Kayakkers houden van de Bosnische Drina, maar hun walhalla wordt misschien een stuwmeer

Posted on April 15, 2024 by admin

Diep in een vallei bij de Bosnische stad Foca, omgeven door groene bossen en hoge bergen, glinsteren tientallen houten huisjes van een kayakkamp aan de azuurblauwe rivier de Drina. Maar voor hoe lang nog?

Even verderop worden voorbereidingen getroffen voor de bouw van een waterkrachtcentrale, met verschillende dammen in de rivier. Daar waar nu het kayakkamp ligt, komt een stuwmeer. Het water dat nu nog zo’n vijftien meter onder de huisjes stroomt zal stijgen, zegt Jusuf Kurtovic (53) die – in overall – druk bezig is een balkon te betegelen van een van de huisjes. Het water zal niet alleen de huisjes bereiken, maar daar ver boven uit komen tot aan het parkeerdek, zo’n vijf meter boven het kamp.

„Zeker de helft van de bewoners in deze omgeving heeft direct of indirect werk dankzij het kayaktoerisme”, zegt Kurtovic, die al vijftien jaar het onderhoud doet van dit kamp. De huisjes komen uit zijn handen. „Die banen gaan allemaal verloren. Want we kunnen onze kayakhuisjes alleen hier neerzetten, er is verder nergens een vlak stuk land.”

De regio in het zuiden van Bosnië en Herzegovina kent nauwelijks industrie. Mensen leven er voornamelijk van toerisme of zijn keuterboer. „Iedereen die hier werkt is tegen de komst van de dam”, zegt Kurtovic wijzend naar de voorbijlopende schoonmaaksters, timmermannen en betonleggers.

In Bosnië en Herzegovina heerst een blauwe goudkoorts en het kayakwalhalla langs de Drina wordt daar waarschijnlijk het slachtoffer van. En dat is niet het enige slachtoffer. Ecologen vrezen met einde van de ‘Donau-zalm’, een vis die in de Drina paait. Wetenschappers zetten vraagtekens bij de droogte in het gebied en ngo’s zien schendingen van nationale wetgeving, die niet wordt gevolgd, genegeerd of overtreden. Aan de andere kant wil Bosnië en Herzegovina meer duurzame elektriciteit opwekken en is het al decennia bekend met waterkracht als elektriciteitsbron, terwijl het bergachtige land nog nauwelijks windmolens en zonneparken kent.

Snelstromende rivieren

Waterkracht is voor Bosnië een belangrijke elektriciteitsbron. In 2021 leverde het meer dan een derde van de totale elektriciteitsproductie op van het land. En daarin staat Bosnië en Herzegovina niet alleen. Op de hele westelijke Balkan, dat door het bergachtige landschap veel snelstromende rivieren kent, staan al 1.700 waterkrachtcentrales. Sinds 2022 zijn er nog zo’n 3.300 centrales gepland of al in aanbouw.

Maar wat blijft er over van al die wilde rivieren in de westelijke Balkan?

De meeste commotie is er nu rondom de waterkrachtcentrale in de 346 kilometer lange Drina, de Buk Bijela-dam bij Foca. De plannen voor deze dam zijn er al sinds de jaren zeventig. In de decennia erna werden tientallen huizen opgekocht langs de oever van de rivier. Maar omdat de bouw van de dam uitbleef, keerden sommigen van de bewoners weer terug. Met het risico dat ze binnen enkele jaren toch weer moeten verhuizen.

Want hoewel de bouw van de waterkrachtcentrale nog steeds niet helemaal zeker is, treffen bedrijven al wel voorbereidende werkzaamheden. Rondom Foca wordt al op drie plekken gebouwd. Niet in de rivier, maar ernaast. Zo liggen er wegen langs de oever, is een groot betonnen plateau zichtbaar op de plek waar de centrale moet komen en staan er verderop bakstenen barakken, inclusief een basketbalveld voor de werknemers die de komende jaren de waterkrachtcentrale moeten gaan bouwen.

In 2019 tekenden Servië en de Bosnische Republika Srpska (Bosnië en Herzegovina bestaat uit twee entiteiten: de Federatie van Bosnië en Herzegovina en deelrepubliek Republika Srpska, met beide veel bestuurlijke autonomie) een overeenkomst voor de bouw van drie waterkrachtcentrales in de Drina rondom Foca, voor een totaal van zo’n 400 miljoen euro. Alleen al de Buk Bijela-dam – de grootste van de drie projecten – zal goed zijn voor een vermogen van 93 megawatt. Met de resterende dammen bereikt het totale vermogen 180 megawatt.

Bijna onbestuurbaar

In 2020 stortten bewindslieden van Servië en de Republika Srpska het eerste beton voor de bouw van de centrale. Maar sindsdien is er veel onduidelijkheid over de toekomst van het project.

Allereerst vanwege de politieke situatie. Sinds de bloedige oorlog in Bosnië (1992-1995) is het land bijna onbestuurbaar. Officieel moet de Republika Srpska voor projecten van nationaal belang toestemming vragen aan de Federatie. Maar de commissie die daarover gaat, heeft sinds zijn twintigjarige bestaan nog nooit een besluit genomen.

