Violist Alena Baeva: ‘Ik vind in Mendelssohns werk zoveel liefde, voor het leven, voor mensen’

Posted on May 21, 2024 by admin

In Mendelssohns muziek lijkt het bijna altijd lente, maar vanmiddag repeteert violist Alena Baeva (39) diens Tweede Strijkkwintet in winterse sferen. Het is eind december, een dag voor haar eerste concert op het Kamermuziekfestival Groningen, en de schemering verandert de vijf musici gestaag in schimmen, want de elektriciteit in de pastorie van het Zaanse Muziekhaven heeft het begeven. Gelukkig werken de lampjes boven de lessenaars op batterijen.

Langzaam slokt de duisternis alles op, behalve de muziek. Eerst worstelen de strijkers met de weerbarstige Beethoven. Daarna leidt Mendelssohn hun een zonniger landschap binnen. „Dit stuk”, begint violist Emma Roijackers. „voelt niet alleen vriendelijk, maar zelfs…”

„Gelukkig?”, vult cellist Pieter Wispelwey in.

„Ja.” „Mij doet het denken aan een vlucht vogels”, zegt Baeva.

Een paar uur later, gedurende de autorit naar Amsterdam, komt de violist terug op die metafoor wanneer ze praat over Mendelssohns Vioolconcert, dat ze eind mei gaat uitvoeren met het Noord Nederlands Orkest. „Het stuk kent wat dramatische passages in het middendeel, maar verder geeft het een gevoel van zorgeloos zweven. In mijn ogen koestert Mendelssohn een natuurlijke neiging om overal het goede in te zien. Ik vind in zijn werk zoveel liefde, voor het leven, voor mensen”, zegt ze.

„En ook de hoop, die we nu zo goed kunnen gebruiken. Over hoop denk ik vaak na sinds de oorlogen in Oekraïne en Gaza. ‘Zonder muziek’, zei Nietzsche, ‘zou het bestaan een vergissing zijn.’ Zijn woorden roepen herkenning op. Muziek – is mijn ervaring – kan ons laten dromen en daardoor de kijk op onszelf en de werkelijkheid veranderen. Aan de ene kant kunnen we door dit concert even ontsnappen aan de rauwe realiteit, maar anderzijds inspireert het ons tot het verbeelden van een betere wereld en het werken aan dat ideaal.”

https://www.youtube.com/watch?v=Sf81y18UNd0

Meedogenloos Moskou

Wat oorlog is, weet Baeva. Ze groeide op in het zuiden van Kirgizië dat begin jaren negentig – na de losmaking uit de Sovjet-Unie – ten prooi viel aan etnisch geweld. Het gevaar kwam steeds dichterbij en op haar vijfde vluchtte het gezin naar buurland Kazachstan. De muziekschool in de hoofdstad Almaty staat haar nog helder voor de geest. „Daar is een fundament gelegd”, vindt ze. „Kazachen zijn warme mensen, oprecht en vriendelijk. En misschien ietwat naïef, maar dat maakt ze nog sympathieker. Die periode droeg veel bij aan het ontwikkelen van mijn empathische vermogens.”

Ze werd grootgebracht door ouders die al vroeg haar fascinatie voor muziek ontdekten en beschermden. „Mijn vader ontdekte zelfs dat wanneer ik als baby huilde één ding mij altijd meteen kon troosten: de platen met Bachs Cellosuites door Pablo Casals. Dan was ik meteen stil, één en al oor.”

Dat muziek ook een harde kant bezat, ervoer ze toen het gezin – in de zoektocht naar het beste conservatorium voor de inmiddels tienjarige Alena – naar Moskou verhuisde. „Ik begreep onbewust al snel dat de Russen zichzelf verheven voelen boven mensen uit voormalige Sovjet-republieken. Moskou werd nooit een thuis. Het is een wonderlijke maar meedogenloze stad. De school was kil, de wedijver regeerde. Veel ouders groetten me nooit. Ze zagen in dat onschuldige meisje een concurrent van hun eigen kind. Sommige leraren haatten elkaar. Ik begreep dat allemaal niet.”

