Daniel Dennett was een zeldzame specialist op de grote vragen

Posted on April 21, 2024 by admin

De Amerikaan Daniel Dennett, die 19 april op 82-jarige leeftijd overleed, was ook buiten zijn vakgebied één van de beroemdste filosofen van zijn tijd. In Nederland werd hij geëerd met de Erasmusprijs (2012) en werd hij bekend door het televisieprogramma ‘Een schitterend ongeluk’ van Wim Kayzer, waarin hij met o.a. Oliver Sacks en Stephen Jay Gould grote vragen over leven en wetenschap besprak. Anders dan veel van zijn vakgenoten schuwde hij zulke vragen niet.

Zijn bekendheid is opmerkelijk, want Dennetts vertrekpunt is, in zijn woorden, een ‘eenzame en onaannemelijke’ positie binnen de filosofie van de geest. Mentale toestanden bestaan, volgens hem, niet zoals wij denken dat ze bestaan, maar zijn interpretaties van menselijk gedrag; bewustzijn is geen lampje dat aangaat in ons binnenste, maar een vraag en antwoordspel in onze strijd om te overleven.

Gedachtenexperimenten

Zijn rijke oeuvre van meer dan twintig boeken getuigt van een ongelooflijke creativiteit. Niet alleen liepen de onderwerpen waarover hij schreef uiteen van de filosofie van de geest, de vrijheid van de wil, artificiële intelligentie, evolutietheorie, filosofische methodologie en godsdienst, maar zijn boeken en artikelen staan vol vernuftige gedachtenexperimenten. Hij wist wetenschap en filosofie op een aanstekelijke manier met elkaar in verband te brengen. In toenemende mate dreef hij af van harde filosofie en liet hij zich meer inspireren door ontwikkelingen in de wetenschap.

Dennett werd in 1942 geboren in Boston. Hij bracht een aantal jaren van zijn jeugd door in Beirut, waar zijn vader onder het mom van cultureel attaché aan de Amerikaanse ambassade geheim agent was. Terug in Amerika studeerde hij een jaar wiskunde aan Wesleyan College, maar na lezing van een boek van de logicus en filosoof Quine was hij in de ban van diens filosofie, juist omdat hij ook enorm geïnteresseerd was in natuurwetenschappen en techniek. Quine verdedigde namelijk het standpunt dat filosofische vragen door de wetenschap moeten worden beantwoord. Ook de vraag wat de menselijke geest is een zaak voor de psychologie en dat was in de jaren zestig het behaviorisme. Dennett vertrok naar Harvard om af te studeren bij Quine.

Dennett wist wetenschap en filosofie op een aanstekelijke manier met elkaar in verband te brengen

Het centrum van de filosofische wereld was in die tijd Oxford, waar taalfilosofie domineerde, en Dennett besloot om daar te gaan promoveren. Hij werd onder hoede genomen door Gilbert Ryle, die in 1949 ‘The Concept of Mind’ had gepubliceerd. Ook dat boek verdedigt een vorm van behaviorisme, die was gebaseerd op taalfilosofie. Volgens Ryle staan woorden voor geestelijke toestanden niet voor mysterieuze processen in een geest, maar voor publiekelijk waarneembaar gedrag.

Zijn proefschrift publiceerde Dennett in 1969 onder de titel ‘Content and Consciousness’. Volgens Dennett moet je eerst een theorie over gedachten (mental content) ontwikkelen, en pas daarna een over bewustzijn. Dat is precies wat hij in de daaropvolgende jaren heeft gedaan. Net als zijn leermeesters Quine en Ryle neemt hij daarbij een derde persoons-standpunt in. Dus niet, zoals Descartes, je geestesoog naar binnen keren om te kijken wat zich afspeelt in je binnenste, maar naar buiten, het gedrag van andere mensen observeren.