Daarnaast werken onafhankelijke instanties niet naar behoren, zegt Jelena Ivanic van de ngo Center for Environment in haar kantoor in een buitenwijk van Banja Luka, de hoofdstad van Republika Srpska. „De inspectiedienst van de Federatie wordt niet erkend door die van Republika Srpska”, zegt Ivanic. „Bovendien dienden we onlangs een klacht in over vervuiling in een rivier waar gebouwd werd. De inspecteur kwam pas tien dagen later. Toevallig waren de werkzaamheden toen stilgezet en was de rivier schoon.”

Er is inmiddels geen rivier in Bosnië meer zonder waterkrachtcentrale, zegt Ivanic. En dat heeft gevolgen voor de ecologie. Er zijn vooral zorgen over het voortbestaan van de Donau-zalm, een beschermde diersoort. Vorig jaar bezochten tientallen wetenschappers verschillende rivieren in Bosnië om de stand van de natuur te onderzoeken.

Een andere zorg van Ivanic is de Chinese invloed in Bosnië en Herzegovina, dat geen EU-land is. China investeert veel geld in de waterkrachtcentrales. „Elk investerend land wil er zijn slaatje uit slaan”, zegt Ivanic. „Maar EU-landen respecteren de milieuwetten beter dan de Chinezen. We kennen voorbeelden dat bepaalde projecten werden afgeslagen door de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling vanwege negatieve gevolgen voor de biodiversiteit.”

De strijd van verschillende ngo’s tegen de dam heeft ervoor gezorgd dat de milieuvergunning voor de Buk Bijela-dam is ingetrokken, waardoor de bouwwerkzaamheden ín de rivier stilliggen. De hoop van de ngo’s is nu gevestigd op een nieuwe – strengere – milieuvergunning én buurland Montenegro, dat de bouw van de dam zou kunnen tegenhouden omdat de rivier de Drina uitmondt in de kloof van de Tara-rivier, die behoort tot Unesco-werelderfgoed. Maar Ivanic heeft weinig hoop: „We hebben alle mogelijke rechtsmiddelen uitgeput, ik zie onze kansen somber in.”

Meer zuidwaarts is er toch hoop. In de Vjosa-rivier in Albanië waren over een stuk van 272 kilometer zo’n 45 waterkrachtcentrales gepland. Maar door hevig verzet van bewoners en natuurorganisaties werd de Albanese regering gedwongen om van de rivier een nieuw nationaal park te maken, zodat de Vjosa en haar zijtakken behoed blijven voor industriële bouw. Daarmee werd de Vjosa-rivier vorig jaar Europa’s eerste ‘Wild River National Park’ – waarbij „het beschermen van de natuurlijke biodiversiteit” en het „bevorderen van onderwijs en recreatie” het doel is.

Zelfgestookte rakija

Niet alle bewoners rondom de Buk Bijela-dam zijn tegen de komst van de waterkrachtcentrale. Pal boven de plek waar de voorbereidende werkzaamheden langs de Drina zijn begonnen schaaft Savo Pejovic (71) in zijn tuin aan een houten stok om er een hamer van te maken. Praten over de dam wil hij wel. Maar niet voordat de fles zelfgestookte rakija rondgaat net even na het middaguur. „Slechts 49 procent”, lacht hij.

Zelf werkt Pejovic in de zomer als chauffeur voor de kayaktoeristen. Toch ziet hij heil in de dam. „Die dam levert ook weer banen op, in dit gebied waar helemaal geen perspectief is voor jongeren”, zegt Pejovic. Alle jeugd uit de regio vertrekt, zegt hij. Dat er toerismebanen verdwijnen ziet hij niet zo snel gebeuren. „Zo’n stuwmeer maakt het juist aantrekkelijk voor toeristen.” Al denken ze daar in het kayakdorp anders over, aangezien er geen plek is voor de hutjes en de stroming uit de rivier verdwijnt.

De gevolgen van de droogte in het gebied zijn ook al zichtbaar. Enkele molens hogerop die graan malen met hulp van de stroming in kleine bergbeekjes draaien al niet meer, vertelt Pejovic laconiek. Het enige waar hobbyvisser Pejovic zich zorgen om maakt is de Donauzalm. „Zo lang is ‘ie”, zegt hij, terwijl hij zijn onderarm op tafel legt. „De lekkerste vis van allemaal.” En, ja, zegt Pejovic, die zou zomaar eens kunnen verdwijnen met de komst van de dam.

Dan wordt hij onderbroken door zijn vrouw, die even verderop een schuurtje zwart verft. „Die dam komt er toch nooit”, roept ze. En inderdaad, zegt Pejovic, „al sinds ik klein ben wordt er over deze dam gepraat.” Maar nu de bouwwerkzaamheden toch echt begonnen zijn, is het voor Pejovic duidelijk: die dam komt er. „Mensen die er anders over denken, zoals mijn vrouw, die zijn niet goed bij hun hoofd”, lacht hij en slaat de rakija achterover.

Het raftcentrum Drina-Tara bereidt zich voor op de opening van het seizoen.

Onvoltooide brug, als onderdeel van een weg naar Montenegro. Naar verwachting worden brug en weg voltooid als de Buk Bijela-dam wordt gebouwd’

‘Rafting Center Drina Tara’, een toeristische accommodatie voor 350 gasten.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”