Veertien jaar geleden verruilde ze Moskou voor Luxemburg. „Rusland knaagt aan je geloof in menselijkheid en de hoop op een rechtvaardiger samenleving. Dagelijks merkten we hoe het sociale en politieke systeem zich voedt met corruptie en hypocrisie. Het kwaad heerst. Dat hersenspoelt het volk tot het tenslotte denkt dat lijden en vernietiging iets goeds zijn.”

https://www.youtube.com/watch?v=Y9Nyv51RSt8

Innerlijke stilte

Musiceren maakte Baeva – toen en nu – weerbaar tegen het immer op de loer liggende cynisme. „Het is mijn manier van leven, van groeien, van mediteren. Noten waren altijd en overal om me heen. Eerst meer op een sportieve manier: het verwerven van technische vaardigheden en vervolgens genieten van het gevoel er goed in te zijn”, vertelt ze. „Maar op mijn dertiende ontwaakte ik, drong het besef door van de emotionele en filosofische diepten van muziek. Toen kwam mijn vader thuis met een plaat van het Concert voor viool en cello van Johannes Brahms door Jascha Heifetz en Emanuel Feuermann. Een paar maanden lang luisterde ik er vrijwel dag en nacht naar. Die opname veranderde iets in mij. Ik werd overweldigd door de overtuiging dat muziek mijn dromen belichaamt en me een vergezicht biedt voorbij de grenzen van het eigen bestaan.”

Het maakte de violist ook bewust van een geestesgesteldheid die ze „mijn leegte” noemt. „Een toestand waarin ik me vrij voel om te dromen, een nog maagdelijk schilderdoek, een innerlijke stilte die me helpt te verwerken en te scheppen. Het gevoel dat ik het leven leidt, niet het leven mij. Soms is dat lastig, want ik reis veel en bij thuiskomst wacht een gezin met drie kinderen. Maar die dromerigheid vergezelt me al sinds mijn kindertijd. In mijn jonge jaren viel ik vaak stil bij het studeren. Dan staarde ik na een paar minuten zwijgend voor me uit. Ik speelde en wachtte. En wanneer ik weer begon, ging het beter. Alsof alles binnenin me eerst een plek moest vinden.”

Schubert is voor haar de grote meester van die leegte, van ruimte maken voor verbeeldingskracht. „Onlangs zette ik zijn Fantasie op een album met mijn man, de Oekraïense pianist Vadym Kholodenko. Zoals in al zijn werk zingt daarin het gevoel van eindigheid rond: alles gaat voorbij, het goede maar ook het slechte. Dat blijft voor mij de betovering van muziek: de vele levens die je erin kunt vinden en leiden.”

Alena Baeva speelt het Vioolconcert van Mendelssohn met het Noord Nederlands Orkest en dirigent Kerem Hasan in Groningen (24 mei) en Amsterdam (26 mei). Info: nno.nu.

**Violist Alena Baeva**: „In mijn ogen koestert Mendelssohn een natuurlijke neiging om overal het goede in te zien.”

Op bezwerende Gnawa-klanken bewegen de dansers naar heling en geloof

admin
October 17, 2024
0

Het zijn gebroken mensen die samendrommen rond zangeres Karima El Fillali die een pluizig bundeltje in haar armen koestert. Geen twijfel mogelijk: Maria met kind, symbool voor álle moeders met een pasgeborene, kwetsbaar wezen, en tegelijk krachtig teken van hoop. El Fillali zingt in Faith, de nieuwe voorstelling van Club Guy & Roni en Khalid Benghribs dansgroep Cie 2K.Far met helder meanderende stem de ‘Prayers of Mothers for Life and Peace’.

