Tekst, muziek en uitvoering: Yentl en de BoerHet juiste pad
In elke familie zit een hele wereld vol geschiedenisboeken, vertelt Christine de Boer. Over een van die verhalen maakte ze voor een 4 en 5 mei-herdenking het lied ‘Het juiste pad’, samen met Yentl Schieman die de melodie van het refrein en de tweestemmigheid aan het lied toevoegde.
„Ik wist wel al iets over mijn overgrootoma op het Belgische platteland, met Duitsers in een huis, maar er is een groot verschil tussen iets opvangen tijdens het kerstdiner en iemand twee uur lang iets vragen.”
Ze ging in gesprek met haar moeder hierover. Het bleek een indringend verhaal over een jonge vrouw die als alleenstaande moeder een cichoreifabriek runt. De Duitsers nemen die fabriek in de Tweede Wereldoorlog over. De Boers overgrootoma besluit hen te bespioneren en informatie te lekken. Dat wordt ontdekt, ze wordt opgepakt en weggevoerd. Tijdens de deportatie springt ze uiteindelijk uit de trein – en overleeft. „Het is een heel cool verhaal. Feministisch ook. En ik vind het een ontroerend idee, dat de zaal zich door dit lied vult met deze vrouw en dat haar keuzes nu nog steeds impact hebben.”
In hun lied spreken ze ook de luisteraar aan met de vraag: wat zou jij doen? „Want hoe weet je nou of je het juiste doet? Dat thema hing tijdens het schrijven ook in de lucht. De oorlog in Oekraïne begon, corona speelde. Sommige mensen denken heel anders over deze tijd en die vinden dat zij aan de goede kant staan. Maar hoe weten zij – en ook wij – dat nou zeker?”
Tekst en muziek: Alex Klaasen
Muziek: Peter van de Witte152W96TH street
Toen Alex Klaasen te horen kreeg dat hij genomineerd was met zijn lied ‘152 W 96TH STREET’ dacht hij: „Eigenlijk is dit totaal belachelijk. Dit lied heeft geen enkele structuur.”
Dat is expres. Het lied gaat namelijk over een paniekaanval. „Ik wilde dat het alle kanten op zou gaan, zoals bij angstaanvallen ook gebeurt, van het ene weirde gevoel in het andere. Dus we zijn heel impulsief grove veranderingen aan gaan brengen in ritme, klank en structuur.”
De paniekaanvallen die hij in het lied beschrijft, overkwamen hem in New York waar hij was om een voorstelling te maken. „Maar ze ontstonden eerder, in de coronaperiode. Ik sliep anderhalf jaar slecht. Dan word je vanzelf raar in je hoofd. Ik werd bang voor de nacht, voor grote groepen, bang om dood te gaan, bang voor alles eigenlijk. Af en toe zat ik op de fiets en dan dacht ik: ik ben zo moe, straks krijg ik een hartaanval.”
Veel mensen herkennen zich in het lied. „Iemand stuurde mij op Instagram een bericht en schreef: ‘Ik heb erg last van pleinvrees. Ik vind het heel moeilijk om in een theaterzaal te zitten. Dat heb ik toch gedaan. Toen jij aan dit nummer begon werd ik langzaam helemaal rustig en heb ik de voorstelling uit kunnen kijken.’ Heel bijzonder. Angst is een eenzaam gebeuren, maar te weten dat zoveel andere mensen er last van hebben, is helend. Ook voor mijzelf.”
Tekst, muziek en uitvoering: Kiki SchippersTata
Boosheid is een fijne emotie om een lied uit te schrijven, vindt Kiki Schippers. „Dan vraag ik mezelf af wat nou de kern is van mijn gevoel. Vervolgens stop ik die woede niet in een lied, maar probeer ik die op te roepen bij de luisteraar.” Want de beste liedjes zijn de liedjes waar de luisteraar zelf een gedachte bij heeft, zegt ze. „Ik denk als ik schrijf: wat moet ik zingen, zodat jij dit ook zo gaat voelen?”
Dit lied gaat over hoe we omgaan met vooruitgang en de natuur. „Het zit in de menselijke aard om te willen veranderen, optimaliseren en potentie in dingen te zien. Maar potentie is ook een destructieve kracht. Eigenlijk willen we vooruitgang, maar hoe duurzaam is die als we dingen daardoor kapotmaken?”
Het lied wisselt ook van perspectieven. „Het gaat bijvoorbeeld niet alleen over de chemiefabrieken Tata en Chemours, ook over activisten. Hoe duurzaam is het voor de boeren om boerenland te onteigenen?”
De eerste versie zong ze bij het jaarlijkse Haagse Prinsjescabaret. „Daar kun je expliciet zijn over het nieuws maar toen ik voor mijn show ging toeren merkte ik dat dat niet werkte. Hoe letterlijker ik was, hoe meer mensen zich distantieerden. Ze dachten: dit gaat niet over mij. Nu zijn de beelden net specifiek genoeg, zodat iedereen kan meevoelen.”
Tekst, muziek en uitvoering: Peter van RooijenDe sterilisatie van Peter van Rooijen
Bij het lied van Peter van Rooijen op YouTube staat in een balkje onderin de tekst. Voor je het weet zit je keihard mee te zingen met de cabaretier. Dat is opvallend, het nummer gaat namelijk over zijn sterilisatie. „Het leek me leuk om het verhaal op een soort hoempapa te zetten. Als een dorpsfanfare op een plein waar een zanger voor staat die een tragisch lied zingt over ene Peter van Rooijen die zich liet steriliseren.”
