Opnieuw relevant (19-5-2024)
Niet eerder heeft Iran een president gehad die bij zijn aantreden al zoveel bloed aan zijn handen had als de vrijdag gekozen Ebrahim Raisi. De nieuwe president heeft daardoor de twijfelachtige eer bij voorbaat niet welkom te zijn in de Verenigde Staten. Daar staat hij op een zwarte lijst wegens betrokkenheid bij veel buitengerechtelijke executies.
Lees ook
Naar voren geschoven ultraconservatief Raisi nieuwe president Iran
De verkiezing van de zestigjarige geestelijke was een formaliteit, nadat alle potentiële rivalen door de Raad van Hoeders van de Grondwet van de kandidatenlijst waren geschrapt. In 2017 was Raisi, een vertrouweling van opperste leider ayatollah Khamenei, ook al kandidaat, maar toen werd hij ruim verslagen door de nu vertrekkende president Rohani. Ditmaal effende Khamenei de weg naar het presidentschap voor Raisi grondiger.
„Alles wat Raisi heeft, heeft hij te danken aan Khamenei”, stelt Ali Vaez, Iran-analist van de denktank International Crisis Group, in een email aan NRC. Khamenei en Raisi kennen elkaar al lang. Beiden komen uit Mashad, Irans tweede stad en tevens een voornaam religieus centrum. Raisi studeerde ook bij Khamenei aan het seminarie in die andere voor sjiieten heilige stad, Qom. Kort na de islamitische revolutie van 1979 was hij daar geselecteerd voor een cursus om jonge geestelijken bij te scholen in het landsbestuur.
Lees ook
‘Ik wil weleens in een vrij land leven’
Zwarte tulband
Raisi, die een zwarte tulband draagt ten teken van zijn afstamming van de profeet, staat al decennia te boek als een aanhanger van de harde lijn. Altijd is hij kritisch geweest over het in zijn ogen verderfelijke Westen en gebrand op strikte naleving van de religieuze voorschriften. Ook in zijn privéleven, waarover weinig bekend is, is de islam nooit ver weg. Hij is de schoonzoon van Ahmad Alamolhoda, een prominente imam uit Mashad die zelf geldt als een geduchte conservatief.
Anders dan een man als Rohani, die een zekere jovialiteit uitstraalt, mist Raisi charisma. Hij is geen groot spreker, bleek bij verschillende presidentiële debatten en verkiezingsbijeenkomsten en maakt een dorre indruk. Wel lonkte hij de laatste jaren nadrukkelijker naar de gunst van arme Iraniërs. In zijn hoedanigheid van leider van Irans justitiële apparaat wierp hij zich op als bestrijder van corruptie en als voorvechter van de belangen van de gewone man. Daartoe ging hij vaak op bezoek in afgelegen provincies, waar hij geduldig luisterde naar de problemen van lokale bewoners. Demonstratief bracht hij vrijdag zijn stem uit in het zuiden van Teheran, waar veel armen wonen. Juist onder die sociaal achtergebleven groepen geniet hij de meeste steun. Belangrijk is ook dat hij zich van de steun van de Revolutionaire Garde verzekerd weet.
Weinig onderwijs
In de ogen van meer geschoolde Iraniërs heeft Raisi het land daarentegen weinig te bieden. Sommigen wezen er tijdens de campagne op dat hij – afgezien van het seminarie – maar weinig onderwijs heeft genoten. En hij is bekend wegens de gretigheid waarmee hij (vermeende) tegenstanders van het islamitische regime vervolgde. „Meneer Raisi, kunt u me verzekeren dat er geen juridische stappen tegen me genomen worden na dit evenement?”, grapte een opponent tijdens een verkiezingsdebat.
Over een donker hoofdstuk in zijn jonge jaren zwijgt Raisi intussen als het graf. Ondanks zijn jeugdige leeftijd speelde hij kort na de revolutie al een prominente rol. Radicale jonge geestelijken zoals hij, vooral als ze vurige aanhangers van ayatollah Khomeiny waren, kregen in de kersverse Iraanse theocratie vaak al heel jong veel verantwoordelijkheid. Op zijn twintigste, zonder enige formele juridische opleiding, werd Raisi aangesteld als aanklager in een provinciestad.
Commissie des doods
Vijf jaar later was hij plaatsvervangend aanklager in de hoofdstad Teheran. Daar hielp hij in de zomer van 1988 loyaal een omstreden order van Khomeiny uit te voeren. „Raisi was toen nog maar 28 jaar oud maar hij maakte deel uit van de ‘commissie des doods’ van vier leden in Teheran, die enige duizenden politieke gevangenen zonder vorm van proces liet executeren”, vertelt Raha Bahreini, Iran-onderzoeker van Amnesty International telefonisch. „Hun lichamen werden in massagraven begraven.” Zo’n vierduizend tot vijfduizend mensen kwamen hierbij om het leven. Amnesty, nabestaanden en andere instanties dringen al jaren tevergeefs aan op een grondig onafhankelijk onderzoek naar deze episode.
Voor Raisi was het slechts het begin van een lange carrière in het juridische apparaat. Die onderbrak hij in 2017 voor zijn mislukte gooi naar het presidentschap, waarna een korte periode als beheerder van een schatrijke sjiitische stichting in Mashad volgde. Daarna, in 2019, benoemde Khamenei hem tot hoofd van Irans justitiële apparaat. Weer schuwde hij krasse methoden niet. „Vooral na de rellen van 2019 liet hij duizenden mensen zonder bewijs oppakken”, zegt Bahreini van Amnesty. „De meesten van hen werden gemarteld. Sinds zijn aantreden zijn ruim 500 mensen geëxecuteerd.”
Hoewel Raisi in het verleden kritisch was over contacten met het Westen, heeft hij zich de laatste tijd verklaard voor een hervatting van het internationale nucleaire akkoord van 2015. Het uiteindelijke besluit daarover neemt echter niet hij maar Khamenei, die het laatste woord heeft in alle grote kwesties. Raisi en zijn regering gaan vooral over het binnenlandse bestuur en de economie.
Velen vragen zich af of Khamenei (82) Raisi klaarstoomt voor zijn eigen opvolging ondanks diens bescheiden religieuze rang. Of prefereert hij zijn zoon Mojtaba, nu zijn rechterhand? Iran-analist Vaez acht het eerste onwaarschijnlijk. Vaez: „Machiavelli waarschuwde dat ‘degene die er de oorzaak van is dat iemand anders machtig wordt, geruïneerd is’. Khamenei zelf nam stappen om de families van Khomeiny en (oud-president) Rafsanjani volledig opzij te schuiven, die een belangrijke rol hadden gespeeld bij zijn verheffing tot het toppunt van de politieke macht in Iran.”
Lees ook
‘Zelfs Afghaanse vluchtelingen zeggen dat het onderhand in Afghanistan beter is dan in Iran’
