De zaak
Twee ondernemers gaan een joint venture aan. Ze richten bij een notaris (ieder via een eigen bv) een holding op met daarin dochtermaatschappijen. Beide ondernemers zijn ‘zelfstandig bevoegd bestuurder’ van de holding: ze kunnen ieder apart de holding vertegenwoordigen.
Na enige tijd krijgen ze ruzie en een van de twee geeft de notaris namens de holding opdracht tot een aandelenoverdracht. Twee dochtermaatschappijen uit de holding worden verkocht aan een andere bv. Die kopende bv is alléén in handen van de ondernemer die de opdracht aan de notaris geeft. Koopprijs: één euro.
De notaris controleert of zijn opdrachtgever bevoegd is om namens de holding op te treden. Als dat het geval blijkt, werkt hij mee aan de overdracht.
De mede-eigenaar in de joint venture wist van niks en blijft door de overdracht met lege handen achter. Hij klaagt bij de tuchtrechter dat de notaris had moeten onderzoeken of hij het met de overdracht eens was.
De klacht wordt in eerste instantie ongegrond verklaard, maar klager gaat in beroep bij het Gerechtshof Amsterdam. Volgens hem had de notaris alle onderliggende stukken moeten opvragen. De notaris was ook bij de oprichting van de joint venture betrokken geweest en wist dus dat klager met deze deal buitenspel werd gezet, aldus klager.
Volgens de notaris was het niet zijn taak om na te gaan hoe het besluit binnen de vennootschap tot stand was gekomen. Bovendien kende hij de accountant die het verzoek van de opdrachtgever aan hem had overgebracht goed en had hij geen reden aan diens integriteit te twijfelen. Dat de ondernemers ruzie hadden, wist de notaris niet.
De uitspraak:
Berisping
Het Hof verwijst naar vaste tuchtjurisprudentie: een notaris moet controleren of degene die een vennootschap naar buiten toe vertegenwoordigt wel bevoegd is om dat te doen, maar hoeft in het algemeen niet te onderzoeken of de besluitvorming bínnen de vennootschap ook correct is verlopen. Er kunnen echter bijzondere omstandigheden zijn die dit wel noodzakelijk maken – en dat was hier het geval.
Het Hof noemt het feit dat de notaris de opdrachtgever wel, maar de klager niet kende. De koopsom van één euro, het ontbreken van de onderliggende stukken en de vergaande gevolgen voor klager hadden de notaris moeten aanzetten om na te gaan of alle betrokkenen met de transactie instemden. Te meer omdat de notaris op de zitting zelf zei dat hij niet had meegewerkt als hij had geweten dat de klager het er niet mee eens was.
De notaris heeft ‘de kerntaken van het notarisambt veronachtzaamd’ en krijgt een berisping.
Het commentaar
„Een notaris zorgt voor rechtszekerheid: als je via de notaris iets geleverd krijgt weet je zeker dat je het hebt”, zegt Leonie Rammeloo, die als advocaat van notarissen regelmatig bij tuchtzaken betrokken is en ook docent tuchtrecht is. „Hij controleert: wát wordt er geleverd en kan degene die dat gaat leveren erover beschikken? Is de verkoper of koper een vennootschap, dan controleert hij in het Handelsregister of degene die tekent de vennootschap mag vertegenwoordigen.”
En daar houdt het dan dus op, tenzij de notaris gekke dingen tegenkomt. Rammeloo: „Die koopsom van één euro is opvallend, alleen al vanwege de anti-witwasregelgeving. Dat had echt een rood vlaggetje moeten zijn. En het is toch ook wel opmerkelijk dat er een joint venture is waaruit je twee dochters weghaalt, die mogelijk daardoor leeg achterblijft.” Maar de grootste rode vlag zal hier zijn dat de opdrachtgever namens de verkopende holding zelf (indirect) de koper is, denkt Rammeloo.
Misschien had de notaris dat allemaal niet zo door. De naam van de kopende bv leek erg op die van de holding en van de verkochte bv’s. En zijn opdrachtgever schoof volgens de notaris regelmatig met bv’s, dat was niets ongewoons. Maar, zegt Rammeloo: „Op grond van de anti-witwaswetgeving moet de notaris bij elke transactie nagaan wie aan beide kanten de uiteindelijk belanghebbende van de vennootschap is. Dan moet opvallen wie achter de kopende bv zit.”
Zou je niet verwachten dat een notaris altijd ook rekening houdt met mensen die niet aan tafel zitten? „Een notaris heeft inderdaad ‘een zekere zorg’ voor de belangen van derden, maar hij kan geen diepgaand onderzoek doen en is daartoe dus ook niet verplicht.” Liever heb je als mede-bestuurder natuurlijk dat het zover niet komt. Rammeloo: „Als je wil voorkomen dat er dingen achter je rug om kunnen gebeuren, dan spreek je af voor welke handelingen je als bestuurders uitsluitend samen vertegenwoordigingsbevoegd bent.”
Dat de tuchtrechter oordeelt dat een notaris fout zat, hoeft overigens niet te betekenen dat die ook aansprakelijk is voor eventuele schade. Rammeloo: „Voor een schadeclaim moet je naar de civiele rechter, en die hanteert een andere maatstaf. De tuchtrechter kijkt of de notaris heeft gehandeld met de ‘grootst mogelijke zorgvuldigheid’, terwijl de civiele rechter beoordeelt of een redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot in dezelfde omstandigheden hetzelfde zou hebben gedaan, die norm is wat coulanter.”
