Al acht maanden wordt oppositiepoliticus Vladimir Kara-Moerza in afzondering gehouden in het Russische gevangenissysteem. In het strafkamp IK-7, nabij de stad Omsk in Siberië. Van 5.00 uur tot 21.00 uur is zijn bed ingeklapt tegen de muur. Hij mag anderhalf uur schrijven en lezen. En anderhalf uur rondstappen op een binnenplaats.
Op 11 april in 2022 werd hij in Moskou gearresteerd. Een jaar later werd hij veroordeeld tot 25 jaar cel veroordeeld voor onder meer ‘hoogverraad’ en het verspreiden van valse informatie over het leger. Kara-Moerza overleefde twee vergiftigingen. Hij liep zenuwschade op, die verergert door de omstandigheden van zijn gevangenschap. Een arts krijgt hij niet te zien.
Daar, in isolatie, won hij begin deze maand de prestigieuze Amerikaanse Pulitzer-prijs voor de columns die via zijn advocaat naar buiten werden gesmokkeld en werden gepubliceerd in The Washington Post.
„Sinds de Pulitzer bereiken veel van zijn brieven mij niet meer”, zegt zijn vrouw, Jevgenia Kara-Moerza, die zich internationaal onvermoeibaar inzet als belangenbehartiger voor Russische politieke gevangenen in het algemeen, en haar man in het bijzonder. Woensdag deed ze dat in de Tweede Kamer, op uitnodiging van NSC-partijleider Pieter Omtzigt.
Sinds het begin van de invasie zijn honderden Russische burgers vervolgd op ‘anti-oorlog-gronden’, volgens mensenrechtenorganisatie OVD. Tijdens zijn slotpleidooi voor de rechtbank, vorig jaar, zei Kara-Moerza: „Ik weet dat de dag zal komen dat de duisternis die over ons land ligt, zal oplossen. Dat zwart ook zwart genoemd wordt en wit weer wit.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116335909-8065ab.jpg|https://images.nrc.nl/suNZoTBBMCci3fFGAxWcTzqNW4E=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116335909-8065ab.jpg|https://images.nrc.nl/xIqt9BCob__nz5hHXY21yRwAhFc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116335909-8065ab.jpg)
Vreest u niet dat te veel aandacht uw man juist in gevaar brengt?
„Mijn man en ik zijn het erover eens dat publiciteit het enige wapen is in de strijd voor mensenrechten. De academicus Sacharov zei dit al, net als Anatoli Martsjenko, de Sovjet-dissident die in 1986 stierf tijdens zijn hongerstaking. Het is nu eenmaal makkelijker om iemand te doden als niemand kijkt.
„Interne repressie leidt onvermijdelijk tot agressie naar buiten. Vladimir Poetin heeft dat keer op keer laten zien. Door Georgië binnen te vallen, door de Krim te annexeren, door gewelddadig vreedzame protesten neer te slaan, en met oorlogsmisdaden in Syrië. En doordat Vladimir Poetin nooit op de vingers werd getikt, dacht hij overal mee weg te kunnen komen. Als hij de Krim kon annexeren, waarom dan niet de rest van Oekraïne?”
Wat verbindt de oorlog in Oekraïne met de strijd van het Kremlin tegen de eigen bevolking?
„Om de oorlog vol te houden moet Vladimir Poetin afwijkende meningen in eigen land uitroeien. Door politieke concurrenten te doden of gevangen te zetten en door de samenleving tot zwijgen te brengen door angst en repressie, laat hij de wereld geloven dat híj de enige optie is. En dat de wereld met niemand anders zaken kan doen. Er moet dus een heel duidelijk besef ontstaan dat de enige garantie voor vrede en stabiliteit op het continent juist een democratisch Rusland is.
„Ik wil Vladimir Poetin voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag zien. Maar eerst moet hij verslagen worden in Oekraïne. En dan de sancties. Die moeten daadwerkelijk geïmplementeerd worden. Alle geitenpaadjes moeten worden afgesloten. Ten derde moet de Russische civil society – burgermaatschappij – gesteund worden. Want alleen zo kan er gebouwd worden aan een Russische democratie.”
