Een jonge vrouw kijkt geconcentreerd in de richting van het podium. Haar ogen blinken. Ze staart even naar haar voeten, kijkt weer op. Er wipt een traan over de rand van de oogkas. Ze probeert te lachen naar de vriendin naast haar, dan trilt haar gezicht. Er volgen meer tranen, om haar heen schieten meer ogen vol. Her en der hangen druppels aan wimpers en trekken donkere sporen over T-shirts.
Zangeres Wende staat op het hoge podium, ze zingt „Hier leg ik mij neer/ Hier leg ik mij af/ Oh, hou me vast” van haar liedje ‘Hou Me Vast’. Mannen, vrouwen, jong, oud, met betraande gezichten, leggen hun hoofd op elkaars schouder.
Op de Lowlands-editie van vorig jaar openbaarden zich emoties bij meerdere optredens, zoals bij boygenius en Wende op zaterdag, bij Raye en Billie Eilish op zondag. Je kunt denken dat het samenhangt met uitputting of katers na enkele festivaldagen, maar ook in het clubcircuit druppelen tranen op de dansvloer.
Zo speelde de Nederlandse band Wies afgelopen december in een uitverkocht Paradiso in Amsterdam. Wies maakt Nederlandstalige rockliedjes, waarbij zangeres-liedjesschrijver Jeanne Rouwendaal goed verstaanbaar haar soms pijnlijke gevoelens bezingt. Tussen de nummers vertelt ze over de teksten, over een „ongezonde liefdesrelatie” en de hulp die ze zocht bij een psycholoog.
In de zaal wordt niet gekletst of op telefoons gekeken. Het publiek zingt vanaf het begin mee, anderen staan geconcentreerd te luisteren. Na het tweede nummer juichen ze zo hard dat Rouwendaal zelf volschiet. „Sta ik nu al te janken.”
Meerdere soorten tranen
Na het einde van de coronalockdowns werd verwacht dat publiek en muzikanten de vrijheid wild zouden vieren. Want eindelijk mocht het weer. Maar wat nu opvalt tijdens optredens: naast moshen, raven en hakken, zijn ook ontroering en tranen vanzelfsprekend.
Er zijn meerdere soorten tranen. In de film Eras, over de tournee van Taylor Swift, zie je fans bij wie de tranen uit hun ogen spatten – de catharsis van opgespaard verlangen dat hier openbarst. Er zijn ook tranen die ontstaan door schoonheid, om tederheid in een gebroken stem of de glooiende notenreeks van een piano.
Ten derde is er het inhoudelijk huilen. Hierbij ontstaan tranen door herkenning. De artiest bezingt gevoelens die de aanhang ook ervaart.
En dat is een kruisbestuiving waar zowel publiek als muzikant op het moment behoefte aan lijkt te hebben. De performer bezingt openhartig het eigen gevoelsleven, het publiek geeft zich over aan identificatie.
Elke keer dat de Britse soulzangeres Raye bij een optreden haar nummer ‘Ice Cream Man’ zingt, kondigt ze aan dat ze de stemming even „zal bederven” met een nummer over seksueel geweld en verkrachting. En dat ze hoopt dat het publiek zich er niet in herkent. De zaal wordt evengoed emotioneel – in Nederland maar ook in Engeland of Australië. Uit herkenning van de ervaring waarover Raye vertelt – „Ice Cream Man/ I felt his ice cold hands” – of uit bewondering voor haar moed om deze gebeurtenis zo expliciet te beschrijven.
Cause I’m a woman
I’m a very fucking brave strong woman
And I’ll be damned if I let a man ruin
How I walk, how I talk, how I do it
– Raye, ‘Ice Cream Man’
Op een avond in april in Paradiso, voorafgaand aan een optreden van de Amerikaanse popzangeres Fletcher, vertelt Rebecca (26) over haar favoriete concert. Dat was van de Ierse zanger Hozier, in Ziggo Dome, Amsterdam. „Ik had vaak naar hem geluisterd toen m’n relatie uitging, naar zijn liedjes over liefdesverdriet. Vooral naar ‘Abstract’, daarin wordt een dier doodgereden, gekoppeld aan relatieproblemen. Een dier dat doodgaat. Dan stroom ik over.” Haar vriendin Marjolein (33) was onlangs geraakt door ‘Een Teken’ van Froukje. „Door de combinatie van muziek, tekst en zang. Froukje weet hoe ze het publiek kan bespelen. Live hoorde ik bij dit nummer een trilling in haar stem, er was een extra pauze voor extra effect. Dat werkte intens.”
