Het oerwoud is een gevangene van de westerse verbeelding, laat het kunstwerk I Wan’na Be Like You zien

Posted on April 22, 2024 by admin

Vlak voor corona in 2020 uitbrak, dwaalde kunstenaarsduo Margit Lukács & Persijn Broersen (1973 & 1974) door de kassen van Auteuil aan de westkant van Parijs. De Jardin des Serres d’Auteuil verkeerde – anders dan de beroemde Jardin des Plantes – in sjofele staat, maar was gevuld met reusachtige palmen, pimpelpaarse orchideeën, aronskelken en vleesetende planten. Het afbladderende groen van de ijzeren constructies, de breekbare glorie van de gigantische kassen en daarbinnen die uitbundig woekerende jungle – het leek alsof de twee in een surrealistisch sprookje waren beland.

Dat effect was des te sterker door de storm die buiten woedde, in contrast met de doodse stilte in de kas. Alsof de jungle in een glazen kist was opgeborgen – comateus als Sneeuwwitje. En toen moest corona nog komen.

Als generatiegenoten uit de jaren zeventig van de vorige eeuw zijn Lukács & Broersen opgegroeid met het beeld van de jungle dat in Disney’s beroemdste en tragische tekenfilm The Jungle Book (1967) wordt bejubeld. Het ‘mensenjong’ Mowgli groeit op in een fantasie-oerwoud, waar de watervalletjes altijd kristalhelder zijn, elke liaan op de perfecte plek hangt om naar beneden te zwieren en dieren van alle soorten beschaafd met elkaar converseren. De enige uitzondering daarop vormen de wraakzuchtige tijger, de listige reuzenslang en de ambitieuze apenkoning Louie.

Lees ook
De stem van de gekapte boom verbeeld

Beer Baloe

The Jungle Book zit boordevol sappige liedjes, maar het meest swingende, niet op je stoel stil uit te zitten liedje is ‘I Wan’na Be Like You (The Monkey Song)’, het duet dat Koning Louie met beer Baloe opvoert.

Lukács & Broersen vernoemden hun nieuwste kunstwerk, opgesteld in de Grote Kerk in Alkmaar, naar dat liedje. Die keuze is begrijpelijk. Zoals de gekunstelde jungle in de verwaarloosde kassen van Auteuil schuurt, zo schuurt ook het lied ‘I Wan’na Be Like You’, dat vol racistische stereotypen zit en oorspronkelijk gezongen zou worden door jazzlegende Louis Armstrong. Armstrong werd vervangen, want zwart en een apenkoning – dat ging zelfs de oerconservatieve Disney-studio’s te ver. New Orleans’ witte ‘King of Swing’, Louis Prima, verving Armstrong.

Het kunstenaarsduo **Persijn Broersen en Margit Lukács**.

In de film I Wan’na Be Like You ontrafelen Lukács & Broersen de melodie van de ‘monkey song’ en gebruiken die als muzikale score bij een epische, gedigitaliseerde reis door de jungle van Auteuil en die van andere kassen in Europa. Dat gaat op twee manieren. In het eerste deel van de film is een verre echo van het origineel te horen. Dit deel van de muziek is gecomponeerd door jazzmuzikant David Lukács en bedoeld als eerbetoon aan de hybride New Orleans-jazz-traditie waar de ‘Monkey song’ vandaan komt. Het tweede deel van de melodie is een langzaam slepend, meerstemmig bevrijdingslied, gezongen door het Black Harmony-ensemble en gecomponeerd door Jamal Bijnoe en Orlando Ceder.

I Wan’na Be Like You duurt veertien minuten en is te zien op het hoogkoor van de kerk. Die plek maakt het verleidelijk te denken dat de film een ode is aan het hogere, een hallelujah in alle wereldtalen. Maar eerder is de film een memento mori, opgebouwd uit tienduizenden foto’s, gemaakt in botanische tuinen en kassen in onder andere Auteuil, Berlijn, Amsterdam, Meise, Brussel en Londen.

