In het Hoofdlijnenakkoord schrijven PVV, VVD, NSC en BBB niet afhankelijk te willen zijn van ‘onbetrouwbare landen’. Ze zetten ze daarom in op energie-onafhankelijkheid en een eigen duurzame energieproductie. Maar het is hoogmoed om te denken dat Nederland ook maar bij benadering energie-onafhankelijk zou kunnen worden. Dat geldt ook voor Europa.
Europa kan bij lange na niet voorzien in de elektrische auto’s, zonnepanelen en batterijen die nodig zijn voor het behalen van de klimaatdoelen. China daarentegen heeft deze juist in overvloed. Dat komt vooral door China’s gestuurde en gesubsidieerde innovaties. Die zijn mogelijk doordat China in de afgelopen dertig jaar de aanvoer heeft veiliggesteld van alle mineralen die nodig zijn voor een energietransitie – in China zelf en in andere delen van Azië, in Afrika en Zuid-Amerika.
Dit stelt Europa voor een lastig dilemma: moet het kiezen voor het zo snel mogelijk tegengaan van opwarming van de aarde door volop gebruik te maken van Chinese zonnepanelen, auto’s, batterijen en mineralen? Of maakt dat Europa te afhankelijk, en moet het kiezen voor energie-onafhankelijkheid?
De Verenigde Staten hebben de toon gezet. Vorige week stelde president Biden forse tarieven in voor Chinese elektrische auto’s, om de Amerikaanse productie en de nationale veiligheid te beschermen. Onafhankelijkheid van China weegt zwaarder dan een snelle energietransitie. Ook zet de Amerikaanse regering met het Minerals Security Partnership vol in op het realiseren van de eigen toegang tot belangrijke mineralen – ook als dat de energietransitie zal vertragen.
Strategische autonomie
Hoewel Europa ook worstelt met de toestroom van goedkope Chinese panelen en auto’s, en de Verenigde Staten willen dat de EU hun voorbeeld volgt, is het onwaarschijnlijk dat de EU voor eenzelfde tariefmuur zal kiezen. Zo’n muur zou namelijk een flagrante schending zijn van het internationaal recht. De EU hecht meer aan dat recht, en heeft er meer belang bij, dan de VS. Maar de EU kiest met de Critical Raw Materials Act wel net als de VS voor ‘strategische autonomie’.
De keuze voor een zekere strategische onafhankelijkheid is verstandig. De belangen van Europa en China lopen niet parallel, en economische en politieke competitie zal blijven. Innovatie en gerichte stimulering van schone energie en gegarandeerde toegang tot noodzakelijke mineralen zijn noodzakelijk.
Maar het is een volstrekte illusie dat de EU de strijd met China kan winnen. De achterstand op China in de productie van schone energie is enorm. Voordat de EU op essentiële gebieden onafhankelijk is, zal er veel tijd verloren zijn gegaan. Op de klimaatagenda is die tijd er niet.
Daarom is samenwerking met China essentieel. Dat is niet onmogelijk. In de jaren negentig van de vorige eeuw werd China samen met Europese landen een drijvende kracht in multilaterale samenwerking. In die periode kwam ook de mondiale samenwerking op de klimaatagenda op gang. Sindsdien is het speelveld radicaal veranderd. Europa en China werken nog samen in het kader van het Verdrag van Parijs, maar onder het oppervlak zijn de paden snel uiteen gaan lopen.
China heeft een eigen pad gekozen. Met de BRICS-landen en 140 andere staten in het Belt and Road Initiative kiest China voor meer informele samenwerking op het gebied van klimaatverandering. Juist hiermee heeft China de aanvoerlijnen van mineralen zekergesteld. Europa staat hier buitenspel.
Het uit elkaar groeien van China enerzijds en de VS en Europa anderzijds is een gevolg van uiteenlopende geopolitieke belangen (Oekraïne, Taiwan), economische concurrentie en zorgen over nationale veiligheid. Om die redenen kwamen het in Nederland bijvoorbeeld tot een exportverbod van ASML-chipmachines naar China.
De afbrokkelende samenwerking is ook een gevolg van botsende visies over hoe de internationale orde eruit moet zien. Europese landen leggen in hun buitenlands beleid nadruk op mensenrechten en democratie; ze leggen unilaterale sancties op; ze weigeren anders dan de meerderheid van de wereldgemeenschap Palestina te erkennen als soeverein land. Dat alles staat mijlenver af van de Chinese visie op internationaal recht.
Onverantwoord
Het belang van het tegengaan van opwarming van de aarde vraagt dat deze spiraal wordt doorbroken. Europa heeft China nodig om in de Wereldhandelsorganisatie (WTO) afspraken te maken over noodzakelijke subsidies voor innovatie voor schone energie en het afbouwen van desastreuze subsidies voor intensieve veeteelt. De VS hebben de WTO vrijwel opgegeven, maar Europa kan zich dat niet veroorloven.
Europa heeft China ook nodig om samen te zorgen dat de landen die schone energie het hardst nodig hebben, vooral in Afrika, haar ook gaan opwekken en gebruiken. Het idee dat we de wetenschappelijke vooruitgang en innovatie die hiervoor nodig zijn binnen nationale grenzen kunnen houden, is naïef en onverantwoord.
Tot slot is samenwerking met China cruciaal om afspraken te kunnen maken over de voorwaarden van de winning en het beheer van cruciale mineralen – op land, op de oceaanbodem, en straks op de Noord- en Zuidpool en de maan. De race die nu ontstaan is, gaat in grote delen van de wereld ten koste van het milieu en de belangen van de lokale bevolking en komt niet ten goede aan de landen voor wie toegang tot schone energie essentieel is. VN-secretaris-generaal Guterres zette vorige maand een belangrijke stap naar samenwerking met de oprichting van het Panel on Critical Energy Transition Minerals. Europa zal zich in deze samenwerking kritisch moeten opstellen. Een recent rapport wijst uit dat Chinese productie van schone energie ten koste gaat van milieu en mensenrechten.
Gezien de historische verantwoordelijkheid van Europa voor klimaatverandering past Europa echter ook bescheidenheid. We zitten niet meer in de tijd van de Opiumoorlogen, waarin Europa de voorwaarden van de samenwerking met China kon bepalen en zichzelf de grondstoffen kon toe-eigenen om snel te kunnen blijven groeien. Protectionisme en een naïef geloof in eigen kunnen zijn onverantwoord.
Lees ook
Hoe de wereld Stratego speelt met grondstoffen