Lees ook
Kijk, 200 miljard termieten in het brein van Gaudí (interview, 2012)

Intentionele houding

Je kunt bestuderen uit wat voor materie mensen zijn opgebouwd. Je kunt ook kijken hoe het menselijk lichaam mechanisch en chemisch functioneert, maar als je het gedrag van mensen wil verklaren en voorspellen, kun je dat het beste doen door overtuigingen en verlangens aan ze toe te schrijven. Je neemt dan, wat Dennett noemt, de intentionele houding aan. Een psycholoog is volgens hem alleen maar aan het interpreteren. Dat heeft de gekke consequentie dat als een peuter ligt te schreeuwen in bed, omdat het bang is voor een spook onder het bed, die angst geen oorzaak kan zijn voor dat schreeuwen. Zijn filosofische tegenstanders plaagden Dennett met deze vraag.

Ten antwoord schreef Dennett het mooie artikel ‘Real Patterns’, waarin hij de menselijke geest vergelijkt met het raster van vlakken die in Conways ‘The Game of Life’ aan of uit springen volgens bepaalde regels. Wij projecteren in dat raster bacteriofagen die virussen opeten of een mechanische vogel die van linksboven naar rechtsonder duikt; in werkelijkheid bestaan er slechts vlakken, net zoals pixels van een televisiescherm. De bacteriofaag is een interpretatie. Zo is het ook met de menselijke geest. Er zijn alleen neuronen die vuren. In het gedrag dat die neuronen veroorzaken projecteren wij mentale toestanden.

Ook over bewustzijn heeft Dennett een minimalistische theorie. In zijn wervelend geschreven boek ‘Consciousness Explained’ hekelt hij de gedachte dat er in de geest een ‘Cartesiaans theater’ zou zijn, waar onze zintuigen een toneelspel van representaties opvoeren. Zo’n theater is er niet; er is geen eindpunt van informatieverwerking. De geest is daarentegen een narcist die voortdurend aan zichzelf vraagt: wat is er met mij aan de hand? Oog in oog met een tijger is de jeuk tussen je schouderbladen van een muggenbult even minder relevant. Die jeuk dringt dan ook niet tot je bewustzijn door, ofschoon die informatie wel beschikbaar is. Je bent je bewust van die informatie die op dit moment het belangrijkste voor jouw overleving is.

Verklaard atheïst

Dit ‘multiple drafts model’ van bewustzijn riep veel vragen op. Dennett stortte zich met een zekere graagte in deze polemiek, wat hij ook deed op andere gebieden, zoals Darwins evolutietheorie en het geloof in een God. Hij was in het christelijke Amerika een verklaard atheïst.

In de omgang was Dennett buitengewoon innemend, royaal met zijn tijd voor collega’s en studenten. Een student die een email naar hem stuurde kreeg vaak dezelfde dag antwoord en per post een dikke enveloppe met kopieën van relevante artikelen. Het is niet voor niets dat de rouwbetuigingen op internet ongebruikelijk massaal en oprecht bedroefd zijn.

Duizenden Pakistanen gearresteerd bij grote protestmars voor vrijlating oud-premier Khan

admin
November 25, 2024
0

Zeker vierduizend aanhangers van de populaire Pakistaanse oud-premier Imran Khan zijn sinds vrijdag gearresteerd op verschillende plaatsen in Pakistan. Dat melden internationale persbureaus maandag. Zondag is een protestmars richting hoofdstad Islamabad begonnen. Demonstranten eisen de vrijlating van Khan, die in de gevangenis zit na veroordelingen voor corruptie en het lekken van staatsgeheimen.

Aan de protestmars nemen volgens de autoriteiten zo’n tienduizend actievoerders deel. PTI, de partij van Khan, spreekt van veel hogere aantallen. Naar verwachting bereikt de stoet in de loop van maandag het centrum van de stad. Om dat te voorkomen hebben de Pakistaanse autoriteiten Islamabad hermetisch afgesloten. Grote wegen zijn geblokkeerd met zeecontainers en mobiel internet is in sommige delen van de stad afgesloten. Tegen actievoerders die wel de straat op gaan, gebruikt de politie traangas.