**De filminstallatie** ***I Wan’na Be Like You*** **in de Grote Kerk in Alkmaar** gemaakt door kunstenaarsduo Margit Lukács en Persijn Broersen.

Elke foto van elke plant, elke stengel, elk stukje kas, is in de computer gezet, ‘geleegd’ – zoals de kunstenaars dat noemen – en vervolgens ‘gemetseld’ tot een nieuwe 3d-animatie. Het is het procedé dat de twee ook volgden in hun schitterende, filmische klaagzang Forest on Location (2019), over het laatste oerbos in Europa op de grens van Polen en Belarus. Alles wat je ziet in I Wan’na Be Like You is nep, een overblijfsel van wat ooit levend was.

Boomwortels, varens, boomstammen, bladeren, vijvers die zeeën zijn geworden, een karkas van een kas die eruit ziet als een gestrand schip – de camera glijdt er als een roofvogel overheen. Het lijkt alsof een zondvloed heeft plaatsgevonden, een natuurramp. Mensen zijn verdwenen. Maar de jungle kwam terug.

In de film ontrafelen Lukács & Broersen The Jungle Book voor een epische reis door de kassen van Europa

Grijswitte geest

In het eerste deel van de film verschijnt een avatar als grijswitte geest. Hij ziet eruit als iets tussen een zeventiende-eeuwse zeeheld, een aap en een skelet in. Als Lukács’ jazzmuziek uitdooft, dooft ook de avatar: het ademen gaat moeizaam, de rug wordt gekromd, de figuur lost op in de mist.

De draad wordt in het tweede deel van de film opgepakt door de hedendaagse zangers van Black Harmony die vanuit het donker naar de kijker toe komen lopen. „Afrika”, zingen ze, „een machtig koninkrijk van de zwarte mensen”. Wat volgt is een krachtige lofzang op hun door slavernij getekende en in diaspora levende gemeenschap.

Het oerwoud, zo laat een film als The Jungle Book zien, is het resultaat van westerse verbeelding en dominantie. Het oerwoud, zo laat de film I Wan’na Be Like You zien, is nog steeds een plek van verbeelding, gevangen in kunstmatige kassen en bedreigd door ecologische rampen. Het oerwoud, zo laten de zangers van Black Harmony horen, kan gemakkelijk zonder die fantastische projecties. Het oerwoud is een plek waar verleden, heden en toekomst in elkaar overgaan en waar west en oost, noord en zuid er niet toe doen.

Margit Lukács & Persijn Broersen: I Wan’na Be Like You, film 14’. T/m 26 mei. Hoogkoor, Grote Kerk, Alkmaar. Info: grotekerk-alkmaar.nl

Expres niet zoals Charles Dickens het bedoelde, maar wel vrolijk en lekker suikerzoet

admin
November 24, 2024
0

Zul je net zien: Kerst staat voor de deur – een afschuwelijke feestdag voor afschuwelijke mensen – en dan klieft je domme zusje ook nog eens haar hoofd in tweeën op de rand van haar badkuip. Het overkomt Carola (Nandi van Beurden), eigenaar van Carola’s Christmas Shop, voorheen Carels Christmas Shop. Rechtstreeks naar de hemel kan zusje Christel (Suzan Seegers) niet: ze moet zich eerst nog een laatste keer tegen Carola aan bemoeien.

Op Kerstavond meldt Christels spook zich daarom bij haar grote zus in huis om daar te verkondigen dat Carola bezocht zal worden door drie geesten. Die ervaring zal haar ervan moeten overtuigen haar leven te beteren. Daar zal wel een hoop overtuigingskracht voor nodig zijn, want Carola lijkt niet meteen onder de indruk van Christels spookverschijning. Al zal ze haar zusje (tevens haar werknemer) wel missen in de winkel. Carola: „Niemand maakt zo’n goede cappuccino als jij.”