Faith is een nieuwe halte in de serie ‘Human Oddyssey’ van Guy Weizman en Roni Haver, die in elk deel samenwerken met dansers, muzikanten en makers uit andere culturen: onder andere India en Senegal, en nu Marokko, waar ze inspiratie zochten in de louterende lila-rituelen en muzikale tradities van de Gnawa, afstammelingen van zwarte tot slaaf gemaakten. El Fillali’s stem en de percussieve, repetitieve trance-klanken van Gnawa-muzikanten en HIIIT (voorheen Slagwerk Den Haag) begeleiden de negen dansers in zandkleurige, djellaba-achtige kostuums op hun weg naar heling.

Gestileerde gevechten

Maar de harmonie waar ze naar verlangen, verzandt telkens in chaos en geweld, zoals ook de lijnen van hun bewegingen knakken. Steeds weer stuiven ze uiteen, voortgedreven door angst en wantrouwen, die in explosies van onbeheerste energie opborrelen, in ritmische dansen met grote uithalen van armen en benen in gestileerde gevechten. Met wild rondzwiepende haardossen en dubbelklappende torso’s bannen de dansers hun innerlijke demonen uit, de armen gaan in een smekend gebaar omhoog om bescherming af te roepen.

Onder leiding van guembri-speler Mehdi Nassouli wordt de weg naar verlichting ingeslagen. Met zijn bezwerende zang stuurt hij de groep aan bij hun uitputtende, fysieke geloofsarbeid. Overgave en geloof is hard werken, is de boodschap van de choreografen. De zware blokken die boven het toneel worden gehesen en weer neergelaten, lijken naar het gewicht (en de druk) ervan te verwijzen.

De actualiteit van de voorstelling behoeft in deze tijden van oorlog en polarisatie geen toelichting. En ook de opbouw van de voorstelling is zo klaar als een klontje: van angst, verdriet en wanhoop naar vrede en paradijselijk geluk. Ondanks het op zichzelf aantrekkelijke rauwe karakter van de choreografie en de kwaliteit van de uitstekende dansers en zeker ook de muzikanten, maakt dat de voorstelling al te simpel en voorspelbaar. Dat onder alle ellende die de mensen zichzelf en elkaar aandoen ten diepste een verlangen schuilt naar vreedzaam samenleven, is niets nieuws. Het streven ernaar verdient alleen maar applaus. Maar een wat spannender dramaturgie zou die boodschap meer gewicht geven en de voorstelling meer overtuigingskracht.

Waar kunnen de kinderen in de herfstvakantie naartoe? NRC geeft tips voor de leukste jeugdtheatervoorstellingen

admin
October 16, 2024
0

Geheimen ontrafelen

Sara de Monchy / STIP – Sara’s mysteries (6+)

Ieder kind loopt wel rond met vragen over geheimzinnige gebeurtenissen. Waarom is mijn beste vriendin zomaar verhuisd? Van wie is dat verlaten schuurtje? Wat zit er onder het luik in het hoekje van de school? Theatermaker Sara de Monchy maakte de afgelopen jaren de zeer populaire podcastreeks Sara’s mysteries, waarin ze deze en andere enigma’s samen met de jonge vragenstellers probeerde op te lossen. In de theaterversie gaan zij en Sammy (11) op zoek naar het Marokkaanse geboortedorp van zijn moeder: zij is daar namelijk naar eigen zeggen weggevlucht omdat het er spookte.

De Monchy en haar medemakers slagen er goed in om de audiobeleving van de podcast te vertalen naar het visuele medium van theater, juist door het maakproces zichtbaar te maken. Geluidsontwerper Brandon Grötzinger en muzikant Haytham Safia werken hard om alle omgevingsgeluiden live te creëren, van het gekwetter van vogels tot het voorbijrazen van trams en auto’s, of juist de krakende deuren van het spookdorp zelf. Sammy is zelf doorlopend aanwezig via geluidsopnames op de ouderwetse banderecorder die De Monchy met zich meedraagt, en live animaties vervolmaken de sfeer.

