Zijn grootste angst aan het Oekraïense front is niet de dood, want daar kan hij zich bij gebrek aan ervaring niks bij voorstellen. Zijn grootste angst is dat de Russen hem opnieuw gevangen nemen. Deze keer zal hij dat niet overleven, verwacht schrijver en journalist Stanislav Aseyev (34). Hij zit in een ondergrondse kelder op vijf kilometer van het front. Sinds vier maanden vecht hij als soldaat in Oost-Oekraïne.
Hij weet hoe het is om in Russische krijgsgevangenschap te verblijven. Aseyev belandde in 2017 in gevangenis Isolatie aan de Paradijsstraat in Donetsk toen hij als journalist verslag deed uit die door Rusland bezette Oost-Oekraïense stad. De Russen hadden hem in een gefabriceerde aanklacht veroordeeld tot vijftien jaar cel voor zijn journalistieke werk en spionage.
In de gevangenis ervoer hij de Russische wreedheid en het sadisme, zoals de stroomstoten op zijn lichaam (andere gevangenen kregen die op hun geslachtsdelen), seksueel misbruik bij vrouwelijke gevangenen, de zak over zijn hoofd en kookafval als eten.
Na zijn vrijlating in december 2019 schreef hij er een boek over, Het concentratiekamp in de Paradijsstraat, en sprak over zijn gevangenschap in het buitenland. Nu is hij een schrijver in oorlog, gekleed in groene legerkleding, een scherfvest aan en drie magazijnen voor zijn kalasjnikov. Opnieuw verkeert hij in extreme omstandigheden.
Vanwege zijn bekendheid, publicaties, publieke optredens en zijn werk voor zijn eigen ngo Justice Initiative Fund, die Russische oorlogsmisdadigers in Oekraïne opspoort, zullen de Russen hem geen tweede kans geven om levend uit krijgsgevangenschap te komen, verwacht hij.
Zijn dood, zo stelt hij zich voor, staat voor 100 procent vast en zal langzaam zijn. Geruisloos, om niet te veel ruchtbaarheid te geven aan het overlijden van een bekend persoon. De Russen, denkt hij, zullen hem maandenlang in een kelder laten creperen tot hij sterft.
Daarom bestudeert Aseyev de oorlogskaarten nauwlettend, terwijl hij de Russen ziet oprukken in Oost-Oekraïne. „Ik hou het bij om te zien of ze ons kunnen omsingelen, dat kan leiden tot opnieuw mijn krijgsgevangenschap.”
Ter demonstratie sloegen ze met een groot bot hakmes tegen mijn neusbrug. Een van de stroomdraden zat al aan mijn linkeroor en ik moest vragen beantwoorden terwijl mijn gezichtsspieren verkrampten. Hierdoor sprak ik minder duidelijk, zodat een van hen de spanning verhoogde.
(Fragment uit: Het concentratiekamp in de Paradijsstraat, vertaald door Nina Targan Mouravi, uitgegeven door Jurgen Maas)
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/02161413/web040524BUI_Oekraine_Donetsk.png)
Een dag voor het bezoek van NRC aan Aseyev belandde een kilometer verderop een Russische raket op een woning waar Oekraïense soldaten verbleven. Ze raakten gewond. Van de woning is de helft nog over. De brandlucht dwaalt de auto in op weg naar Aseyevs verblijfplaats.
Hier komen hij en de andere militairen van de 109de Territoriale Defensiebrigade bij van de gevechten. In de keuken staat een pan met garnalen op het vuur. Oekraïense militairen maken met toestemming gebruik van huizen die zijn achtergelaten door gevluchte bewoners. Aseyevs bed is een grijze bank met vlekken. In de tuin is een ondergrondse kelder met bedden. In een hoek staan machinegeweren netjes op een rij.
Jongensachtig
De bleke Aseyev – donkerblond haar, opgeschoren aan de zijkant – ziet er vermoeid uit, al heeft hij tegelijkertijd wat jongensachtigs. Hij heeft de afgelopen nacht een aantal uren kunnen slapen aan het front, waar de Russen met granaten, bommen en drones de Oekraïners voortdurend onder vuur nemen.
Zijn taak als schutter is het verdedigen van de Oekraïense positie bij een Russische doorbraak. Voor nu is het zaak stand te houden tot er Westerse hulp komt. Aseyev kreeg vooraf een training van twee maanden.
Hij vecht niet om wraak te nemen, niet om zoveel mogelijk Russen te doden. En ook niet om hen gevangen te nemen en te martelen. Zijn keuze om te dienen staat los van zijn ervaringen in Isolatie, zegt Aseyev.
Hij meldde zich vrijwillig aan. Zijn geweten vertelde hem dat hij in dienst moest gaan op een voor Oekraïne kritiek moment in de oorlog. De troepen zitten in de verdrukking aan het front, merkt hij ook zelf. „We verliezen dorp na dorp.”
Van het reguliere leger is na twee jaar Russische invasie niet veel meer over. Niet alleen de oorlogskaarten vertellen hoe Oekraïne ervoor staat. „Het is een teken dat nu mensen naar het front gaan die nooit iets met oorlog te maken hebben gehad, die niet tot het professionele leger behoren. Die vormen nu de ruggengraat van het leger. Ik ben in een goede fysieke conditie en vrij jong. Dus zou het verkeerd zijn om nu in Kyiv te zitten.”