In kerstmusical A XXXmas Carola is Carola een botte, gierige, ijskoude zakenvrouw met een hekel aan Kerst. Dat maakt haar de vrouwelijke tegenhanger van Ebenezer Scrooge, de hoofdpersoon van Charles Dickens’ A Christmas Carol, het verhaal waar A XXXmas Carola op is geïnspireerd. Wel kreeg de musical de ondertitel Precies zoals Dickens het nooit bedoeld heeft mee, dus verwacht geen adaptatie die al te loyaal blijft aan het bronmateriaal.

Sterrencast

Wat je wél van A XXXmas Carola kunt verwachten is een vijfkoppige sterrencast (naast Van Beurden en Seegers zijn ook Jeremy Baker, Thomas Cammaert en Luuk Haaze van de partij) die uitblinkt in vrolijke, meerstemmige nummers, waaronder veel bewerkingen van bekende kerstliedjes. Zowel de nummers als de grapjes volgen elkaar in rap tempo op in het script van Allard Blom. In de eerste scènes is het wel even wennen aan de dik aangezette humor, met een hoofdpersoon die veel weg heeft van een snauwerige Disneyfilm-slechterik. Carola lijkt zelfs te zijn vormgegeven als Cruella de Vil, geheel in het zwart-wit, terwijl de overige personages zich hullen in rood-groene sjaals en truien.

Naarmate Carola’s voorgeschiedenis wordt onthuld, wordt het personage minder eendimensionaal. Dat wil niet zeggen dat A XXXmas Carola een bijzonder gelaagd geheel is – qua plot en sentimentaliteitsgehalte komt het verhaal vrij dicht in de buurt van de Hallmark-films die deze maanden iedere avond op ‘Christmas Channel’ RTL8 te zien zijn. Al Carola’s herinneringen, trauma’s en dromen draaien om mannen. Maar op vrijwel alle andere vlakken dan het plot is de musical origineel en creatief; van de bij vlagen harde humor tot de catchy liedteksten. Ook naar de muziek van Sam Verhoeven kun je blijven luisteren. Vooral de kerstrevue, een jaarlijkse traditie van Carola’s vader, zit zo goed in elkaar dat het jammer is dat hij maar een paar minuten duurt. Het decor – dat bestaat uit huisjes op kniehoogte die regelmatig van plaats wisselen of eventjes in de lucht zweven – zorgt intussen voor een sprookjesachtige sfeer.

Het maakt dat je je gewillig overgeeft aan het suikerzoete einde waar A XXXmas Carola onvermijdelijk op afstevent. Zo’n suikerzoet einde is ook best lekker. Af en toe. Met Kerst, bijvoorbeeld.

Kendrick Lamar stuurt de wolven af op gemakzuchtige succesrappers op nieuw album ‘GNX’

admin
November 23, 2024
0

Not Like Us heeft het nieuwe album van Kendrick Lamar niet gered. In die spijkerharde track haalde Lamar eerder dit jaar vernietigend uit naar zijn rivaal Drake en beschuldigde hij hem onder meer van pedofilie en uitverkoop van de hiphopcultuur. Het was dé giftige genadeslag na een hectische blitzkrieg waarin de twee elkaar met in bijzonder hoog tempo uitgebrachte beledigende tracks op de huid zaten en groeide uit tot de hiphopkraker van het jaar. Not Like Us tikt op Spotify de miljard streams aan en maakt kans op vijf Grammy Awards, waaronder die voor nummer en plaat van het jaar.

Maar op het vrijdagavond plotseling online gezette nieuwe album GNX van Kendrick Lamar speelt de Canadese rapper en zanger die Lamar dit voorjaar nummer-na-nummer tot aan de enkels afzaagde, geen rol van betekenis meer. Terwijl de andere hoofdrolspelers in die vete recent sussend stelden dat het niet zo serieus was, schakelt Lamar strijdbaar dóór. Het gaat hem niet puur om Drake, maar om hypocrisie en platte commerciële belangen die hij veel breder in zijn scene aantreft.

