Rijpe bananen hangen in trossen in een fleurige tuin van een bungalow, een half uur buiten het drukke Caracas. In de schaduw van een boom neemt oma Briceño een slok verkoelende limoensap. Ze vraagt kleinzoon Albis naar zijn dag. „We hadden weer veel klanten, tijdens de lunch was de drukte niet bij te houden”, glimlacht hij.
Samen met zijn vrouw Eileen Sandoval (29), een kunstenares en illustrator, is ondernemer Albis Briceño (30) sinds kort terug in Venezuela. Vier jaar lang woonde het koppel in Argentinië en Chili. Op de vlucht voor de humanitaire en economische crisis die Venezuela jarenlang teisterde, besloten ze net als miljoenen landgenoten hun heil elders te zoeken. „We waren pas getrouwd en zagen geen kans om hier een stabiel leven op te bouwen. Overal schaarste, geen medicijnen te koop en enorme inflatie. In 2018 pakten we onze koffers en vluchtten het land uit”, blikt Albis terug.
Diezelfde koffers staan nu in de slaapkamer met de reislabels er nog aan: onlangs keerde het stel terug. Ze trokken in bij Albis’ oma en hij runt nu het eethuisje van de familie, dat toen ze vertrokken praktisch failliet was. Eileen, een opgewekte vrouw met getatoeëerde bloemen op beide armen, werkt aan een muurschildering in het huis en heeft pas een boek met eigen illustraties uitgegeven.
„De economie draait. Ik heb klanten die drie, vier keer per week met hun kinderen komen lunchen en omgerekend vijftig, zestig Amerikaanse dollar uitgeven”, zegt Albis terwijl hij zijn drie honden – meegenomen uit Chili – knuffelt. „Je ziet op straat dat mensen relaxter zijn. Er is tenminste eten. Toen we vertrokken waren er mensen die honger leden”, zegt Eileen. Het valt haar ook op dat het veiliger is. „Mensen lopen bellend over straat, dat was voorheen levensgevaarlijk in Caracas”, zegt ze.
Metamorfose
Wat is er gebeurd in het land dat een paar jaar geleden nog op de rand van de afgrond stond? Waar pakweg zeven miljoen mensen het land ontvluchtten, terwijl de autoritaire, socialistische president Nicolás Maduro internationaal steeds verder geïsoleerd raakte?
Voor wie er een aantal jaren niet is geweest lijkt het alsof Venezuela een metamorfose heeft ondergaan. In de hoofdstad Caracas puilen de supermarkten uit met producten uit de hele wereld: Franse champagne, Italiaanse pastasauzen, Turkse kruiden. Zelfs verschillende soorten Nederlandse kaas, mayonaise en yoghurt zijn te koop. Mensen lopen niet meer zoals voorheen, met tassen vol waardeloze biljetten bolivares rond. Er wordt nu met harde Amerikaanse dollars betaald.
In gloednieuwe winkelcentra verdringen de mensen elkaar op de roltrap en voor winkels met flatscreen tv’s, dure telefoons en de nieuwste mode. ’s Avonds moet je reserveren om een tafel te bemachtigen in een van de vele trendy restaurant met Koreaanse, Japanse of Peruaanse keukens. Er treden dj’s op met danseressen terwijl obers cocktails serveren.
„Het nieuwe Venezuela is een kapitalistische chavismo-samenleving geworden, waar je alles kunt krijgen, als je maar geld hebt. Maar vrijheid is er niet”, zegt politicoloog Ignacio Ávalos vanuit zijn appartement op een heuvel met uitzicht op de bergketen van El Ávila. Oud-president Hugo Chávez begon in 1999 wat hij noemde de Bolivariaanse revolutie, vernoemd naar zijn idool ‘El Libertador’ Simón Bolívar, de 19de-eeuwse onafhankelijkheidsstrijder van Latijns-Amerika. Met zijn socialistische en ‘anti-imperialistische’ (lees: anti-Amerikaanse) ideologie wilde Chávez het land veranderen, onder meer door de oliegelden in sociale projecten te steken.
„Als Chávez wist dat onze samenleving nu vrijwel gedollariseerd is, zou hij zich omdraaien in zijn graf”, zegt Ávalos. Vanaf 2021 werd het de Venezolanen voorzichtig en oogluikend toegestaan zaken te doen en te winkelen in dollars. Toen Albis Briceño dat jaar met Eileen op familiebezoek kwam, zag hij hoe een slagerij de groene bankbiljetten al accepteerde. Albis: „Toen dacht ik al: over een paar jaar zal alles wel in dollars zijn en biedt dat misschien kansen voor een terugkeer.”