Het nummer was er al, voordat de ingreep had plaatsgevonden. „Eigenlijk werd het een selffulfilling prophecy. Ik had net als in het lied de afspraak gemaakt en ging toen opeens twijfelen. Er kwam van alles los. Een operatie is al niet leuk en al helemaal niet aan je zak. Dat het mes erin gaat, is een vreselijk idee.”
Maar er kwamen ook wezenlijke vragen op. „Vruchtbaarheid, wat is dat? Ik ben mijn hele leven iets geweest, maar waar neem ik nou afscheid van? Je plaatst jezelf buiten de evolutionaire stroom van het leven. Heb ik genoeg genoten van mijn vruchtbare periode? Wat gebeurt er met je als je niet meer meedoet in het vruchtbaarheidscircus? Wat gebeurt er met mijn mannelijkheid? Wat is mannelijkheid eigenlijk?”
Vooral vrouwen moeten hard lachen om het nummer. „Ik denk dat ze dezelfde worstelingen van een afstandje bij hun eigen partner hebben gezien.”
Tekst: Ellen ten Damme en Ilja Leonard Pfeiffer
Muziek en uitvoering: Ellen ten DammeHoe ik het mijn moeder toch vertel
In ‘Hoe ik het mijn moeder toch vertel’ vergelijkt Ellen ten Damme zichzelf met een kapotte auto. „Een auto gaat af en toe stuk en dan moet die gemaakt worden.”
Het lied gaat over Ten Dammes behandeltraject toen opnieuw borstkanker bij haar was vastgesteld. Toch blijft ze ver weg van sentiment. „Ik zou nooit letterlijk opschrijven: ik hou van jou. Eerder: ik hoop dat het slecht met je gaat lul, waar ben je nou?”
In dit lied zitten veel verrassende beelden die blijven hangen. Zoals: ‘Een eenhoorn als ballonnen.’ Of ‘Bezoek komt met bloemen maar bloemen die mogen niet.’ „Als ik iets meemaak, maak ik altijd wel notities en soms stuur ik die dan naar Ilja, met wie ik veel schrijf, die het dan in een perfect rijmschema zet. Deze teksten komen van mijn opname in het ziekenhuis. Ik kreeg twee dagen morfine en voelde me geweldig, alles werd een soort trip.”
Ze schrapte ook wat beelden van de tekst van Pfeijffer. „Ilja schrijft technisch heel goed, maar perfecte rijmschema’s gaan soms ten koste van het gevoel. Ik wil niet van die cabareteske liedjes met veel tekst waarin je niet kunt zingen. Ik heb gemerkt dat het mooi is als ik ook kan laten zien dat ik kan uithalen.
„Dit lied heb ik met opzet in drie verschillende toonsoorten gezet: eerst medium hoog, dan heel laag, dan juist vrij hoog, Daardoor klinkt het alsof het echt uit mijn tenen moet komen. Ik houd er namelijk van als tekst niet op willekeurige muziek is gezet, maar echt bij elkaar past.”
Tekst: Peer Wittenbols
Muziek: Stan Mitrovic
Uitvoering: Joost SpijkersTwee duiven
Joost Spijkers houdt niet van duiven. „Ik vind ze een beetje vies.” Toch zingt hij al vele avonden liefdevol over de dieren in zijn voorstelling Spijkerpaleis. En uitgerekend dat liedje ‘Twee duiven’, geschreven door Peer Wittenbols, is genomineerd.
‘Twee duiven’ heeft een kabbelende elektrische gitaar en gaat over zeven vreemden die op de sprinter staan te wachten ’s ochtends vroeg op een perron. Ze kijken allemaal naar twee duiven die dansen onder een vuilnisbak.
„Dit nummer komt uit Peers koker. Hij reist door Nederland met de trein en heeft dit op een ochtend in november letterlijk zo meegemaakt. Ik schreef op dat moment een voorstelling die ging over iemand die in de spiegel kijkt en zichzelf afvraagt wie hij is. Hij ontdekt dat je bent gevormd door de mensen om je heen. Door ouders, familie, door collega’s, iedereen die je tegenkomt.”
En ook door vreemden. „Omdat deze mensen kijken naar hetzelfde tafereel hebben ze een band. Terwijl ze elkaar niet kennen en elkaar ook nooit meer zullen ontmoeten. Ze zoeken geen contact met elkaar, dat zou een beetje ongemakkelijk voelen. Maar toch deel je samen die vier minuten. Dat vind ik mooi. We lijken soms zo ver van elkaar af te staan, maar we dolen samen maar wat rond op deze aardkloot en ervaren allemaal dezelfde dingen. Het is eigenlijk een soort oproep tot verbinding.”
De uitreiking van de Annie M.G. Schmidtprijs voor het beste Theaterlied van 2023 vindt op zondag 21 april plaats in De Kleine Komedie in Amsterdam, tijdens het Amsterdams Kleinkunst Festival.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124735612-304f29.jpg|https://images.nrc.nl/np6BnIq3isDYqsPEJ3XCmpt763Y=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124735612-304f29.jpg|https://images.nrc.nl/IGvj0EEUjmSfsLy6mf-OSagkIVs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124735612-304f29.jpg)