Lamar is iemand die in zijn werk voortdurend worstelt met verleidingen en twijfels over zijn rol als succesvol boegbeeld van zijn gemeenschap en genre. Hij is het duidelijk spuugzat hoe gemakzuchtig andere succesrappers omgaan met de cultuur die voor hem van levensbelang is. GNX is het eerste album dat Lamar zelf uitbrengt met zijn bedrijf PgLang en is rauwer en minder conceptueel opgezet dan voorgangers als het sterk naar binnen gerichte Mr. Morale & The Big Steppers, Pulitzer Prize-winnaar DAMN., en het als generationeel meesterwerk onthaalde To Pimp A Butterfly.

Hongerige rappers

Op GNX grijpt Lamar nadrukkelijk in muziek en tekst terug op waar het voor hem begon, in geboortestad Compton in Los Angeles. Het wemelt van de galmende elektronische bassen, rauwe funky beats en vlammende gastoptredens van jonge, hongerige rappers uit L.A., zoals Peysoh, Hitta J3 en Young Threat op de stotterend stuiterende westkustbeat van GNX. In openingstrack ‘wacced out murals’ rekent Lamar op een diep dreunende kickdrum af met in zijn ogen twijfelachtige acties van hiphopsterren als Lil Wayne en Snoop Dogg en ‘politieke correctheid’ in de rapscene. In het schmierend pompende ‘squabble up’ stuurt hij de wolven af op rappende poseurs.

Zijn strijdlust doet Lamar goed. Hij rapt lenig, losjes, gedreven en soms een beetje pesterig. „Ik houd mijn voet op het gaspedaal,” rapt Lamar op de aanstekelijk haperende staccato-funk van producer Mustard, die ook Not Like Us produceerde. „Iemand moet het doen.” Zijn rijmschema’s en tekstuele dubbele bodems en verwijzingen zijn onverminderd magistraal, en wie goed luistert, hoort in vrijwel elke kritische noot, tegelijk bemoedigende levenslessen voor zijn achterban: bescherm je hart, geloof in jezelf, investeer in jezelf, werk hard, en reken niet op anderen maar op zelfliefde.

‘Reincarnation’ is een nieuw hoofdstuk in de voortgaande artistieke uitwisseling die Lamar in zijn werk voert met zijn in 1996 vermoorde inspiratiebron Tupac ‘2Pac’ Shakur. Hij leent de muziek en rapstijl van 2Pac voor een geweldig gelaagd verhaal waarin hij zich neerzet als incarnatie van eerdere succesvolle zwarte artiesten en de beproevingen die ze doorstonden, waaronder een briljante zangeres die in het raciaal gesegregeerde Amerika worstelde met een drugsverslaving: „Heroïnenaalden hielden me in een foetuspositie.”

In ‘heart pt. 6’ blikt Lamar openhartig terug op de dagen waarin hij opkwam met rapgroep Black Hippy, en zijn jeugdvriend en zakenpartner Dave Free „gevangenis-risico’s” nam om hun muziekcarrière van de grond te tillen.

In het ontspannen en soulvolle sluitstuk ‘gloria’ rapt Lamar over een complexe relatie die zijn leven getekend heeft – om pas aan het eind te onthullen dat het gaat om zijn verhouding tot zijn pen, zijn schrijven. „Ik deed het met integriteit en n****s probeerden nog steeds op me te haten”, verklaart Lamar zijn bitterheid tegenover de commerciële toplaag van de rapscene in het subtiel geproduceerde, sfeerrijke ‘man at the garden’. „Er zal nog meer bloed verspild worden. Het is slechts verf voor mij.”

Juist de mensen die van het Fries houden, zijn soms (te) streng op jonge Friese auteurs

admin
November 22, 2024
0

Ja, het is anders om in het Fries te schrijven. Rixt Siderius (19) zoekt normaal in het Nederlands naar woorden die uitdrukken wat ze bedoelt, maar heeft die „speurtocht” nu in het Fries afgelegd. Het is haar Memmetaal, moedertaal. Friese poezië raakt haar, zegt ze, omdat de taal dichtbij is, het is de taal van thuis. Ze draagt een gedicht voor op het podium in een grote glazen kas op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden.