NSC-partijleider Pieter Omtzigt heeft zich 12 jaar geleden samen met D66 ingezet voor de ‘Magnitsky-wet’ – een gericht sanctiepakket tegen 18 betrokkenen bij de moord op de Russische advocaat Sergej Magnitsky, die miljoenenfraude door medewerkers van de belastingdienst aan het licht had gebracht. Omtzigt en Kara-Moerza ontmoetten elkaar meermaals. Ze schreven samen een hoofdstuk voor een boek over de Magnitsky-sancties. Veel van de andere auteurs, onder wie Boris Nemtsov en Aleksej Navalny, zijn sindsdien door Poetin uit de weg geruimd.
Lees ook
Met bonzend hart, maar vastberaden nemen duizenden afscheid van Navalny
Vanuit pro-Oekraïense hoek klinkt kritiek op de Russische oppositie, die zich niet duidelijk genoeg zou uitspreken tegen de oorlog. Voelt het voor jullie als een strijd op twee fronten?
„Het is niet makkelijk als je nergens welkom bent. In Rusland ben je een verrader en een spion en daarbuiten is ‘de enige goede Rus een dode Rus’. Maar we hebben de afgelopen jaren de oppositie buiten Rusland verstevigd en tegelijkertijd ons contact met de dissidenten binnen Rusland behouden.
„Zij zetten zich in voor initiatieven voor de democratie en tegen de oorlog. Zoals het bieden van juridische hulp aan krijgsgevangenen en gegijzelde burgers in het gevangenissysteem. Dat helpt de Oekraïeners en ik wil dan ook vragen om naar die initiatieven te kijken en niet teveel af te gaan op woorden. Veel mooie woorden van westerse politici worden nooit omgezet in daden.”
Wat tot dusver uitblijft, is massaal de straat op gaan in protest.
„In totalitaire staten zie je zelden massale protesten en als ze er wel zijn, worden ze verdronken in bloed. Maar er wordt wel geprotesteerd. Denk aan ‘twaalf uur tegen Poetin’ op 17 maart, aan de korte campagne van Boris Nadezjdin, de enige anti-oorlogskandidaat die in enkele weken 200.000 handtekeningen wist te verzamelen, zonder toegang tot de media of een normale campagne. En denk aan de protestmars na de moord op Aleksej Navalny. Toen riepen mensen onder streng politietoezicht ‘nee tegen oorlog’ en ‘Rusland zal vrij zijn.’
„De repressie en de angst in de samenleving zijn enorm. Als mensen mij vragen waarom de Russen niet de straat op gaan zeg ik: wat zou jijzelf durven riskeren? Punitieve psychiatrie? Of wat denk je van 25 jaar cel? Wat als je kinderen worden weggehaald en in een weeshuis gestopt? Zoals gebeurde bij Natalia Filonova en Aleksej Moskalev, die in de cel eindigden vanwege hun anti-oorlogsstandpunt. En Jevgenia Berkovitsj, een alleenstaande moeder die haar dochters al maanden niet heeft kunnen zien of spreken. Zou je dat riskeren? Filonova’s zoon was 15 toen ze gearresteerd werd. Binnenkort heeft hij de leeftijd waarop hij naar Oekraïne gestuurd kan worden om te sterven in een loopgraaf. Zou je dat riskeren? Het heeft zoveel meer zin om mensen aan te moedigen om het goede te doen en zich solidair te tonen met de Russen die zich verzetten. Zo moedig je mensen aan om mee te doen. Door te tonen dat je achter ze staat.”
Lees ook
Russen staan in de rij voor kritische presidentskandidaat Boris Nadezjdin: ‘Dit is de enige manier om ‘nee’ te zeggen tegen de oorlog’
Waarom keerde uw man terug naar Rusland, terwijl hij zeker wist dat hij in een cel zou belanden?
„Als politicus, als leider, gelooft hij dat hij de risico’s en de uitdagingen die anderen ondergaan moet delen. Hij kan mensen niet vanuit een veilige plek oproepen om zich te verzetten. Dat zou hij moreel niet-acceptabel vinden.”
