Noord-Korea lanceert om onduidelijke redenen een kernraket die Washington DC in de as legt. De VS reageren met 82 kernraketten die onderweg naar Noord-Korea over Rusland vliegen. Rusland reageert daarop met een salvo op de VS, die terugschieten. Ongeveer een uur later en miljoenen doden verder is een nucleaire winter onvermijdelijk, en daarmee het eind van de menselijke beschaving.
Zo kun je het inktzwarte plot samenvatten van Nuclear War: A Scenario van de Amerikaanse defensie- en nationale veiligheidsjournalist Annie Jacobsen (56). Eerder schreef zij boeken over onder meer de CIA en het Amerikaanse militaire onderzoeksbureau DARPA.
Haar nieuwste boek staat op de The New York Times-beststellerlijst en wordt verfilmd door Dune-regisseur Denis Villeneuve. Jacobsen hoopt dat het tot bredere reactie en bewustwording kan leiden.
Het is niet echt gebeurd, maar toch „geen fictie”, benadrukt Jacobsen. „Ik noem het hypothetische non-fictie: mensen beschrijven wat ze zouden doen, wat er zou gebeuren.” Voor het boek sprak ze in de loop van twaalf jaar zo’n honderd bronnen uit de Amerikaanse inlichtingen- en defensiewereld, onder wie de voormalige minister van Defensie William Perry, voormalig CIA-chef Leon Panetta, ontwerper van de waterstofbom Richard Garwin en generaal Robert Kehler.
NRC interviewt Jacobsen in maart op de anti-kernwapenconferentie NukeEXPO in Brussel, waar ze spreekt naast overlevenden van de atoombom op Hiroshima en slachtoffers van de Franse kernwapentests in Frans-Polynesië. Ook zijn er vertegenwoordigers van ICAN, de ontwapeningsorganisatie die in 2017 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg.
Catastrofaal einde
„De premisse van het boek is dat afschrikking gefaald heeft”, zegt Jacobsen. Nucleaire afschrikking is het idee dat de ruim vijfduizend kernwapens van de VS, de bijna zesduizend van Rusland, en de honderden van andere landen zó bedreigend zijn dat niemand ze ooit zal gebruiken, tenzij de ander ze eerst gebruikt. Jacobsen beschrijft de cascade van onvermijdelijke vervolgstappen, en hoe die – door mislukkingen of juist opzettelijk – tot het catastrofale einde kunnen leiden.
Zo wordt de potentiële Noord-Koreaanse lancering vanaf de eerste seconden gevolgd door het Amerikaanse satellietsysteem SBIRS (Space-Based Infrared System), dat vanaf 36.000 kilometer hoogte de vlam detecteert van de opstijgende raket. Aan de baan is te zien dat die gericht is op de oostkust van de Verenigde Staten. Op dat moment treedt DEFCON 1, de hoogste militaire alarmfase, in werking.
Missile Defence, het systeem dat een inkomende kernraket moet neerhalen, faalt hopeloos. De paniek breekt uit in Washington, waar generaals nucleaire codes willen van de president, de enige die de autoriteit heeft om kernwapens af te vuren. Maar diezelfde president is niet beschikbaar omdat zijn beveiliging hem razendsnel Washington uit wil krijgen.
Jacobsen beschrijft de gevaarlijke, en controversiële Launch on Warning-doctrine. Die schrijft voor dat de VS nucleair terugslaan zo gauw een inkomende raket wordt gedetecteerd en niet pas na de inslag, wanneer duidelijk is dat het om een kernwapen gaat. De VS vuren 82 kernraketten terug richting Noord-Korea, met als doel een ‘onthoofding’ van het regime, maar die moeten over het territorium van Rusland vliegen. Pogingen om de Russen te verzekeren dat de raketten niet op Rusland gericht zijn, mislukken: de – in het boek naamloze – presidenten krijgen elkaar niet eens aan de lijn.
Vuurstormen
Jacobsen beschrijft in gruwelijk detail hoe het Pentagon, het Amerikaanse ministerie van Defensie met 27.000 medewerkers, bij een inslag van een waterstofbom samen met het complete centrum van de stad in een fractie van een seconde weggevaagd wordt. Hoe bij die eerste inslag miljoenen doden vallen door hitte, schokgolven en puin, en nog veel anderen ten dode opgeschreven zijn door straling en vooral de immense vuurstormen die losbarsten. Een gesprek met William Craig Fugate, voormalig directeur van rampenbestrijdingsorganisatie FEMA, maakt duidelijk dat overlevenden geen enkele hulp hoeven te verwachten.