Khan en zijn aanhangers beschouwen de veroordeling als een complot van de regering en de top van het leger, dat in Pakistan veel invloed heeft. Pakistan werd decennia geregeerd door militaire dictators. In 2018 werd ‚volksfavoriet’ Khan gekozen, vier jaar later werd hij gedwongen om af te treden.

De voormalige premier, die vroeger professioneel cricket speelde, heeft zijn achterban opgeroepen in Islamabad te blijven totdat aan hun wensen, namelijk het vrijlaten van Khan, wordt voldaan. Enkele kopstukken van de PTI hebben maandag in de gevangenis overlegd met Khan. Zijn vrouw, Bushra Bibi, is een van de leiders van het massale protest.

Onverwachte verkiezingswinst

Ondanks de gevangenschap van Khan namen zijn getrouwen begin dit jaar wel deel aan de verkiezingen in Pakistan. Tamelijk onverwacht behaalden zij goede resultaten. De PTI werd voorafgaand aan de verkiezingen vrijwel lamgelegd door arrestaties. De PTI kon niet als één organisatie campagnevoeren — kandidaten moesten zich dus ‘los’ verkiesbaar stellen. Ondanks de onverwachte uitslag, kreeg Pakistan alsnog een verwachte regering onder leiding van de conservatieve premier Nawaz Sharif.

Sharif is er veel aan gelegen de populariteit van Khan aan banden te leggen. Deze zomer maakte zijn regering het voornemen bekend om de PTI via de rechter te verbieden. De regering beschuldigde de grootste oppositiepartij van het lekken van „geheime documenten” en het „aanzetten tot oproer”.

Aleksandr Loekasjenko, de president van Wit-Rusland, bezoekt maandag Islamabad. De regering verwijt het de achterban van Khan dat hij het buitenlandse bezoek gebruikt om opnieuw aandacht te vragen voor de vrijlating van de populaire oud-premier.

‘Grensbewaking doet niet alleen migranten pijn, maar ook de grensbewakers zelf’, toont deze Nederlandse documentaire

admin
November 25, 2024
0

Ramon Gonzalez is politiechef van het politiekantoor in La Joya. Het plaatsje van zo’n drieduizend zielen ligt in de zuidpunt van Texas, vlak bij de grensrivier met Mexico. Gonzalez en zijn manschappen pakken dagelijks criminelen op die immigranten, soms met tientallen tegelijk, over de Rio Grande smokkelen. De jacht op beide groepen ontaardt geregeld in wilde achtervolgingen, soms met dodelijke afloop. Als Gonzalez terugdenkt aan hoe bij een van die incidenten een jonge vrouw uit Honduras zich schreeuwend aan zijn broekspijp vastklampte voordat ze stierf door de verwondingen als gevolg van het auto-ongeluk, moet hij huilen.

Gonzalez en zijn manschappen werden in 2022 enkele maanden gevolgd voor een documentaire van de Nederlandse regisseur Loretta van der Horst. De film van iets meer dan een uur geeft een zeldzaam inkijkje in ‘de achterkant’ van de grensbewaking en grenscontroles, een thema dat ook in Nederland sterk speelt. Vanaf 9 december worden de controles door de Koninklijke Marechausse aan de grenzen met Duitsland en België geïntensiveerd, tot voor kort taboe gezien het vrij verkeer van personen en goederen in Europa. Hiermee wil de rechtse coalitie onder meer illgale migratie en mensensmokkel beter bestrijden.

De documentaire The Border Crossed Us werd, mede vanwege de unieke interviews, onlangs genomineerd voor een Gouden Kalf, de belangrijkste filmprijs in Nederland. En op enkele Amerikaanse filmfestivals werd de film van Van der Horst ook vertoond.