De Monchy snijdt bovendien mooi de botsing tussen geloof en empirische wetenschap aan, als ze tegen de onwil van Sammy’s moeder oploopt om een voet in het spookstadje te zetten. Hoe kun je een mysterie ontrafelen als je ervan weg moet blijven? Uiteindelijk worden we zo ook met de grenzen van het zeker weten geconfronteerd – een interessante twist voor een true crime-podcast voor kinderen.

In de herfstvakantie te zien in Den Bosch, Arnhem, Bergeijk, Maastricht en Nijmegen. Info: stipproducties.nl

Scène uit de voorstelling **Er staat een Olifant bij de bushalte**.

De olifant kent de regeltjes niet

Het Filiaal theatermakers – Er staat een olifant bij de bushalte (6+)

Zelden zie je een voorstelling waarbij de titel zo goed de lading dekt als Er staat een olifant bij de bushalte van Het Filiaal theatermakers. In de debuutvoorstelling van acteur en theatermaker Barend van Daal gebeurt er niet veel meer dan de titel doet vermoeden: we brengen wat tijd door met een olifant die ogenschijnlijk op de bus staat te wachten – maar nooit instapt.

De lol van de voorstelling zit hem in het contrast tussen de onverstoorbare traagheid van de olifant en de regeldrift van het OV-bedrijf. Als de olifant op het bankje gaat zitten, gaat er een alarm af omdat hij te zwaar is; als hij de vertrekkende bus niet in stapt vraagt de voice-over op nogal opdringerige wijze of hij hem misschien ergens mee kan helpen; en het geautomatiseerde afvalbakkensysteem slaat op hol als de olifant een blikje in de verkeerde container gooit.

Er staat een olifant bij de bushalte is een subtiele aanklacht tegen de surveillancemaatschappij, die iedereen continu in het gareel wil houden. Van Dorp weet, geholpen door het schitterende olifantenmasker van Eva Arends, ontroerend de langzame vertwijfeling van het dier neer te zetten.

In de herfstvakantie te zien in Haarlem, Den Haag, Rotterdam en Utrecht. Info: hetfiliaal.nl

Scène uit de voorstelling **Oma eindbaas**.

Videogames en heldenmythes

Het NUT – Oma eindbaas (6+).

Orpheus komt al 48 uur zijn kamer niet uit. Sinds het overlijden van zijn geliefde oma Izzy heeft hij zich fulltime op de game gestort die ze samen vaak speelden: The underworld of Hades, een hervertelling van de mythe waar Orpheus naar is vernoemd. Hij raakt zo diep in zijn gameroes dat hij daadwerkelijk naar de oevers van de Styx wordt getransporteerd en de kans krijgt om zijn oma uit het dodenrijk op te halen.

De makers van Oma eindbaas van Het NUT hebben goed begrepen dat videogames en heldenmythes hand in hand gaan, en spelen volop met de overeenkomsten. Orpheus moet raadsels oplossen en monsters verslaan om zijn doel te bereiken, en de spelers creëren steeds met dezelfde opblaasbare materialen verschillende voorwerpen, zoals een harnas, een boot of een zwaard, net zoals games alles uit dezelfde bouwstenen optrekken (pixels en polygonen).

Het verhaal komt tot een spannende ontknoping als blijkt dat oma helemaal niet gered wil worden, omdat ze ondanks de fijne middagen met ‘Oorfje’ wel klaar is met het leven. Zo ontmantelt Oma eindbaas de machtsfantasie die veel videogames bieden, en laat zien dat acceptatie van verlies nog wel de grootste uitdaging is.

In de herfstvakantie te zien in Rotterdam, Utrecht, Woerden en Enschede. Info: het-nut.nl

Een geraffineerd horrorsprookje over de consumptiemaatschappij – maar dan voor kinderen

admin
October 16, 2024
0

In De (8+), de nieuwe voorstelling van Jetse Batelaan, maken we kennis met een in fletse, eind-negentiende-eeuws aandoende kleding gestoken gemeenschap (fijn kostuumontwerp van Liesbet Swings), die wel wat doet denken aan de dorpsgenoten in Lars von Triers Dogville: vriendelijk, opgeruimd, eensgezind, maar toch ook een beetje sektarisch. Komt het door de kille belichting? Door die almaar aanhoudende, onheilspellende cellotoon? Is het dat blijmoedige gegrijns en gegroet van de dorpsbewoners, de hele tijd? Je kunt er niet helemaal de vinger op leggen, maar pluis is het hier niet.

