Het demissionaire kabinet trekt de portemonnee en regeert op volle kracht door. In de maandag gepresenteerde Voorjaarsnota staan miljarden aan extra uitgaven, zowel eenmalig als jaarlijks, voor een lange lijst aan eisen en wensen van het kabinet, van asielopvang tot Oekraïne tot steun voor de microchipsector.
Toch ziet het financiële plaatje er zonnig uit. Steven van Weyenberg (D66) noemde zich maandagochtend bij de presentatie „een hele tevreden minister van Financiën”. Dat is te danken aan enkele meevallers en een boekhoudkundige truc.
Het kabinet haalt allereerst meer belastinginkomsten op dan verwacht, omdat de economie het beter doet. Daarnaast kregen veel ministeries een deel van hun begroting niet uitgegeven, bijvoorbeeld doordat ze personeel tekortkomen.
De afgelopen jaren hield het kabinet door deze ‘onderuitputting’ steeds aan het eind van het jaar geld over.
Lees ook
Miljardenmeevaller: het begrotingstekort blijkt tien keer zo klein als verwacht
Van Weyenberg draait dat nu om, door enkele miljarden die het kabinet vermoedelijk niet krijgt uitgegeven, al bij voorbaat naar latere jaren door te schuiven. Uiteindelijk zal het doorgeschoven geld alsnog worden uitgegeven, maar dat is aan zijn opvolger.
De demissionaire minister plukt er juist de vruchten van. Hij schept immers ruimte op de begroting voor dit jaar om elders extra geld uit te geven aan „belangrijke dossiers die niet kunnen wachten”.
Schurend met de formatie
Onder die noemer schaart het kabinet een verzameling aan onderwerpen. Het extra geld dat het kabinet beschikbaar stelt voor het herstel van de bevingsschade in Groningen en het Toeslagenschandaal, zal nog weinig vragen oproepen over de demissionaire rol van het kabinet bij de vier formerende partijen en in de Tweede Kamer.
Op veel andere thema’s schuurt het behoorlijk tussen de huidige ministersploeg en haar potentiële opvolgers. Zo gaat Rutte IV onomwonden door met de steun aan Oekraïne. Dat land krijgt nog eens 1 miljard euro extra aan wapensteun, zoals premier Mark Rutte (VVD) eind vorige week bekendmaakte.
Dat kwam als een verrassing voor de informateurs, PVV-leider Geert Wilders reageerde op X getergd: „Terwijl de PVV knokt voor Nederland, vliegen de miljarden op een vrijdagmiddag naar het buitenland”. Ook BBB keerde zich tegen „ad hoc miljarden overmaken” en vroeg om tekst en uitleg van het kabinet.
Volgens Van Weyenberg is de oorlog „niet op 31 december 2024 voorbij” en is het kabinet van plan Oekraïne blijvend te steunen: „Dat kan voor niemand een verrassing zijn”, aldus de minister. Hij vindt de Voorjaarsnota in het algemeen „terughoudend” van aard: het kabinet doet alleen wat noodzakelijk is, en wat in het eigen coalitieakkoord staat.
Al met al is dat een behoorlijke stapel. Zo gaat er tijdelijk 1 miljard euro naar de crisisopvang voor asielzoekers en krijgt Defensie er 500 miljoen bij. Gemeenten en provincies krijgen er vanaf nu jaarlijks 715 miljoen bij, waarmee een bezuiniging door het kabinet Rutte II na een decennium ongedaan wordt gemaakt.
Na zijn ergernis over de extra steun aan Oekraïne keerde Wilders zich maandagochtend ook tegen de extra asieluitgaven. „Dat is eigenlijk wel een beetje over het graf heen regeren”, zei hij maandagochtend. „Daar moeten we wel een stevig robbertje over vechten”.
Ook NSC-leider Pieter Omtzigt liet zich aan het begin van de nieuwe formatieweek kritisch uit over de plannen. Toen hij reageerde, waren delen van de Voorjaarsnota al uitgelekt: „Als ook maar de helft klopt van wat er in de media staat, hebben ze best wel wat dingen verbouwd.”
Terugdraaien mag
Nog zo’n keuze die wel eens tot veel debat kan leiden, wordt gemaakt bij de jeugdzorg. Daarop wil het kabinet ondanks eerdere plannen komend jaar nog niet bezuinigen, maar er wordt wel gewerkt aan een wet om een eigen bijdrage – niet onomstreden – te introduceren. Het wetsvoorstel om dat mogelijk te maken moet in augustus af zijn, als het kabinet er dan nog zit tenminste.
Het demissionaire kabinet haalt verder geld uit het Nationale Groeifonds in een poging te voorkomen dat Nederland onaantrekkelijk wordt voor bedrijven als ASML, het eerder aangekondigde ‘project Beethoven’. Ook dat verdedigt Van Weyenberg in de Voorjaarsnota als een dringend thema.
Lees ook
Hoger minimumloon strandt in de senaat, waarom stemt BBB tegen?
De eigen keuzes van het demissionaire kabinet zijn ook elders terug te zien. Zo moest het kabinet wel zoeken naar extra inkomsten, nadat de Eerste Kamer zowel de afschaffing van de salderingsregeling voor zonnepanelen als de afschaffing van een belastingvrijstelling voor zware industrie blokkeerde.
Het kabinet lost dat nu op met een reeks aan belastingmaatregelen, waardoor meer Nederlanders het hoogste belastingtarief gaan betalen, grootgebruikers meer energiebelasting betalen en mkb’ers een kleinere vrijstelling krijgen. Het zijn stuk voor stuk maatregelen die niet goed zullen vallen bij PVV, VVD, NSC en BBB: de vier formerende partijen.
Als de partijen het willen, mogen ze het gerust anders doen, zei Van Weyenberg maandagochtend. Zijn taak is simpel: hij wil een sluitende begroting afleveren zolang hij minister van Financiën is. Het is aan de vier partijen, als ze een kabinet vormen, om zijn plannen terug te draaien. Maar dan mogen ze zelf op zoek naar andere manieren om hun plannen te financieren.
Eén alternatieve inkomstenbron dient zich mogelijk al snel aan. De Voorjaarsnota kan namelijk binnen een dag gedateerd zijn, als de Eerste Kamer dinsdag tegen een extra verhoging van het minimumloon stemt. Als die verhoging, die al in de Voorjaarsnota verwerkt is, komt te vervallen, blijft jaarlijks bijna 1 miljard euro in de schatkist liggen.