Als er één gebied is dat de willekeur van getrokken grenzen laat zien, is het Texas wel

Loretta van der Horst
documentairemaker

De documentairemaker, die in Honduras werd geboren als kind van een Nederlandse vader en een Puerto Ricaanse moeder, kreeg niet alleen zicht op de enorme druk die het werk als grensbewaker met zich meebrengt, „Ik was ook nieuwsgierig naar de onvermijdelijke morele dilemma’s bij het controleren van een grens”, vertelt ze in een café in Eindhoven. Voor haar was namelijk één ding duidelijk: grensbewaking leidt hoe dan ook tot geweld, of het nu doden en gewonden bij politie-achtervolgingen zijn, gezinnen die gescheiden worden, of de deportatie van illegale migranten terug naar – vaak – onveilige gebieden.

Behalve morele dilemma’s wilde Van der Horst ook mogelijke frustraties van grensbewakers blootleggen. Zo is mensensmokkel veel lastiger te bestrijden dan drugssmokkel, zegt politiechef Gonzalez bijvoorbeeld. Bij de laatste pak je het product af, vernietig je de partij. Met mensen kun je dat niet doen. „Die deporteren we terug. Zo krijgen smokkelaars en hun kartels steeds nieuwe producten.”

Ook worstelen politie-officieren met de vraag of ze wel tot het hart van bendes en criminele netwerken weten door te dringen. Komen we wel genoeg toe aan de bendeleiders „in hun grote huizen en Mercedessen?”, vraagt Gonzalez’ collega, politie-inspecteur Manuel Casas zich af. En hoe loopt het met migrantengezinnen af, waar ouders en kinderen na arrestaties worden gescheiden, vraagt politieagent Mayra Garza zich af.

Van der Horst concludeert aan het eind van haar project: „Grensbewaking doet niet alleen immigranten pijn, ook grensbewakers zelf. En nu de politieke druk op die laatste groep toeneemt, zullen ze die pijn meer gaan voelen.”

Filmmaker **Loretta van der Horst** : Grensbewaking leidt hoe dan ook tot geweld. Foto: Loretta van der Horst

Willekeur

Texas is niet toevallig gekozen, vertelt Van der Horst. Een groot deel van de een à twee miljoen illegale migranten die tijdens de binnenkort afgelopen Biden-periode de zuidgrens van de Verenigde Staten overstaken, deed dat in deze regio. „Maar Als er één gebied is dat de willekeur van getrokken grenzen laat zien, is het Texas wel”, zegt Van der Horst. Het gebied was achtereenvolgens Spaans, Frans, en Mexicaans grondgebied, in de negentiende eeuw korte tijd onafhankelijk, en vanaf 1845 Amerikaans.

Gonzalez en zijn mannen en vrouwen mogen dan Amerikaanse staatsburgers zijn en met hun mooie uniformen vooropgaan in het beschermen van de Amerikaanse soevereiniteit, maar dat kan niet verhelpen dat migranten en smokkelaars de agenten nog steeds als deels Mexicaans beschouwen. „Vendidos [verraders], is een scheldwoord dat we regelmatig naar ons hoofd geslingerd krijgen”, zegt een politieman in de documentaire. „Een grensbewaker die uit New York komt, heeft daar veel minder last van”, voegt Van der Horst eraan toe.

De film kent drie hoofdpersonen die hun eigen weg vinden in de wereld van de grenscontroles, met alle bijbehorende frustraties en gevoelens van futiliteit. Een simpel evangelie als: ‘Grenzen zijn er nu eenmaal om bewaakt te worden’, volstaat niet, zo blijkt.

De meest bevlogen grensbewaker is de eerdergenoemde inspecteur Manuel Casas. Als een radiopresentator hem vraagt hoe hij zijn werk rijmt met zijn expliciet beleden christelijk geloof, zegt Casas: „Elke wet van mensen krijgt kracht door God. Hij heeft de wetten gemaakt. […] Het woord van God zegt ook dat er dienaren zijn. Deze dienaren dragen het zwaard […] Ze zullen de toorn van God over je brengen. […] Wie zijn die dienaren? Iedereen die werkt voor de overheid, inclusief de politieagenten.”

