Wie migranten helpt, wordt tot crimineel gemaakt

Posted on January 24, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Migratie Regeringen criminaliseren hulp aan migranten. Rechters gaan hier niet in mee, maar het heeft wel een afschrikwekkend effect.

Derk Walters

24 januari 2023 om 16:53

Leestijd 6 minuten

Vrijwilligers helpen migranten aan boord van de rubberboot waarmee ze op 30 september 2015 op het Griekse eiland Lesbos zijn aangekomen.

Foto Andrea DiCenzo/NurPhoto

Het kost hem „veel tijd, energie en geld”. Al sinds hij in 2016 en 2017 kapitein was van een reddingsschip in Italiaanse wateren, wordt Dariush Beigui vervolgd vanwege hulp aan migranten. In de laatste drie maanden van 2022 moest hij liefst zes keer komen opdraven in Trapani, de Siciliaanse stad waar de voorbereidende hoorzittingen werden gehouden, vertelde hij aan nieuwssite InfoMigrants.

Zoals Beigui zijn er honderden anderen in Europa: reddingswerkers die vervolgd worden voor hun hulp aan migranten. Vorige week nog werd de rechtszaak voortgezet tegen 24 hulpverleners aan vluchtelingen op het Griekse eiland Lesbos, onder wie de Nederlander Pieter Wittenberg.

Hun zaken roepen de vraag op wat je mag doen om een migrant te helpen zonder het risico te lopen om in de cel te belanden. Mag je voedsel verstrekken? Water? Medische benodigdheden? Onderdak?

Dit is in theorie geen moeilijke vraag. Het gaat hier om een aantal mensenrechten, waaronder het recht op leven, het recht om verschoond te blijven van onmenselijke en vernederende behandeling, en het recht op gezondheid, voedsel, water, sanitaire voorzieningen en een behoorlijke levensstandaard. En volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is het de verantwoordelijkheid van „ieder individu en elk orgaan van de gemeenschap” om ernaar te streven om deze rechten toe te passen.

Tot zover de theorie. In de praktijk melden maatschappelijke organisaties in toenemende mate dat alle bovengenoemde activiteiten, tot het verstrekken van water aan toe, door regeringen wereldwijd gecriminaliseerd worden.

De VN-rapporteur voor de mensenrechten van migranten, de Chileense hoogleraar internationaal recht Felipe González Morales, benadrukt dat er „in veel landen een toxisch verhaal wortel heeft geschoten” rond hulpverlening aan migranten. Deze „lastercampagnes”, aldus de rapporteur, hebben een vijandige omgeving gecreëerd voor groepen die diensten aan migranten verlenen.

Migratie beperken

Volgens dat ‘toxische’ verhaal zouden migranten het wel uit hun hoofd laten om naar Europa te komen als ze zouden weten dat ze geen hulp zouden krijgen. Mensen die hen helpen zouden met hun activiteiten dus niet zozeer mensen in nood redden, maar de komst van extra migranten faciliteren. Door hulp aan migranten strafbaar te maken, willen politici uiteindelijk de migratie beperken.

Het vervolgen van hulpverleners is niet zonder gevaar, noteert de commissaris voor mensenrechten van de Raad van Europa. De „openlijk of stilzwijgend vijandige benadering” van ngo’s door overheden „leidt tot een verdere vermindering van de reddingscapaciteit op zee en tot beperkingen op het toezicht op de mensenrechten”. De commissaris adviseert lidstaten daarom om zich te onthouden „van het misbruiken van strafrechtelijke en administratieve procedures en technische vereisten om het levensreddende werk van ngo’s simpelweg te belemmeren”.

Voor de vervolging van de helpers van migranten is juridisch gezien vaak geen enkele basis

Politici die helpers van migranten willen vervolgen, stuiten daarbij wel op een probleem: er is juridisch gezien vaak geen enkele basis voor. Dit werd deze maand weer geïllustreerd in Griekenland. De Nederlandse bankier in ruste Pieter Wittenberg, de Syrische zwemster Sarah Mardini – bekend van de Netflix-documentaire The Swimmers – en ruim twintig anderen die naar Lesbos waren gekomen om vluchtelingen te helpen, worden niet meer voor spionage vervolgd, bleek eerder deze maand. De verdenkingen van mensensmokkel en deelname aan een criminele organisatie blijven staan.