Klimaatonderzoekers vertellen Jacobsen hoe de vuurstormen van de daaropvolgende kernoorlog een nucleaire winter inluiden waarin temperaturen op het noordelijk halfrond op sommige plaatsen met tientallen graden dalen. Landbouw wordt onmogelijk, en honger kost miljarden mensen het leven.
Lees ook
Atoomwaakhond van de VN waarschuwt: ‘Helaas zijn kernwapens weer aantrekkelijker geworden’
Jacobsen, een rustige vijftiger met een warme stem, spreekt graag in oneliners, en citeert haar bronnen steevast op familiaire toon. „Annie, wij zouden nooit maar één interceptor op een inkomende raket afsturen.”
Waarom koos u voor dit scenario met Noord-Korea?
„De premisse is dat nucleaire afschrikking gefaald heeft, maar ik wilde ook een realistisch scenario. Ik sprak Richard Garwin, de ontwerper van de waterstofbom, die inmiddels 95 is. Hij vertelde me dat mensen in Washington het bezorgdst zijn over een donderslag-bij-heldere-hemelscenario, waarin een megalomane alleenheerser besluit dat de gevolgen hem niet kunnen schelen.
„Noord-Korea heeft kernwapens en inmiddels ook intercontinentale raketten, die ze al honderden keren hebben getest. Maar uiteindelijk doen de redenen er niet toe. Mijn boek gaat niet over buitenlandse politiek of beleid, het begint met de lancering van een kernraket.”
Het Amerikaanse afweersysteem, dat voor miljarden dollars ontwikkeld is, faalt hopeloos.
„Dat is gewoon een kwestie van getallen. De antiballistische raketten moeten inkomende kernraketten uitschakelen door erop te botsen. Feit is dat ze zelfs in zorgvuldig voorbereide tests maar in tussen de 40 en 55 procent van de gevallen succesvol zijn. We hebben in totaal 44 van zulke interceptor-raketten. In het boek gaan er vier omhoog, zonder te wachten of de eerste doel raakt. Eerst had ik er maar eentje, maar ik liet het lezen aan een generaal, die zei: ‘Annie, we zouden er nooit maar één afvuren.’ Dus ik vroeg: dus je gebruikt 10 procent van alle interceptors voor één inkomende raket. Rusland heeft 1.674 kernkoppen paraat, dus heel veel hebben we niet aan dat systeem.”
Er falen wel meer systemen. Zo kan de president niet met de Russische president bellen omdat zijn veiligheidspersoneel hem heeft meegenomen.
„Ik was geschokt hoe slecht het contact met Rusland geregeld is. Toen het er in 2022 op leek dat een Russische raket in Polen geland was, duurde het meer dan 24 uur voordat er contact was met de Russen. In dit scenario zou er binnen minuten contact moeten zijn.
„En toen ik de geheim agenten sprak die de president moeten beschermen, kwam ik erachter dat ze een heel andere agenda hebben dan de generaals, die in dit geval de nucleaire codes willen hebben.
„Mensen hebben het altijd over de vraag: zouden de verantwoordelijke generaals, de militairen in de raketsilo’s, de bemanningen van nucleaire onderzeeërs werkelijk de sleutel omdraaien als het erop aankomt? Maar natuurlijk doen ze dat, ze hebben er jaren voor getraind. Zelden gaat het over het feit dat er slecht is nagedacht over tegenstrijdige belangen en bevelen.”
U geeft ons al veel informatie over techniek en doctrines, maar uiteindelijk doet het er weinig toe.
„Dat heeft te maken met ons Hollywood-gevoel, dat uiteindelijk een held ons redt. Ik sprak Yale-hoogleraar politicologie Paul Bracken, die betrokken was bij oorlogssimulaties die de VS hebben uitgevoerd, en die aanvankelijk geheim waren maar recent zijn vrijgegeven. Zijn conclusie: het doet er niet toe hoe de oorlog begint, of de NAVO betrokken is of niet, of China meedoet, of er eerst kleinere ‘tactische’ kernwapens gebruikt worden.