Prediker

Een bizarre motivatie, zal een gemiddelde Europeaan zeggen, maar voor veel conservatieve Amerikanen klinkt dit heel vertrouwd, vertelt Van der Horst. „In de VS, zeker in het zuiden, is het christelijk geloof veel belangrijker dan in Europa. Politiek en religie zijn daar veel meer met elkaar verweven.”

Bovendien is Casas in zijn vrije tijd prediker. Dus helemaal verbaasd was ze niet over diens christelijke drijfveren. „Al vond ik het best heftig”, zegt Van der Horst. „Inspecteur Casas zei eigenlijk dat alles wat agenten zoals hij doen, in de naam van God is.”

Een van de collega’s van Casas gooit het over een andere, meer humanitaire boeg. Mayra Garza is een alleenstaande moeder met drie jonge kinderen en raakte gewond bij een wilde achtervolging van een suv die vermoedelijk vol migranten zat. „Mayra raakte mij heel erg”, vertelt Van der Horst. „Ze maakte vroeger heel nare dingen mee, zoals mishandeling thuis. Nu wil ze met haar jacht op mensensmokkelaars het goede doen”, aldus de documentairemaker.

„Zo helpt ze mishandelde vrouwen in de buurt, zowel migranten als niet-migranten. Ze probeert ze wegwijs te maken, zodat ze – ondanks alle beperkingen, zeker voor illegalen – toch hulp kunnen krijgen. Het frustreert haar dat ze voor migrantenvrouwen zonder documenten – vaak tijdens hun reis door Midden-Amerika het slachtoffer van verkrachtingen en gruwelijke mishandelingen – weinig tot niets kan doen.”

Tussen goed en kwaad

Garza zoekt tastend haar weg in het mistige gebied tussen goed en kwaad, ziet Van der Horst. „Net zoals veel van haar collega’s zet ze oogkleppen op, door puur op haar taak te focussen: mensensmokkelaars vangen, the bad guys, zoals ze die noemt. Maar even later zegt ze ook dat ze zich goed realiseert dat veel vluchtelingen en migranten juist háár als the bad guy zien. Smokkelaars zijn voor vluchtelingen de good guys, want die willen hen tenminste in veiligheid brengen.”

Ook politiechef Ramon Gonzalez, ofwel the chief, zoals Van der Horst hem noemt, maakte indruk. Als leidinggevende durfde hij het aan groen licht te geven voor een filmproject over een controversieel onderwerp. „Gonzalez weet dat grensbewaking pijn doet en dat wilde hij laten zien”, aldus de regisseur. „Hij geeft ook in zijn eigen korps mensen ruimte voor het uiten van emoties, al moet je niet denken dat iedereen daar ’s avonds huilend naar huis gaat.”

Komen we wel genoeg toe aan de bendeleiders in hun grote huizen en Mercedessen, vraagt inspecteur Casas zich af

De politieman gelooft in zijn werk, vertelt Van der Horst, maar dan moet het wel ergens toe leiden. De leidinggevende in La Joya verbijt zich als collega Garza hem vertelt dat een belangrijke smokkelaar alweer op vrije voeten is gesteld na betaling van een sterk verlaagde borgsom (van 3 miljoen naar 112.000 dollar). Ook vreest Gonzalez voor de toekomst. De massale deportaties van illegale migranten (Trump heeft kiezers beloofd het aantal en tempo van deze deportaties flink op te voeren) „geven de kartels meer inkomstenbronnen”.

Of Gonzalez nog lang op het politiebureau in Zuid-Texas zal blijven, is de vraag. Van der Horst vertelt dat the chief ervan droomt ergens les te gaan geven.