Toen steeds meer vrienden al besloten terug te gaan, begon het koppel zelf voorzichtig plannen te maken. Maduro begon tegelijkertijd ook met het verlagen van de prijscontroles en er kwam er meer ruimte voor private ondernemers. In 2022 groeide de economie met 7 procent, in 2023 met 5 procent en voor dit jaar hoopt Maduro op een groei van maar liefst 8 procent. Terwijl in Venezuela – het land met een van de grootste bewezen oliereserves ter wereld – de inkomsten uit de olie jarenlang laag waren door mismanagement, corruptie, nationalisering en verlammende Amerikaanse sancties, gaat het al een paar jaar weer iets beter met de petrosector.
Venezuela profiteerde van de stijgende vraag naar olie als vervanging voor Russische leveranties na de inval in Oekraïne. Ook verlichtten de VS tijdelijk de sancties. Een aantal Europese bedrijven kreeg toestemming om weer Venezolaanse olie te exporteren en ook het Amerikaanse Chevron mocht weer actief worden in het land. Aan die tijdelijke uitzondering op de sancties verbond Washington wel politieke voorwaarden: het regime van Maduro moest in ruil met de oppositie afspraken maken over vrije en democratische verkiezingen, eind juli. En daar gaat het veel minder goed mee.
Deze donderdag loopt de Amerikaanse versoepeling af. De VS zullen hoogstwaarschijnlijk besluiten de verlichting van de sancties niet te verlengen, omdat het Maduro-regime zich niet aan de ‘routekaart’ naar een vrije stembusgang houdt, liet het ministerie van Buitenlandse Zaken maandag al doorschemeren.
Uit het isolement
In tegenstelling tot de economische verlichting neemt de repressie in dit verkiezingsjaar sterk toe. Mensenrechtenorganisaties maken zich grote zorgen. Eind maart werden oppositieleden opgepakt en mocht presidentskandidate Maria Corina Machado – die het dit jaar namens de gezamenlijke oppositie wilde opnemen tegen Maduro – zich niet registreren bij de door de regering gecontroleerde kiesraad.
Tegelijkertijd is de positie van president Maduro sterker dan een paar jaar geleden. Toen deden de VS, het Westen en veel andere landen liever zaken met oppositieleider Juan Guaidó. De toenmalige voorzitter van het parlement riep zich in 2019 uit tot interim-president omdat Maduro gefraudeerd zou zijn hebben bij zijn herverkiezing, een jaar eerder. Guaidó kreeg onmiddellijk steun en erkenning van meer dan vijftig landen.
Bij het horen van diens naam begint politicoloog Ignacio Ávalos cynisch te gniffelen. „Zeg zijn naam niet hardop hier. Mensen zijn enorm teleurgesteld in Juan Guaidó. Hij had alle kansen op verandering. Mensen waren bereid dag en nacht de straat op te gaan en hun leven te geven. Maar hij heeft het verkeerd aangepakt, niets bereikt en is uiteindelijk naar de VS vertrokken”, zegt Ávalos verbeten.
Maduro heeft het allemaal overleefd en staat in de regio ook minder geïsoleerd dan jaren geleden. Nadat grote buurlanden als Brazilië en Colombia weer linkse regeringen kregen, wordt Maduro weer uitgenodigd. Amerikaanse sancties hebben volgens Ávalos ook gezorgd voor meer binnenlandse investeringen. „Kopstukken binnen het leger en politiek wier buitenlandse rekeningen bevroren zijn, investeren hun geld nu hier, anders zouden ze het wegsluizen naar het buitenland”, zegt hij.
Ferrari-dealer
Toch is de bubbel van het ‘nieuwe Venezuela’ vooral in Caracas zichtbaar, waar in de chique wijk Las Mercedes zelfs een Ferrari-dealer gevestigd is. Daarbuiten, in andere deelstaten maar ook in de volks- en sloppenwijken rondom Caracas is van luxe geen sprake. In Petare bijvoorbeeld, een grote sloppenwijk met zo’n driehonderdduizend inwoners probeert Paula Navas de eindjes aan elkaar te knopen.
Sinds 2016 volgt NRC haar en haar dochters tijdens de verschillende crises waar Venezuela doorheen gaat. Tijdens de humanitaire crisis in 2017 verloor Paula haar toen 22-jarige dochter Aldeny door tekort aan insuline in het land. Een andere dochter vluchtte vanwege de crisis naar Colombia. „Ook hier in de wijk is alles in dollars”, vertelt Paula op een zonnige middag. Stromend water is er zo hoog in de wijk niet, dus moet ze dollars betalen om haar watertank bij te vullen. Zonder alle bonussen en subsidies die de overheid verstrekt, is dat omgerekend praktisch een maandsalaris.