Misschien had Palytsj toch gelijk toen hij raaskalde dat hij God was? Trok hij zich daarom niets aan van al dat geschreeuw en gesmeek, ging hij daarom onverstoorbaar door, door, door met martelen? Zou dat gedrocht, want aan het beeld van een mens voldeed hij niet, gelijk hebben en moeten we hiermee leven? Wat doen we ertegen? Wij twijfelen, zij slaan toe. Wij praten, zij zijn met stroomdraden in de weer…
Palytsj was de wrede baas van Isolatie, het absolute kwaad, schrijft Aseyev, die zich lichamelijk en geestelijk uitleefde op de gevangenen. De passage, geschreven toen de Russen al oorlog voerden in Oost-Oekraïne, leest als een metafoor voor de huidige situatie waarin Rusland aanvalt en Oekraïense steden bombardeert, terwijl de westerse militaire steun voor Oekraïne hapert.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/02160436/data115023670-1b8f20.jpg)
Een jaar geleden zag Aseyevs leven er heel anders uit. In maart 2023 was hij te gast op een literatuurfestival in Den Haag. Negen maanden reisde de schrijver door Europa en de Verenigde Staten om steun te vragen voor Oekraïne. Ook voor de grootschalige Russische invasie bezocht hij het buitenland om zijn verhaal te doen.
Het Westen, merkt hij op, begrijpt nog steeds niet wat Rusland is en probeert voortdurend toch tot een akkoord te komen. „Anders zou de hulp die we hebben gekregen niet over twee jaar worden gespreid, maar over een periode van twee maanden, zoals het geval zou zijn geweest als Duitsland of Polen was aangevallen. Als het Westen zou zien dat het huidige Rusland een fascistisch regime is, met een dictatuur op het niveau van Mussolini en Hitler, dan zou het Westen snappen dat er geen afspraak te maken valt met Poetin.”
Had hij dan niet beter kunnen blijven rondtrekken langs Westerse politici om hen te overtuigen van steun aan Oekraïne? Aseyev schudt zijn hoofd. „Uiteindelijk stond mijn geweten mij het niet langer toe om in het Westen te zijn, om me als het ware te verstoppen.”
Kom er levend uit en breng je verhaal naar buiten, dan neem je ze pas goed te grazen!
In de gevangenis maakte hij aantekeningen op een kartonnen map, aan het front schrijft Aseyev op zijn telefoon, overal waar het kan en, als hij er tijd voor heeft, ook op X. „Tussen het slapen en het werk door probeer ik mezelf in intellectuele vorm te houden door te schrijven.”
In de loopgraven of op het basiskamp werkt hij aan zijn nieuwe boek Pellegrino. De oorlog komt er nauwelijks in voor. Aseyev, zelf fervent hardloper, hangt het boek op aan een hardlooptocht van Kyiv naar Lissabon.
Is hij een betere schutter dan schrijver? „Een betere schrijver. Zeker weten. Ik heb weinig ervaring met schieten. Maar ik zal wel moeten. Als je niet terugschiet, verliezen we deze oorlog. Maar ik heb geen psychische problemen. Ik onderga de Russische beschietingen kalm.”
Ze kunnen je uitkleden, je de muur laten vasthouden en van achteren tegen je ballen en je penis meppen, tot die net zo opgezwollen zijn als die van een stier.
Na de terreuraanslag in Moskou in maart zag hij beelden van de mishandelde verdachten, hun opgezwollen gezichten, één zonder oor, een ander werd in een rolstoel de rechtszaal binnengereden. Hij zag een foto van een telefoon, waarvan een draad op een van de verdachten was bevestigd om hem stroomstoten toe te dienen. Aseyev herkende direct de methode. Het was allemaal geen verrassing voor hem. „De Russen doen overal en altijd hetzelfde.”
Russisch overheidsbeleid
„Marteling en brute moorden zijn Russisch overheidsbeleid. Ze verhullen het niet eens door zo’n foto te publiceren op sociale media. Je zag het bij de Wagner-troepen. Ook daar sloegen ze met een hamer op iemands hoofd, sneden bij een ander het hoofd eraf en verbrandden het lichaam.” De Wagner Groep wordt aangeduid als een privé-onderneming van huurlingen, maar heeft banden met de Russische staat.
Geliefden en dierbaren blijven hier voor iedereen de wegwijzer die het bestaan ondanks de tranen en de pijn waardevol maakt en kracht geeft om door te gaan.
Met dezelfde gedachte vecht Aseyev tegen de Russen. Hij sprak er met zijn moeder en vriendin al langer over om naar het front te gaan, om te voorkomen dat het als een complete schok voor hen zou komen. Desondanks maken ze zich voor de tweede keer zorgen om hem. Opnieuw vrezen ze voor zijn leven.
Lees ook
Oekraïne heeft heel hard verse aanwas van soldaten nodig
Zijn moeder verblijft in Kyiv. Ze ontvluchtte de Oekraïense hoofdstad op de dag van de grootschalige Russische invasie op 24 februari 2022 en vertrok naar de EU. Uiteindelijk keerde ze terug. „Mijn aanwezigheid aan het front is een kleine bijdrage aan een voor haar rustig leven in Kyiv. Nou ja, relatief rustig. De raketten komen ook daar terecht, maar er zitten in ieder geval geen Russen.”
In april, na dit interview, belandde Aseyev in het ziekenhuis als gevolg van gevechten, schreef hij deze week in een WhatsApp-bericht. Een dag later meldde hij op X: „Ik leef, hoewel ik volgens alle wetten van de natuurkunde waarschijnlijk had moeten sterven. Helaas zijn de posities verloren gegaan. Nu lig ik met een hersenschudding in het ziekenhuis.”