Politievrouw **Mayra Garza** helpt mishandelde migrantenvrouwen

De documentaire The Border Crossed US is te zien via NPO Plus en Pathé Thuis

Marechaussee wil ‘neutraal blijven’

In Nederland is de Koninklijke Marechaussee (Kmar) verantwoordelijk voor de grensbewaking en helpt, samen met de politie, met het zichtbaar maken en ontmanteling van (mensen-)smokkelnetwerken. Sporadisch worden gezinnen uit vrachtwagens en andere voer- en vaartuigen gehaald. NRC vroeg de marechaussee toestemming om gesprekken met medewerkers te voeren over de documentaire The Border Crossed Us en de daarin aangeroerde thema’s. Dit verzoek werd afgewezen.

„De Koninklijke Marechaussee is een organisatie die de wet handhaaft”, aldus een woordvoerder. „Onze taak is om het beleid van de regering uit te voeren. We proberen hierbij zo neutraal mogelijk te blijven en geen persoonlijke meningen te geven over het beleid of maatschappelijke kwesties. Omdat we een neutrale organisatie zijn, gaan we niet in op onderwerpen zoals de ‘zin’ van ons werk, of de frustraties die soms ontstaan door herhaaldelijke activiteiten van mensensmokkelbendes.”

Franse OM eist 20 jaar cel tegen Dominique Pelicot vanwege verkrachting eigen vrouw

admin
November 25, 2024
0

Het Franse openbaar ministerie heeft de maximale celstraf geëist tegen Dominique Pelicot (71). Hij wordt ervan verdacht dat hij van 2011 tot en met 2020 zijn toenmalige vrouw Gisèle Pelicot (72) drogeerde en verkrachtte en ook liet verkrachten door tientallen via internet benaderde mannen. De meeste strafbare feiten vonden in hun woonplaats Mazan plaats.

„Abjecte daden”, stelt Laure Chabaud, een vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie. Zij noemt de strafeis van twintig jaar „zowel veel als te weinig” gezien de ernst van de daden die herhaaldelijk werden gepleegd”, schrijft de Franse krant Le Monde.

De Franse krant citeert de aanklager die stelt dat Dominique Pelicot genot beleefde aan het onderwerpen en vernederen van de persoon die hij „het meest zou moeten koesteren in de wereld”.

Vijftig mannen

Naast de ex-man staan nog vijftig andere mannen terecht. Zij horen de komende dagen hun strafeis. De politie kon de vermeende daders opsporen omdat Pelicot de verkrachtingen op beeld vastlegde. Met toestemming van het slachtoffer werden de expliciete beelden tijdens de behandeling van de rechtszaak vertoond. Vorige week droeg Gisèle een slotverklaring voor, waarmee het eerste deel van de strafzaak ten einde kwam. Vanwege het grote aantal van 51 verdachten en de grote hoeveelheid bewijsmateriaal heeft de Franse rechtbank drie maanden uitgetrokken voor de strafzaak.

De zaak kwam aan het licht toen Dominique Pelicot werd gearresteerd omdat hij in een supermarkt onder de rok van vrouwen filmde. Bij het onderzoek naar de man vond de politie de video’s van zijn toenmalige vrouw, waarop te zien is dat hij de mannen die zich vergrijpen aan zijn bewusteloze vrouw aanmoedigt en assisteert.

‚Perverseling’

Dominique Pelicot, die zichzelf een perverseling noemt en in zijn eigen jeugd is misbruikt, heeft schuld bekend, maar 35 verdachten ontkennen de aantijgingen. Zij stellen dat ze onder druk werden gezet door de toenmalige partner en niet de „intentie” hadden om de vrouw te verkrachten. Toch kwamen sommige mannen tot wel vijf keer terug. Ook stapten geen van de mannen naar de politie, omdat ze vervolging vreesden of naar eigen zeggen „geen tijd hadden”.

Tijdens de strafzaak namen ook de twee zoons van Pelicot het woord. De jongste zoon Florian Pelicot (38) noemde zijn vader „de duivel zelf” en hoopt met een vaderschapstest aan te tonen dat hij niet de biologische zoon is van de vermeende hoofdverdachte.