Lees ook: Mag Italië ngo-boten weigeren of bootmigranten selecteren?

Ook in onder meer Italië worden reddingwerkers vervolgd voor hun hulp aan migranten. Tot een veroordeling leidde dit nog nooit; ook de Duitse kapitein van een ngo-boot Carola Rackete, een favoriet mikpunt van de Italiaanse autoriteiten, ging steeds vrijuit.

Het argument voor vervolging is vaak dat hulpverleners zouden bijdragen aan mensensmokkel. Maar internationale verdragen maken een cruciaal verschil tussen het smokkelen van mensen en het helpen van migranten. Dat verschil zit in de vraag of er geld mee verdiend wordt.

Humanitaire vrijstelling

Het ‘Protocol tegen de smokkel van migranten over land, zee en door de lucht’ van de Verenigde Naties, ook wel bekend als Smokkelprotocol, voorziet in ‘humanitaire vrijstelling’: de daden van degenen die handelen uit humanitaire bezorgdheid om migranten, in plaats van financieel of materieel gewin, zijn niet strafbaar.

Dit klinkt als een onmiskenbaar criterium, dat mensensmokkelaars duidelijk van hulpverleners zou moeten onderscheiden. Toch is er in de praktijk veel verwarring over, zegt Thea Naes Rabe, die promoveert in de sociologie aan de Nord Universiteit in de Noorse stad Bodø. „Regeringen gebruiken soms alsnog antismokkelregels om hulpverleners te vervolgen.”

Rabe deed onderzoek naar Noren, Denen en Duitsers die hulp verleenden aan uitgeprocedeerde asielzoekers, die eigenlijk op het vliegtuig terug naar hun land van oorsprong gezet moeten worden. Als je ze helpt, zegt ze, beland je juridisch gezien in grijs gebied. „Maar veel van hun helpers zeiden tegen mij: ‘Ik moet hen helpen, want niemand anders doet het.’”

**De Duitse kapitein van een ngo-boot Carola Rackete** werd in Italië vervolgd voor het „aanmoedigen van illegale immigratie” nadat ze op zee vluchtelingen had gered en naar Italië had gebracht. Het kwam niet tot een veroordeling: volgens de rechter had ze gehandeld „conform het nationale en internationale zeerecht”.
Foto Maja Hitij/EPA

In 2019 werd er in Noorwegen een zaak aangespannen tegen een bekende gepensioneerde bisschop, tevens oud-lid van het Noorse Nobelcomité, dat de Nobelprijs voor de Vrede toekent. Deze toen 84-jarige Gunnar Stålsett, vaak omschreven als ‘moreel kompas van Noorwegen’, hielp een uitgeprocedeerde asielzoeker uit Eritrea door haar werk te geven: in ruil voor een vergoeding maakte ze zijn huis schoon. Dit deed hij, zegt Rabe, naar eigen zeggen uit christelijke overtuiging: als hij haar niet zou helpen, zou ze een bedelaar zijn, en het recht op waardigheid is een mensenrecht. „Maar de Noorse autoriteiten beschouwden het als financieel profiteren van een migrant.”

In interviews sprak Stålsett openlijk over zijn burgerlijke ongehoorzaamheid. „Mocht het tot gevangenisstraf komen, accepteer ik de straf graag, want ik heb mijn christelijke plicht vervuld.” De gepensioneerde bisschop kreeg uiteindelijk, op Kerstavond 2019, te horen dat hij 45 dagen voorwaardelijk de cel in moest en 10.000 Noorse kronen (bijna 1.000 euro) boete moest betalen.

Afschrikwekkend effect

De strafbaarstelling van het gedrag van hulpverleners heeft een afschrikwekkend effect en ondermijnt ook de rechten van de migranten zelf, stelt de Internationale Commissie van Juristen, een ngo van juristen die mensenrechten verdedigen. „Het berooft hen van essentiële steun en zal hun marginalisering waarschijnlijk vergroten, het risico op uitbuiting vergroten en hun toegang tot de rechter belemmeren.”