„Uiteindelijk eindigden de simulaties vrijwel altijd in een nucleaire Holocaust. Zo gauw er een kernraket gelanceerd wordt, werkt de afschrikking niet meer, en is de-escalatie extreem moeilijk.”
Lees ook
Vuur, roet en daarna kou – op een vernietigende kernoorlog volgt een nucleaire winter
Aan de andere kant zijn er in het verleden mensen geweest die hun gezonde verstand gebruikt hebben, zoals de Rus Stanislav Petrov, die in 1983 bij een vals alarm een nucleaire aanval tegenhield.
„We hebben sinds de late jaren vijftig ballistische raketten klaarstaan. Vermenigvuldig al die jaren met 365 keer 24 uur per dag. Er zijn genoeg andere incidenten geweest, we hebben tot nog toe gewoon geluk gehad. In mijn scenario is het geluk niet met ons.
„We weten dat alle systemen falen. De mensen die ik heb geïnterviewd dachten, toen ze erin zaten, dat ze het systeem beheersten. Maar zo gauw ze eruit zijn, en door de lange lens van de geschiedenis kunnen kijken, als ze kleinkinderen hebben, zijn ze daar niet meer zo zeker van. Dat is angstaanjagend. De illusie dat afschrikking kan blijven werken, dat kernwapens onvermijdelijk zijn en dat meer wapens ons veiliger maken, heeft voor mij Orwelliaanse ondertonen.”
Wie zijn die bronnen eigenlijk?
„Dat is mijn rolodex, mijn contacten die ik in de loop van de jaren verzameld heb, ze staan ook allemaal in het boek. Wel zijn het vrijwel allemaal mensen met pensioen, tachtigers en negentigers. Generaals in dienst praten niet met een journalist over een potentiële kernoorlog.
„Iedereen spreekt on the record, maar er staat ook niets in dat classified, geheim, is. Veel informatie is gewoon openbaar maar onbekend, slecht te vinden als niemand je erop wijst.
„Het hielp denk ik dat voormalig defensieminister onder Bill Clinton, William Perry, met me wilde praten. Hij is uitgesproken tegen kernwapens. Ik begon nog voor de Russische inval in Oekraïne met mijn boek. Toen was de houding bij veel bronnen: niemand heeft het hierover, het onderwerp is van de radar geraakt. Maar na de inval, met alle hints die Poetin gaf, werden mensen des te vasthoudender. Keer op keer heb ik gevraagd: ‘ben ik bezig met angstzaaien?’. En het antwoord was altijd: nee.”
De echte oplossing, kernwapens de wereld uitbannen, lijkt op dit moment politiek lastig haalbaar. Maar daarnaast zit het systeem vol irrationele risico’s, zoals het feit dat de president zonder overleg kernwapens in kan zetten, of bijvoorbeeld de Launch on Warning-doctrine.
„Iedere president, met uitzondering van Donald Trump, is aan zijn termijn begonnen nadat hij gezegd had dat Launch-on-Warning een reliek van de Koude Oorlog was, en ongelofelijk gevaarlijk. Maar als ze eenmaal president worden, hoor je er nooit meer wat van. Waarom? Geen idee.”
Is er enige reden voor optimisme?
„Toch wel een beetje, denk ik. Er is bijvoorbeeld de ommekeer van Ronald Reagan [president van de VS tussen 1981 1989]. In 1983 kwam een televisiefilm uit, The Day After, die in gruwelijk detail de gevolgen liet zien van een kernaanval op de Verenigde Staten. 100 miljoen Amerikanen hebben de film gezien, en de producent ABC kreeg er felle kritiek op: het zou te gruwelijk zijn.
„Maar een van die Amerikanen was Reagan, tot dan toe een uitgesproken kernwapenvoorstander. Die schreef in zijn dagboek dat hij ‘erg gedeprimeerd’ was.
„Daarna is hij naar Gorbatsjov, de leider van de Sovjet-Unie, gestapt en zijn ze begonnen aan de eerste kernwapenverdragen. Er waren toen ook massale protesten, in de VS en ook in Europa. Het helpt om druk op leiders uit te oefenen, en dus moeten mensen hier meer van weten. Het is ook de menselijke natuur om op je schreden terug te keren.”
‘Kernoorlog – Het Scenario’ van Annie Jacobsen verscheen op 26 maart bij Prometheus.
