Gaat hij het echt doen? Nee, echt? Waarom nu? In aanloop naar de aankondiging van premier Rishi Sunak (Conservatieve Partij) konden Britse journalisten en leden van het Lagerhuis, óók die van zijn eigen partij, de geruchten bijna niet geloven. Maar hij zei het, woensdag aan het einde van de dag, in de regen voor zijn ambtswoning: het Verenigd Koninkrijk houdt op 4 juli verkiezingen voor het Lagerhuis.
Sunaks besluit om, veel eerder dan iedereen in Londen verwachtte, landelijke verkiezingen uit te roepen, verrast zo omdat zijn partij in bijna alle peilingen ver achterstaat op de grootste oppositiepartij Labour. De algemene aanname was dat hij de stembusgang zo laat mogelijk zou houden, ergens in oktober of november. Rishi Sunak waagt hiermee een grote gok: kunnen de Tories hun achterstand binnen nu en zes weken inhalen?
Het antwoord op die vraag is waarschijnlijk nee. En dat weten ze ook binnen de Conservatieve Partij. Het is in het VK nog nooit voorgekomen dat een partij zo’n grote achterstand als Sunak nu heeft in de opiniepeilingen, meer dan 20 procentpunt, wist goed te maken. De opmerking dat de premier kennelijk het liefst zo snel mogelijk naar Californië in de Verenigde Staten vertrekt, waar hij een appartement heeft, om daar in de technologische sector aan de slag te gaan, werd al veel gemaakt in de Britse media. Samen met grappen over ‘Drowning Street’ en ‘Things Can Only Get Wetter’, vanwege de druilregen waarin Sunak stond en het nummer Things Can Only Get Better van D:Ream dat demonstranten tijdens zijn speech in de buurt hard afspeelden – het nummer waarmee Labour-leider Tony Blair in 1997 campagnevoerde.
Beter wordt het niet
Uiteindelijk moest Sunak een afweging maken of langer wachten strategisch werkelijk beter voor hem zou uitpakken. De internationaal achterblijvende Britse economie laat heel voorzichtig lichte verbetering zien en de inflatie is bijna terug op 2 procent, het streefpercentage van de Bank of England. Al merken de meeste Britten daar nu nog weinig van. Ze denken wel dat ze er de komende maanden op vooruit zullen gaan en van dat optimisme zou Sunak willen profiteren. Als de economie de komende maanden toch stagneert, heeft hij juist een moeilijker verhaal. „Dit is zo goed als het kan worden. Er is weinig anders om aan vast te houden”, schreef de Financial Times.
Dan zijn er de migratieproblemen. Een van Sunaks centrale beloften is om ervoor te zorgen dat migranten in Frankrijk zich niet langer aan de gevaarlijke oversteek van het Kanaal wagen om naar het VK te komen. Binnenkort zou de eerste deportatievlucht met asielzoekers naar Rwanda moeten vertrekken, waardoor asielzoekers in Frankrijk voortaan liever zouden afzien van de reis en de mensensmokkelaars die veel geld aan het organiseren van de oversteek verdienen, met lege handen staan.
Maar veel hieraan is nog onzeker. Ten eerste of zulke vluchten niet tóch door rechtspraak zullen worden tegengehouden. En ten tweede, als ze wel doorgaan, hoe groot de afschrikwekkende werking ervan zal zijn. Tijdens de zomermaanden ligt het aantal rubberbootjes vaak hoger vanwege het warmere weer. Als dat ook gebeurt terwijl inmiddels al vluchten naar Rwanda vertrekken, heeft Sunaks plan duidelijk niet gewerkt en wordt dat een probleem in de campagne. Dat risico vermijdt hij nu. Woensdagavond zeiden hoge ambtenaren tegen The Times dat het niet lukt om de eerste vlucht vóór 4 juli te laten vertrekken. Maar Sunak kan nu wel de belofte in stand houden dat de vluchten er onder de Conservatieven van gaan komen, terwijl Labour die Rwandadeal afkeurt en als gimmick ziet.
Tories lopen over
Intussen heeft de premier steeds minder grip op zijn partij. Met het verlies voor de Conservatieven in het vooruitzicht stapten de afgelopen maanden enkele van zijn fractiegenoten over naar Labour en er waren geruchten dat meer Tories dat van plan waren. Dat zou ook steeds vervelende media-aandacht opleveren. Begin mei waren er lokale verkiezingen die beroerd verliepen voor de Conservatieven, maar die Sunaks critici op de rechterflank net niet rampzalig genoeg vonden om hun vertrouwen in hem op te zeggen. Intussen bleven ze wel kritiek op hem geven. Begin deze week nog lekte een memo uit waarin stond dat Sunak meer ruimte in de media moest geven aan populaire collega-ministers in plaats van dat het allemaal om hem zou moeten draaien.
Voor oppositiepartij Labour verliepen die lokale verkiezingen in mei juist goed en dat zal Labourleider Keir Starmer vertrouwen hebben gegeven. Al had ook zijn partij een tegenvaller: ze verloren stemmen van islamitische Britten vanwege de voorzichtige opstelling van Labour rond de gebeurtenissen in Gaza. Nog een reden voor premier Sunak om nu voor verkiezingen te gaan: het geweld daar lijkt voorlopig voort te duren, wat voor Labour met een grotere islamitische achterban lastiger is dan voor de Conservatieven. Sunak volgt ongeveer de lijn van de Verenigde Staten en staat aan de Israëlische kant, terwijl Labour en Starmer onder druk staan om meer op te komen voor de Palestijnen.
In het Verenigd Koninkrijk leeft een breed gevoel dat veel publieke voorzieningen niet werken zoals ze zouden moeten. De economie sukkelt, miljoenen Britten wachten op een afspraak in het ziekenhuis, het openbaar vervoer is duur en de gemiddelde Brit is er financieel op achteruit gegaan ten opzichte van vóór de coronapandemie. De Brexit heeft hierbij geen verbetering gebracht, maar juist de rommeligheid in het land vergroot en de economie verder vertraagd.
Labour-leider Starmer wijst op dit alles om te laten zien dat het na veertien jaar Conservatieven aan de macht tijd is voor verandering. En Sunak zal de komende weken de kiezer proberen te overtuigen dat die met de Conservatieve Partij tenminste weet waar hij aan toe is en dat een Labour-regering een te groot risico zou zijn. Huiskrant The Daily Telegraph schreef donderdag al in hun commentaar: „Sommige Conservatieve stemmers zullen zich verleid voelen de partij te straffen. […] Dat zou een vreselijke fout zijn.” De strijd is begonnen.
Lees ook
De kersverse Labour-leider Keir Starmer is een scherpe advocaat die langzaam behendig politicus werd