Dat afschrikwekkende effect is ongetwijfeld een doel van het beleid. Regeringen, zegt de Noorse onderzoekster Thea Rabe, zullen niet zo snel zeggen dat migratie als zodanig strafbaar moet zijn. „Wat ze zeggen, is dat er actie moet komen tegen mensensmokkelaars, een begrip dat ze vervolgens heel ruim interpreteren. Ze hopen dat dit een signaal afgeeft aan toekomstige migranten. Ik denk niet dat dit zo werkt: migranten zullen hoe dan ook blijven komen, of ze nou hulp kunnen verwachten of niet.”

Een analyse van de migratiecijfers van afgelopen jaar lijkt deze bewering te ondersteunen. Grote aantallen asielzoekers raken op drift door wereldwijde conflicten, onzekerheid, inflatie en klimaatverandering. Die ‘pushfactor’ is doorslaggevender dan de vraag of ze hulp kunnen verwachten. Wel werden veel migranten aangetrokken door het ruimhartige visumbeleid van Servië, van waaruit ze de grens met de EU overstaken.

Deze criminalisering is het resultaat van het misbruik van strafrecht om een antimigrantenbeleid te bevorderen

Melina Duarte moraalfilosoof

Volgens universitair hoofddocent politieke en moraalfilosofie Melina Duarte van de Universiteit van Tromsø werkt het afschrikken van hulpverleners zelfs averechts. In haar wetenschappelijke artikel The Ethical Consequences of Criminalizing Solidarity in the EU betoogt zij dat het leidt tot een minder vrije, veilige en rechtvaardige EU, vanwege de negatieve effecten ervan op legitimiteit van de macht, democratie, rechtsstaat, grondrechten en sociaal vertrouwen in het algemeen. De samenhang in de EU is afhankelijk van een gevoel van solidariteit, zegt Duarte in een toelichting op haar artikel. „De criminalisering van het helpen van migranten corrumpeert dit gevoel juist.”

Wat de situatie volgens de filosoof nog schrijnender maakt, is dat ngo’s vaak de leemten opvullen die staten hebben achtergelaten bij het verlenen van hulp aan mensen in nood. Staten zouden zélf die hulp moeten bieden, aldus Duarte – laat staan dat ze hun eigen alternatief criminaliseren.

Lees ook: Asielzoekers op drift door conflict én aangetrokken door visa

Veel hulpverleners zeggen dat de criminalisering van hun activiteiten hen niet zal tegenhouden. De Noren, Denen en Duitsers die onderzoeker Rabe interviewde verwezen hierbij vaak, net als ex-bisschop Stålsett, naar hun christelijke motieven. Christenen, zegt Rabe, denken vaak: ‘Wat zou Jezus doen?’ „Dit is voor hen belangrijker dan de wet. Jezus was een rebel. Wat wettelijk juist is, voelt voor hen niet altijd ook moreel als het juiste.”

Net razzia’s

Intimidatie, zegt ook filosoof Duarte, lijkt voor hulpverleners veel minder zwaar te wegen als het gaat om het redden van levens. „Helpers worden mijns inziens geen crimineel omdat daden van solidariteit strafbaar worden gesteld. Deze criminalisering is het resultaat van het misbruik van strafrecht om een antimigrantenbeleid te bevorderen. Ik denk dat het voor hen belangrijk is om te weten dat er anderen zijn die hun daden niet veroordelen.”

Opvallend is dat moreel overtuigde hulpverleners hun situatie soms zelfs met de Tweede Wereldoorlog vergelijken. Bijvoorbeeld in het onderzoek van Rabe: „De Noorse politie licht soms om vier uur ’s nachts migranten van hun bed om ze op een vliegtuig te zetten. Net razzia’s, zeggen de hulpverleners dan.”

En ook de in Griekenland vervolgde hulpverlener Pieter Wittenberg maakt de analogie. Afgelopen zondag zei hij in Buitenhof dat hij niet kan stoppen met het reddingwerk. „Mijn vader vluchtte in ’39 uit Tsjechoslowakije, voor Hitler. Joods, had in Amsterdam een adres waar hij naartoe kon. Daar waren lieve mensen, die hem opgevangen hebben. Omdat ze hem door de oorlog heen geholpen hebben, ben ik gelukkig in Nederland geboren. En ik vind dat ik een stuk van die rekening nu terug kan betalen, en daar ben ik blij om.”

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 25 januari 2023

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar