Xi Jinping landt zondagavond in een Europa dat kritischer naar China kijkt dan de vorige keer, in 2019. Tijdens zijn bezoek aan het Elysée schenkt zijn gastheer Emmanuel Macron Franse cognac, die in China onderwerp is van een mededingingsonderzoek als represaille voor verschillende Europese klachten over oneerlijke Chinese concurrentie. En er komen meer netelige kwesties ter tafel, waarvan de oorlog in Oekraïne voor de Franse president de belangrijkste is.
Tijdens Xi’s vorige trip maakte Europa zich ook al zorgen over de groeiende economische en geopolitieke macht van China. Mocht het Chinese Huawei meedoen in Europese 5G-netwerken? Kreeg China niet een te grote rol in Europese essentiële infrastructuur, zoals spoorlijnen en havens? Was de onderlinge handel wel voldoende in balans? In een diezelfde maand verschenen rapport noemde de Europese Commissie China niet alleen een „samenwerkingspartner”, maar ook een „concurrent” en een „systeemrivaal” die de bestaande internationale rechtsorde bedreigt.
Maar dat weerhield het economisch kwakkelende Italië er toen nog niet van om zich, tijdens het bezoek dat Xi aan Rome bracht, aan te sluiten bij de Nieuwe Zijderoute (BRI, Belt and Road Initiative), een groot Chinees investeringsprogramma in buitenlandse infrastructuur. Chinese bedrijven zouden onder meer een rol krijgen in de verdere ontwikkeling van de havens van Triëst en Genua, en Italiaanse bedrijven wachtte ruimere toegang tot de Chinese markt.
De overeenkomst zorgde voor irritatie in veel andere Europese hoofdsteden, en ook in Washington. Voor Xi was het een belangrijke symbolische overwinning: Italië was niet alleen het eindpunt van de antieke Zijderoute waaraan het BRI zich spiegelt, bovendien dreef deze eerste overeenkomst met een G7-land „een wig in de economische alliantie die ooit over de wereld heerste” – „een zware slag voor de regering-Trump”, zoals de Engelstalige partijkrant China Daily tevreden constateerde.
Ook tijdens dit bezoek zal Xi duidelijk willen maken dat Europa met China goede zaken kan doen, en dat het dus verstandig is om zich niet te laten meesleuren in de Amerikaanse rivaliteit met Beijing. Een bezoek aan Macron, die voorafgaand aan zijn eigen reis naar China vorig jaar waarschuwde dat Europa „niet verstrikt moet raken in andermans conflicten”, lijkt voor die boodschap een goede gelegenheid. De hoop is dat Frankrijk de EU zal aansporen een „positieve en pragmatische” koers jegens China te blijven varen, zei minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi vorig weekend in de Chinese staatsmedia.
Tourmalet
Het bezoek oogt als een ontmoeting tussen vrienden. Het echtpaar Macron neemt Xi en zijn vrouw Peng Liyuan dinsdag mee naar de Col du Tourmalet in de Pyreneeën, waar de grootmoeder van de president woonde en de kleine Emmanuel veel tijd doorbracht. Het is een spiegeling van de reis van Macron naar China, in april vorig jaar, toen Xi met zijn gast thee dronk in het huis in Guangzhou waar zijn vader Xi Zhongxun van 1978 tot 1981 bestuurder was.
Lees ook
China’s megaproject om de wereld te verbinden heeft na tien jaar zijn glans verloren
Maar de Chinees-Europese betrekkingen liggen er anders bij dan vijf jaar geleden. Afgelopen december maakte de Italiaanse regering bekend de BRI-overeenkomst, die begin dit jaar stilzwijgend zou worden verlengd, op te zeggen. De Nieuwe Zijderoute had economisch onvoldoende opgeleverd, het Italiaanse handelstekort met China nam alleen maar toe, terwijl de deal en de relatie met Washington schaadde. Europese landen sluiten zich intussen aan bij strikte Amerikaanse uitvoerbeperkingen op geavanceerde technologie, zoals de chipmachines van het Nederlandse ASML.
Bovendien is Europa zich inmiddels veel meer bewust van het belang van ‘strategische autonomie’. Aan het begin van de coronacrisis moest het mondkapjes en medicijnen uit China halen en na het uitbreken van de Oekraïne-oorlog bleek het te afhankelijk van Russisch gas. Sindsdien streeft Europa naar ‘de-risking’, al heeft het moeite om China ervan te overtuigen dat dat iets anders is dan ordinair protectionisme.
