Zijn collega Arnold Heertje vond hem meer een dominee dan een econoom. Maar voor Bob Goudzwaard, die zaterdag op 90-leeftijd overleed in zijn woonplaats Huis ter Heide (Utrecht), waren wetenschap en ethiek geen gescheiden terreinen. Zijn ideeën over ‘rentmeesterschap’ en ‘de economie van het genoeg’ waren bepalend voor het christelijk-sociaal denken in de tweede helft van de vorige eeuw.
In de jaren zeventig en tachtig, een tijd dat economische groei nog een vanzelfsprekend streven was, stond Goudzwaard al op het standpunt dat economische en maatschappelijke problemen niet zijn op te lossen door nog meer economische groei. Voortgaande economische expansie put de grondstoffen uit, vond hij, en brengt onevenredige schade toe aan het milieu. Daarom bepleitte hij een rem op de consumptiedrift. Als de economie op een peil staat waarbij de basisbehoeften van mensen in ruime mate worden bevredigd, dan moet ze niet verder groeien. Anders raakt de mens verslaafd aan consumptie. Steeds meer, steeds groter, steeds verder – dat moet niet het doel van het bestaan zijn.
Bovendien wees Goudzwaard erop dat al dat consumeren tijd kost. Daardoor heeft de mens minder tijd voor andere, zinvollere bezigheden. Almaar consumeren vergroot het haastgevoel. Mensen hebben geen tijd meer voor elkaar.
Rekenschap
Bob Goudzwaard werd in 1934 in Delft geboren en studeerde economie in Rotterdam. In 1957 werd hij wetenschappelijk medewerker van het wetenschappelijk bureau van de ARP, een van de voorlopers van het CDA. In 1965 werd hij medewerker van de fractie in de Tweede Kamer, twee jaar later werd hij zelf Kamerlid.
Tijdens zijn Kamerlidmaatschap schreef hij in 1969 – ter gelegenheid van de 90ste verjaardag van de ARP – Grote taak voor kleine mensen, waarin hij zich rekenschap gaf van de mogelijkheden en gevaren van christelijke politiek. In 1970 promoveerde hij op Ongeprijsde schaarste, een pleidooi om in de economische theorie rekening te houden met de ongecompenseerde effecten van het economisch beleid zoals de beschadiging van natuur en milieu. Een jaar later werd hij benoemd tot hoogleraar aan de Vrije Universiteit (VU) te Amsterdam.
Goudzwaard was voorzitter van de commissie die in 1977 het eerste verkiezingsprogramma van het CDA schreef: Niet bij brood alleen. De titel was een verwijzing naar het Bijbelboek Deuteronomium (8:3), waarin staat dat „de mens niet van brood alleen leeft, maar dat de mens leeft van alles wat uit de mond des Heren uitgaat”.
Geen ministerschap
CDA-leider Dries Van Agt, die in 1977 premier werd van een coalitie met de VVD van Hans Wiegel, liet merken weinig affiniteit te hebben met Goudzwaards ideeën. Daarop bedankte Goudzwaard voor het ministerschap voor Ontwikkelingssamenwerking die hem was aangeboden. Het markeerde het begin van zijn afscheid van het CDA. Hij stemde afwisselend PvdA, GroenLinks en ChristenUnie, partijen waar de sympathie voor zijn gedachtengoed groter was.
Overigens kwam er in latere jaren ook kritiek op zijn opvattingen. Economisch-historicus Jan Luiten van Zanden van de Universiteit Utrecht benadrukte het belang van economische groei voor de bescherming van het milieu. Hoe welvarender mensen worden, des te meer geld ze gaan uitgeven voor welzijn en milieu, stelde hij.
In de boeken – de bekendste zijn Kapitalisme en vooruitgang (1976) en Genoeg van te veel, genoeg van te weinig (1985) – die hij als hoogleraar schreef, bleef Goudzwaard wie hij was: econoom van het genoeg.
Naast zijn hoogleraarschap aan de VU was hij tien jaar voorzitter van ICCO, de Interkerkelijke organisatie voor Ontwikkelingssamenwerking. Ook internationaal was hij actief. Hij was nauw betrokken bij de gesprekken tussen de Wereldraad van Kerken en het IMF. Speciale zorg had hij voor de situatie in Zuid-Afrika. Na het overlijden van zijn eerste vrouw trouwde hij in april 2010 met de Zuid-Afrikaanse filosofe Elaine Botha. In 2011 ontving hij in Kampen een eredoctoraat van de Universiteit van de Protestantse Kerk in Nederland – in de theologie. In 2014 kreeg hij een eredoctoraat van het Institute for Christian Studies in Toronto. In 2026 zal er naar verwacht een biografie van Bob Goudzwaard verschijnen.