Jou my dyn tonge en probearje dy dan út te sprekken / it giet net / it giet net / lúster nei myn klanken

Een sneeuwschuiver rijdt buiten voorbij. Het is donderdagavond, donker in de binnenstad. Aan de vooravond van het festivalweekend van Explore the North, een literair productiehuis en festival met een vast podium in Leeuwarden, is het publiek bijeen in de warme kas voor De literaire orgie, of: een feestavond voor iedereen die van taal op podium houdt. De avond vangt aan met leerlingen van het Jonge Schrijvers-traject, een samenwerking van Explore the North en Jeugdtheaterschool Meeuw, dat door ongeveer vijftig jonge Friezen is gevolgd, onder wie Siderius. Jonge Schrijver Mayte Veenstra (18) zingt haar gedicht, door gitaar begeleid. Het publiek is gegrepen. De toon is warm, indringend, de woorden voelen eerlijk, ook als je ze niet verstaat.

Ik stean efter it rút / Ik wachtsje oant ein fan de dei / It ljocht yn myn sliepkeamer is út / Is dêr boppe in plak foar my?

Streng op foutjes

Het kan best spannend zijn om in het Fries op te treden. Juist mensen die zo van de taal houden, kunnen streng zijn op foutjes, zegt Marleen Nagtegaal, artistiek directeur bij Explore the North. Makers kiezen zelf welke taal ze gebruiken, maar soms moedigt Nagtegaal ze aan om te onderzoeken: wat als je dit in het Fries probeert?

Ze zijn van de „literatuur buiten het boek”, zegt Nagtegaal over Explore the North. Alles wat ze doen draait om taal. En dat is veel: workshops, ontwikkeltrajecten, residenties, het vaste Podium Explore in hun gebouw in Leeuwarden, en ze ondersteunen schrijvers met voorstellingen, wars van vastomlijnde disciplines. In juli werd bekend dat de organisatie structurele subsidie krijgt vanuit het Rijk; het is vanaf 2025 onderdeel van de culturele basisinfrastructuur. Het geld, jaarlijks bijna 500.000 euro, is fijn, zegt algemeen directeur Mark Hospers. Maar het is vooral een „erkenning dat wat wij hier doen, belangrijk is”.

Voorheen moesten schrijvers voor hun ontwikkeling naar Amsterdam, Utrecht of Groningen

Explore the North bestond in festivalvorm al sinds 2011, maar kreeg vleugels toen Leeuwarden met succes meedong naar de titel van Culturele Hoofdstad van Europa. Opeens was er bestuurlijke en financiële steun. Hospers: „Na ‘culturele hoofdstad’ in 2018 heeft Leeuwarden een heel nieuw cultureel veld gekregen.” Explore the North is daar onderdeel van. Vóór 2018 was het toch zo, zegt Hospers, dat schrijvers en kunstenaars voor een podium of ontwikkeling naar Amsterdam of Utrecht of Groningen moesten. „Ik wil niet zeggen dat dat nu niet meer bestaat, maar het is wel zo dat wij, en andere organisaties, daar vanaf 2018 een alternatief voor zijn gaan bieden.”

Explore the North heeft bekendere namen aan zich gebonden (Joost Oomen met zijn poëzievoorstellingen, Yentl van Stokkum geeft les aan de Jonge Schrijvers). Wat ze tonen valt niet altijd binnen één discipline te plaatsen, dat maakt het soms uitdagend voor het publiek, vertelt Nagtegaal, „En dat is op deze plek nog moeilijker dan in Groningen of Amsterdam. Er was hier bijna niks. En dus was het publiek ook nergens aan gewend.”

Als Djoeke Graswinckel (20), zij begon op haar dertiende als Jonge Schrijver, van het podium afstapt, wil ze weten of de voordracht beter ging dan de vorige keer. Nagtegaal zegt dat ze „haar publiek goed aanvoelde”. Een veel beter compliment dan ‘ja’, vindt Graswinckel.

De tiende editie van het Explore the North Festivalweekend vindt plaats op 22, 23 en 24 november op verschillende locaties in Leeuwarden. Info: explorethenorth.nl