Identificatie
Bij het concert van Fletcher is de behoefte aan identificatie groot, lijkt het. Fletcher is een idool in de queerscene, de zaal is voor 90 procent gevuld met jonge vrouwen. Desha (22), sinds acht jaar fan, zegt dat seksuele geaardheid van een performer niet uitmaakt maar ze is blij met representatie, hier staat eindelijk „een vrouw die over vrouwen zingt”. Naast haar staat Zenna (22). Ze zal straks „zeker huilen” bij ‘Undrunk’. „Ik heb vaak genoeg meegemaakt dat ik iets had met een vrouw en dat ze hetero bleek en mij al snel als een vergissing beschouwde. Dat nummer, over zo’n ervaring, staat dus dicht bij me.”
Toen Jeanne Rouwendaal (28) net in Wies speelde, presenteerde ze zich als stoere rocker. „Ik was vroeger fan van Alex Turner, van Arctic Monkeys”, zegt ze. „Hij was cool en ondoorgrondelijk. Maar uiteindelijk besloot ik dat ik meer contact wilde met de zaal, door mijn eigen gevoelens de ruimte te geven. Mensen hebben de gelegenheid zich daarin te herkennen. Dat zie je nu vaker, ook bij andere artiesten.” Ze lacht. „Cool is uit.”
Rouwendaal schreef liedjes over persoonlijke worstelingen en een lied over een overleden vriend. „Onze luisteraars benaderen me via sociale media en vertellen over persoonlijke problemen, en over de rol die Wies speelt in hun leven. De band is hecht.”
De reacties van de aanhang ziet ze vanaf het podium. „Er wordt gelachen én gehuild. Op de eerste rij staan mensen soms zo hard te huilen dat ik de neiging heb om te vragen of het nog wel goed gaat.”
’t Is allang niet meer gebeurd
En dan moet ik alsmaar denken
Hoe ik hopeloos verscheurd
De angst niet wist te weren
Die avond in m’n bed
Dacht het nooit meer te ervaren
Maar ik ben nog niet terecht
– Wies, ‘Voor De Gek’
Bij optredens van Wende (45) werd „altijd al veel gehuild’, zegt de zangeres. Ze vindt dat het ‘gesprek over emoties’ meer ontwikkeld is, dan bijvoorbeeld tien jaar geleden. ,,Ik denk dat het goed is dat er een plek is waar we kunnen vóelen. Bij concerten probeer ik altijd alle emoties te raken. Woede, vrolijkheid, verdriet, zachtheid.”
In maatschappelijk opzicht is het nu vanzelfsprekender geworden om gevoelens als kwetsbaarheid, rouw, depressie te delen, zeker onder jongeren – een trend die ook te zien is bij #MeToo. De nieuwe generatie muzikanten weerspiegelt die openheid.
Wende noemt het ‘aandacht voor de binnenwereld’. „Hoe dat komt? Omdat we ons allemaal eenzaam, leeg en machteloos voelen. Dat is kenmerkend voor deze tijd. In de jaren negentig had je de stoere girl power en Madonna met haar punttieten. Er is natuurlijk nog steeds stoere muziek, zoals van Lambrini Girls. Maar ook in de mainstream hoor je nu de kracht van zachtheid, bij Billie Eilish, bij Lana del Rey, Froukje, S10.”
Glanzende ogen
Aan het eind van haar optreden, op 11 mei in Paradiso, na een reeks onstuimige liedjes en een aantal doorleefde ballades, heeft een groot deel van het publiek glanzende ogen. Na het laatste nummer, ‘Hou Me Vast’, wrijft Jelmer (60) zijn wangen droog. „Of het me heeft geraakt? Hou op.” Hij begint weer te huilen. Een vriend klopt op zijn rug. „Eigenlijk de hele tijd. Maar vooral bij ‘Bloed in Mijn Bloed’, over leven met een ingewikkelde voorgeschiedenis. Dat slaat precies op mij.”
Hou me vast
En leer me zo alvast hoe ik dit vasthoud deze dag
Deze lach op ons gezicht
Hoe wij ons gelieven
En zo vallen in verbazing van geluk zonder gewicht
Hou me vast
– Wende, ‘Hou Me Vast’
Of de verslaggever zelf weleens geraakt word, vraagt Jelmer. Zeker, bijna bij ieder optreden. Alleen al door de toewijding waarmee wordt gespeeld of gezongen. Door de bewegingen die spontaan ontstaan en door het feit dat een zanger of zangeres de moeite neemt zich bloot te geven.
Er is ontroering omdat iemand daar avond aan avond risico’s staat te nemen. Omdat hij zijn gevoelens in woord en klank vertaalt. En dat wij, het publiek, daar deelgenoot van zijn.
Hou me vast
En leer me zo alvast hoe ik dit vasthoud deze dag.
Deze lach op ons gezicht
Reageren op dit artikel kan alleen met een abonnement.
Heeft u al een abonnement, log dan hieronder in.