yong, de veertiger, heeft vrede met haar situatie als werkende vrijgezel.
Rocamora ziet ook in haar omgeving dat steeds meer stellen liever eerst een tijd samenwonen. „Dat is nu meer geaccepteerd dan tien jaar geleden. Ik sta daar zelf ook voor open. Het geeft je de kans om meer zekerheid te krijgen voor je met iemand trouwt.”
Alle drie zijn overtuigd katholiek en benadrukken dat het huwelijk ook voor hen een heilig sacrament is. „Ik hoop nog wel te trouwen”, zegt Rocamora. „Maar omdat het een heilig verbond is dat je voor de eeuwigheid aangaat, wil ik wel zeker weten dat ik de juiste partner heb.” De vrouwen zijn niet tegen echtscheiding, maar dat besluit moet niet licht genomen worden, vinden ze.
Voor vrouwen pakt het vaak slechter uit dan voor mannen als een huwelijk niet werkt, zeggen de vrouwen. Aben: „De vrouw draagt vaak alleen zorg voor de opvoeding van de kinderen. En alleenstaande moeders krijgen te maken met mannen die denken dat ze seksueel beschikbaar zijn, omdat haar eer toch al geschonden is.”
Vrijheid
Voor Aben en Ow-Yong is het huwelijk niet het belangrijkste levensdoel. Ze zijn trots op hun carrière en genieten van hun vrijheid, en geloven dat deze verworvenheden niet te verenigen zijn met een huwelijk. „Als journalist is mijn schema onregelmatig”, vertelt Aben. „Ik kan zo twee maanden ergens op reportage zijn.” Die vrijheid wil ze niet opgeven. „Ik verdien mijn eigen geld en bepaal zelf hoe ik mijn leven organiseer. Mijn moeder was financieel afhankelijk van mijn vader en moest hem om toestemming vragen als ze iets wilde kopen.”
Ze schuift haar topje opzij en toont een getatoeëerde tekst bij haar sleutelbeen: Live Free. „Ik leef voor mezelf. Het klinkt misschien een beetje egoïstisch, maar ik vind het winst dat vrouwen tegenwoordig hun eigen keuzes kunnen maken.”
De vrouwen hebben geen kinderen. „Dat is zo gelopen”, vertelt Ow-Yong. „Maar dat is oké, omdat ik denk dat ik ze als werkende vrouw niet de aandacht kan geven die nodig is. Ik heb mijn neefjes en nichtjes, dat is genoeg.”
Geen van de vrouwen heeft het huwelijk opgegeven, al is daten wel een uitdaging. „Veel mannen vinden zelfstandige vrouwen intimiderend”, zegt Aben. Ow-Yong heeft dezelfde ervaring. „Ik denk dat veel Filippijnse mannen erg traditioneel zijn. Ze willen een jongere vrouw. Niet te intelligent, althans niet slimmer dan zijzelf en niet te koppig.”
De vrouwen zijn het eens: de meeste mannen willen een huisvrouw. „Het is wel aan het veranderen hoor”, zegt Rocamora. „Onze maatschappij is nog altijd heel patriarchaal, maar in mijn generatie is de omgang al iets gelijkwaardiger. Na een afspraakje delen we de rekening bijvoorbeeld.”
Veel daten ze niet. „Als we uitgaan, is het meestal een vriendinnenavond”, zegt Aben. Ow-Yong heft haar glas. „Weten jullie nog waar we waren op Valentijnsdag? Hier! Een groepsdate met elkaar!”
Omdat de senaat een dezer weken over het wetsvoorstel zal debatteren, heeft DAP-voorzitter Milliora lobbyactiviteiten in de hoogste versnelling gezet. Ze wil zoveel mogelijk senatoren spreken in de hoop dat ze hen kan laten inzien dat de situatie onhoudbaar is. Ze vreest dat politici geen vooruitstrevende keuzes durven maken, omdat er volgend jaar verkiezingen zijn. „Als we pech hebben, gaat het wetsvoorstel dit jaar niet meer door en moeten we de procedures volgend jaar weer opnieuw beginnen.”