Afgezien van een fotorealistisch stenen bruggetje, als houvast, liet Batelaan het toneelbeeld leeg. (Ook hierin doet De denken aan Dogville, waarin muren van huizen schematisch met krijt op een balletvloer waren getekend.) De appelboom, het beekje, de schuur, de muis – ze zijn er niet, maar de acteurs doen alsof ze er zijn, en dus zien wij ze. Geluidseffecten (voetstappen door het grind) en visuele illusies (een leidsel dat door een onzichtbaar paard lijkt te worden voortbewogen) helpen ons daarbij. Als een van de personages onzichtbare steentjes in de onzichtbare beek laat plonsen, proberen een paar kinderen in het publiek ze te vangen. Zo makkelijk gaat dat, geloven in iets wat er niet is.

Hoe werkt dat buiten het theater? In de jaren vijftig onderzocht psycholoog Solomon Asch in hoeverre iemands mening bepaald wordt door de meerderheid in een groep. Er deed aan zijn ‘overeenstemmingsexperimenten’ telkens maar één ‘echte’ deelnemer mee, de anderen waren acteurs en vooraf geïnstrueerd. Als de acteurs allemaal een fout antwoord gaven op een eenvoudige vraag, zwichtte de ‘echte’ deelnemer vaak voor de groepsdruk, en gaf hetzelfde foute antwoord als de rest. Het experiment toonde aan tot hoeveel zelfbedrog we bereid zijn, om niet buiten een groep te vallen.

Klompen worden leren schoenen

In De laat Batelaan de wisselwerking tussen groep en individu heel helder zien. Zo verschuift er iets in de blije, egalitaire dorpsgemeenschap als een van de bewoners haar klompen inruilt voor leren schoenen. Er worden bewonderende kreten geslaakt, maar er wordt ook koortsachtig gezocht naar een houding, want wat betekent deze aankoop voor de groepsdynamiek? Een ander begint een eigen tuintje bij te houden. Weer een ander koopt een telefoon. Zo zijn we getuige van de voorzichtige opkomst van het consumentisme, waarbij bezittingen niet langer worden aangeschaft vanwege hun gebruiksfunctie, maar vanwege de sociale status die ze de bezitter verlenen.

Waar die ontwikkeling toe zou leiden – en daarin zit de ware horror van De – schuift het toneelbeeld binnen in de vorm van een lcd-scherm, waarop gelikte, hedendaagse reclames te zien zijn voor telefoons, bedden, flesjes water. Die (in ons leven doodnormale) beelden zijn hier, door hun contrast met de trage, minimalistische vertelling waar we ons kijken inmiddels op afgestemd hadden, zeer absurd, en zeer verontrustend. Ze laten zien hoezeer we ons in ons koopgedrag laten leiden door manipulatieve verkooptechnieken, slinks inspelend op de waarde die we hechten aan onze positie binnen ‘de groep’. Omdat de intrinsieke waarde van wat we aanschaffen daardoor bijna irrelevant is geworden, wordt daarbij voortdurend aanspraak gemaakt op onze verbeeldingskracht. Het doet er in feite niet meer zo toe of iets echt is, of verzonnen.

Althans… zolang de werkelijkheid zich niet aan ons opdringt. In de vorm van een natuurramp bijvoorbeeld, of een onverwachte schaarste. Want dat is natuurlijk wel, en ook dat toont De, waar onze consumptiemaatschappij met volle zeilen op afstevent. Misschien is het zo langzamerhand tijd, zo laat Batelaan zijn jonge publiek met dit geraffineerde sprookje doorvoelen, om eens te herevalueren wat er in deze wereld écht waarde heeft?