Op een zomerse zondagochtend in 1961 werd Angela Merkel wakker in een begrensde wereld. Amper zeven was ze – net oud genoeg om zich die dag jaren later nog levendig voor de geest te halen. In een interview op de Duitse televisie zou ze vertellen hoe de bouw van de Berlijnse Muur, die in de nacht van 12 op 13 augustus van start was gegaan, haar eerste bewuste politieke herinnering was. Hoe tijdens de kerkdienst van haar vader (een lutherse dominee) iedereen had gehuild; alle kerkgangers, haar moeder incluis, om de nieuwe, scherpe grens die hun stad nu nog harder verdeelde.
In de documentaire Merkel (VPRO) liep de Berlijnse Muur als rode draad door het leven van de eerste vrouwelijke bondskanselier van Duitsland. Die muur stond voor alle onvrijheid en achterdocht die haar jeugd in de DDR overheersten. In een ander fragment vertelde Merkel dat ze opgroeide in een omgeving waar van iedere twintig mensen er minstens eentje werkte voor de Stasi. Die gaf aan de inlichtingendienst door wie welke overtredingen beging en probeerde op kwetsbare momenten informatie bij mensen los te peuteren. Van haar ouders leerde Merkel al vroeg hoe daarmee om te gaan. „Als ze ons aanspraken, moesten we zeggen: ‘Jullie kunnen je mond niet houden. Jullie vertellen alles door’.”
Merkel leerde op haar woorden te letten en zich bescheiden op te stellen, en ontpopte zich later, toen de Muur viel en ze de politiek betrad, tot een fel voorvechter van de democratie. Haast elke move die de Duitse koningin der korte kapsels vanaf dat moment maakte, werd in de docu overtuigend verbonden aan de Muur, tot haar beroemde uitspraak ‘Wir schaffen das’ aan toe, waarmee ze in 2015 een groot aantal vluchtelingen in haar land verwelkomde. Als iemand die wist hoe het was om op muren te stuiten, wilde Merkel niet zelf grenzen opwerpen voor de vluchtende medemens.
Dat klinkt wellicht als een open deur, maar regisseur Eva Weber bracht alle bekende én minder bekende analyses samen tot zo’n inzichtelijk portret van Merkel, dat de docu toch als één lang aha-moment voelde. Oude interviewfragmenten met de in 2021 afgetreden bondskanselier werden gecombineerd met nieuwe interviews met collega-politici als Hillary Clinton en lekker aan elkaar gelijmd met Duitse liedjes. Zo kwamen maandagavond nagenoeg alle kenmerkende thema’s uit Merkels carrière aan bod: van de impact van haar DDR-jeugd tot haar uitzonderingspositie als vrouwelijk leider in een dikwijls door mannen gedomineerd politiek landschap.
Testosteron
In de wereld van de forellenkwekerij zijn die verhoudingen precies omgekeerd, bleek eerder die avond in De keuringsdienst van waarde (KRO-NCRV). Al kon je de overmacht van de vrouwelijke kweekforel geen feministische overwinning noemen, want de reden daarvoor was vooral dat de dames makkelijker te kweken en sneller vet te mesten zijn (#girlboss enzo). Om alleen vrouwelijke eitjes te produceren, gebruiken viseikwekers hormoonvoer met testosteron, waardoor vrouwelijke vissen sperma produceren. „Dus eigenlijk zijn dat… transvissen?”, vroeg presentatrice Sosha Duysker aan de Franse viseikweker Frederic Chachelou.
Maar ook hier viel met de beste wil geen emancipatoire overwinning te vieren. Chachelou bestempelde de met testosteron behandelde vissen als „valse mannetjes” en doodde ze „om zuiver sperma te krijgen”. Dat klonk cru en nog steeds ronduit vaag, maar telkens als Duysker doorvroeg, was het antwoord een variant op: „Zeg ik niet.” „Ook niet zonder de camera?”, probeerde ze nog. Maar Chachelou schudde zwijgend zijn hoofd. In zijn ogen stond te lezen: jullie kunnen je mond niet houden. Jullie vertellen alles door.