Paula was altijd al kritisch op de regering-Maduro maar nu klinkt ze nog feller en neemt geen blad voor de mond. „Hij is een dictator. Ik wil niets van die bonussen van de regering. Want ze geven die om dan je stemgedrag te controleren en te beïnvloeden. Ik wil vrije verkiezingen!”, zegt ze met een vurige blik in haar ogen en ze veegt wat strengen grijzige haren uit haar gezicht.
Dochter Erika komt net thuis van college. Ze is Paula’s oogappel de eerste van haar kinderen die studeert. Voor Erika’s opleiding diergeneeskunde heeft de dollarisering negatieve gevolgen. Docenten kiezen liever voor dure privéscholen met een salaris in dollars. „Ik heb maar twee dagen college omdat er te weinig docenten zijn. Thuis probeer ik zoveel mogelijk te doen, maar praktijklessen moeten we echt bij de universiteit volgen”, zegt Erika die als sinds kind er van droomt dierenarts te worden.
Politieke gevangenen
„De klassenverschillen zullen groter worden”, voorspelt politicoloog Ávalos. En dit verkiezingsjaar neemt de repressie toe. Op het Altamira-plein, traditioneel de plek waar gedemonstreerd wordt, staat een groepje in het zwarte geklede demonstranten met borden. „Vrijheid, vrijheid!”, klinkt het luid. Het zijn familieleden van politieke gevangenen die vastzitten. Ze houden borden omhoog met de namen en afbeeldingen van hun geliefden. Volgens mensenrechtenorganisaties als Amnesty International zitten er ruim driehonderd politieke gevangenen vast en werden er de afgelopen tien jaar zo’n vijftienduizend mensen opgepakt.
Agenten van de militaire politie houden vanaf een afstandje alles nauwlettend in de gaten. Een agent filmt de menigte, een ander pakt z’n telefoon en begint te bellen. „Er worden constant mensen opgepakt. Voor een WhatsApp-status of een post op sociale media kun je al bestempeld worden als terrorist of samenzweerder. Voor gedachten kun je hier al worden opgesloten” zegt mensenrechtenadvocaat Joel García.
Gekleed in een beige bruin geblokt colbert loopt hij rond en staat hier en daar de pers te woord. García is advocaat van de bekende mensenrechtenactivist Rocío San Miguel die begin dit jaar werd opgepakt, waarna het VN mensenrechtenkantoor door Maduro werd gesloten. „Dit jaar is cruciaal en beslissend voor de vrijheid van Venezuela”, zegt hij.
Moordaanslag
Tussen de groep staat ook Melania Leal Rosales met een grote foto van haar zus Emirlendris Benítez. Het tragische verhaal van haar zus vertelt Leal een dag later in een klein huisje in een barrio tegen de heuvels. Kinderen voetballen buiten op het zand, dat iedere keer als een brommer voorbij rijdt, opstuift. „Ze reed op een avond mee met haar partner die een taxirit had waar twee mannen in zaten die er later van werden verdacht een moordaanslag te hebben gepleegd op president Maduro. Mijn zus had er niets mee te maken maar ze is veroordeeld tot dertig jaar”, zegt Melania ingetogen.
Volgens mensenrechtenorganisaties is Emirlendris Benítez onschuldig en is er geen bewijs geleverd. De eerste keer dat ze haar zus opzocht in de gevangenis – een maand na haar arrestatie – herkende ze haar niet. „Ze was zo toegetakeld. Haar nek kon ze niet eens meer bewegen. Ze was zwanger toen ze werd gearresteerd maar door de martelingen heeft ze haar baby verloren”, zegt Melania met een harde blik in haar ogen.
Recentelijk is haar zus ook in hoger beroep tot dertig jaar celstraf veroordeeld. „Ze gaat steeds verder achteruit”, zegt Melania die haar iedere maandag bezoekt. „Ze zit in een rolstoel en kan maar een paar meter lopen zonder ondersteuning. Ik hoop dat er dit jaar een nieuwe regering komt en dat ze dan vrijkomt.”
Die hoop leeft bij veel Venezolanen, hoewel het duidelijk is dat Maduro met het uitschakelen van zijn grootste rivaal Maria Machado en andere oppositieleden, alles op alles zet om aan de macht te blijven. In de tuin bij Albis Briceño en zijn vrouw Eileen Sandoval heerst desondanks optimisme. Ze zijn blij terug te zijn in Venezuela. „De heimwee werd sterker en was op een bepaald moment krachtiger dan de angst voor het regime”, zegt Albis terwijl hij zijn arm om Eileen slaat. „We vermijden het onderwerp politiek”, zegt zij. „Want anders worden we depressief, alles lijkt dan zo uitzichtloos.”