Verschillende Europese leiders en de Amerikaanse minister van Financiën Yellen beklaagden zich tijdens recente bezoeken aan Beijing over de overcapaciteit van de Chinese groene industrie. De voorbije maanden begon de EU verschillende onderzoeken naar marktverstorende Chinese staatssteun voor onder meer de elektrische autoindustrie, windturbines, zonnepanelen en medische apparatuur, die mogelijk tot extra invoerheffingen kunnen leiden. Juist Xi’s gastheer Macron drong de voorbije jaren sterk aan op Europees optreden tegen oneerlijke Chinese concurrentie, en is van plan dat ook komende week weer aan te kaarten.
Bij vestigingen van het Chinese Nuctech in Rotterdam en Warschau werden afgelopen week zelfs invallen gedaan om te onderzoeken of het bedrijf ongeoorloofde subsidies ontvangt. Nuctech maakt scanapparatuur voor vliegvelden en havens, waaronder die in Rotterdam. Volgens Washington vormt het bedrijf vanwege zijn Chinese banden een veiligheidsrisico: het staat op een Amerikaanse sanctielijst. En, over veiligheid gesproken, afgelopen maand werden in verschillende Europese landen mensen opgepakt op verdenking van spionage voor China, onder wie een naaste medewerker van de Europese lijsttrekker van de extreem-rechtse Duitse partij AfD.
Xi zou zijn punt kracht kunnen bijzetten door meer Chinese investeringen te beloven in de Franse elektrische-batterijenindustrie, volgens bronnen van Bloomberg een van Macrons wensen tijdens het bezoek. Vorig jaar kondigde de Franse president al de komst van een grote accufabriek aan in Duinkerken, een joint-venture van een Chinees en een Frans bedrijf.
NAVO-bombardement
Maar belangrijker nog voor Macron is de Russische invasie in Oekraïne. De Franse president zal er opnieuw op aandringen dat China zijn goede betrekkingen met Rusland aanwendt om een einde te maken aan de oorlog. China stelt zich officieel neutraal op in dat conflict, maar in werkelijkheid stapelen de aanwijzingen zich op dat Chinese banken en bedrijven de Russische oorlogsmachine gaande houden door Russische olie en gas te importeren, Moskou te helpen westerse sancties te omzeilen, en ‘dual use’-technologie te leveren voor de defensieindustrie. Dat gebeurt op zo grote schaal dat Rusland zijn wapenproductie ondanks westerse sancties zelfs fors heeft kunnen opvoeren. De Amerikanen zetten daarom woensdag opnieuw een groot aantal Chinese bedrijven op de sanctielijst, en de EU deed dat in februari al.
Lees ook
Westerse druk over Oekraïne laat China koud
Mogelijk probeert Macron Xi over te halen om een Chinese delegatie te sturen naar een vredesconferentie over Oekraïne, half juni in Zwitserland. Na zijn ontmoeting met Xi vorige maand in Beijing zei de Duitse bondskanselier Olaf Scholz dat Xi die conferentie „steunt”, maar China’s deelname is nog niet bevestigd. Daarentegen is de verwachting dat Xi deze maand wel opnieuw Vladimir Poetin ontvangt, met wie hij enkele dagen voor de Russische invasie in februari 2022 nog zijn „onbegrensde vriendschap” bevestigde. De Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi weet de oorlog eerder zelfs aan de westerse ‘Koude Oorlogmentaliteit’ van de uitdijende NAVO.
De rest van Xi’s Europese programma doet vrezen dat op dit terrein weinig vooruitgang valt te verwachten. Dinsdag reist de Chinese leider naar Belgrado, waar hij een ontmoeting heeft met de Servische president Aleksandar Vucic, die nog altijd warme betrekkingen met Poetin onderhoudt. Op de dag van Xi’s bezoek is het precies 25 jaar geleden dat de NAVO tijdens de Kosovo-oorlog per ongeluk de Chinese ambassade in de Servische hoofdstad bombardeerde, een incident dat in China nog altijd veel antiwesterse gevoelens losmaakt.
Daarna sluit Xi zijn Europareis af in Hongarije, dat net als Servië enthousiast deelneemt aan het BRI en waar China veel investeert. Hongarije stelt zich binnen de EU onder de regering van Viktor Orbán vaak op als stoorzender als Brussel sancties tegen Rusland of steunpakketten voor Oekraïne tot stand probeert te brengen. Buitenlandminister Wang prees Hongarije vorige maand nog voor „zijn toewijding om in Europa een kracht te zijn voor vrede en stabiliteit in de complexe internationale situatie”.
