De muziekscene in Lagos is niet langer bang om zijn Afrikaanse roots te tonen

Posted on April 4, 2024 by admin

Naast de draaitafel waar de dj Zuid-Afrikaanse amapiano-clubsounds mixt met Nigeriaanse afrobeats kijkt Emavwoyan Oghenero (25) – artiestennaam Kxng Nero – uit over het drukke terras. Hij en zijn manager Tito Ogundipe (23) kwamen naar het Homecoming Festival in Lagos omdat ze weten hoe belangrijk het is om overal je gezicht te laten zien, wil je doorbreken in de Nigeriaanse muziekscene. Misschien realiseert de agent van het New Yorkse William Morris Agency zich vanavond wel dat drillrapper Kxng Nero de nieuwe Burna Boy kan worden – de Nigeriaanse artiest van wereldformaat die afgeladen stadions trekt met zijn concerten. Hadden vijf jaar geleden weinigen in de westerse mainstream oog voor wat er gebeurde in de Nigeriaanse muziekwereld, inmiddels staat hij wereldwijd in de schijnwerpers.

Dat is ook in Nederland niet onopgemerkt gebleven. Daarom bezocht op initiatief van het Amsterdam Dance Event (ADE) de afgelopen dagen een delegatie van tien Nederlanders Nigeria’s grootste stad. „Iedereen weet dat Lagos popping is. We wilden van dichtbij zien waarom”, zegt Danny Houtkamp (31), hoofd marketing van ADE. Voorheen gingen er ieder jaar vertegenwoordigers van het Amsterdamse festival voor elektronische muziek naar het culturele festival South by Southwest in Texas, nu togen zij voor het eerst naar West-Afrika. Het zegt iets over de internationale doorbraak van Nigeriaanse muziek.

Lees ook
Burna Boy: boegbeeld in het tijdperk van de global superstar

Hiphopscene

Het vijfdaagse Homecoming festival brengt mensen samen uit de culturele sector in Nigeria en ver daarbuiten. En dat reikt verder dan alleen muziek. Vanaf de brug over de Five Cowries Creek in hartje Lagos, schittert een elektronisch reuzenbillboard met de tekst ‘PATTA GOT LOVE FOR LAGOS’ in de Nigeriaanse nationale kleuren groen en wit je tegemoet. Het Nederlandse streetwear-merk Patta, dat nauw verbonden is met de hiphopscene, kondigde zo zijn nieuwste vestiging aan: na Amsterdam, Londen en Milaan opende het afgelopen weekend een winkel in Lekki Phase 1, de uitgaanswijk van welgesteld Lagos. De sweaters en petten van Patta zijn voortaan ook daar te koop.

Muziekproducer Gideon Frempong uit Almere.

Edson Sabajo, een van de twee oprichters van Patta, kwam naar Lagos voor de opening van de winkel. Het gaat hem niet alleen om zaken doen, benadrukt hij: „We vieren de creativiteit van Lagos en West-Afrika.” De geboren en getogen Amsterdammer met ouders van Surinaamse komaf ziet de nieuwste vestiging van het onder jongeren populaire kledingmerk in Afrika als „een symbolische terugkeer van kinderen van de diaspora.”

Homecoming-organisator Grace Ladoja (38) komt ook uit die diaspora. In 2018 begon de Britse met Nigeriaanse roots met dit festival om Afrikaans talent te promoten. De buitenlandse belangstelling is sindsdien alleen maar gegroeid, zegt ze: „Het is onmogelijk om Nigeria te negeren. Meer dan 200 miljoen mensen! Als je relevant wilt blijven in de hedendaagse markt dan moet je met Afrika in zee.”

Op het festivalprogramma staan niet alleen concerten en clubavonden, op de bovenste verdieping van het Alára-gebouw van de Brits-Ghanese sterarchitect David Adjaye vinden ook paneldiscussies plaats met onderwerpen zoals ‘hoe zet je een succesvol festival op’, ‘building your brand’ en ‘vergroot je muziekkansen in het buitenland’. Voor die laatste tekent de Nederlandse delegatie.

Voor een honderdkoppig publiek van jonge Lagosianen waar sneakers, baggy broeken en basketballshirts de boventoon voeren, delen de Nederlanders hun ervaringen in de muziekindustrie. Muziekproducer Gideon Frempong (28) van Gideonite Productions in Almere raadt collega’s aan niet op de grote namen te jagen maar iets op te bouwen met een veelbelovende artiest. En artiestenmanager Sophia van Wijk legt uit hoe belangrijk het is voor een artiest om altijd na te denken over de volgende stap in je carrière. Soms komen de sprekers nauwelijks uit boven het geraas van de zes industriële ventilators die het zaaltje flankeren, maar de toeschouwers hangen aan hun lippen en hebben meer vragen dan in een uur kunnen worden beantwoord.

Risico van de rage

Tussen de bedrijven door luncht het Nederlandse gezelschap in het gerenommeerde restaurant Nok op de begane grond. De geometrische roosters filteren het licht dat door de vide op de eettafels valt waaraan artiestenmanager Koos Groenendijk (42) en hoofd conferentie ADE Wiecher Troost (43) aanschuiven.

Zij wijzen ook op de gevaren van de Afrobeats-rage en de internationale run op Nigeriaanse muziek. Groenendijk zag het eerder gebeuren in Latijns-Amerika en Azië, zegt hij: „Wereldwijd een nieuwe hype, maar als die over is blijkt er lokaal niemand op te zijn vooruitgegaan.” Troost valt hem bij en legt uit dat ADE daarom pleit voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in de muziekindustrie: stop een deel van wat je verdient terug in deze cultuur. Studio’s, opleidingen, een lokaal ecosysteem waarin meer talent zich kan ontwikkelen, is voor iedereen goed, betoogt hij. Daarom pleit hij ervoor dat in de artiestenwereld minder grote namen en hun entourage ook goed moeten kunnen verdienen: „Het geld moet niet blijven hangen in een kleine bovenlaag in de gated communities.”

Die kloof tussen rijk en arm is overal in Lagos zichtbaar, merkt ADE’s marketinghoofd Houtkamp op, die een tafel verderop achter een jerk chicken-gerecht zit dat meer dan de helft kost van het Nigeriaanse minimum maandsalaris: „Er zijn hier two lives. Wij zitten achter een luxe-façade, maar het straatleven is een heel andere realiteit.”

Vrijwel alle Homecomingactiviteiten spelen zich af op de centraal gelegen eilanden waar de welgestelden wonen, achter hoge muren in bewaakte compounds. Terwijl Nigeria zich in een diepe economische crisis bevindt en de gemiddelde Lagosiaan op het vasteland het zich niet kan veroorloven helemaal naar de eilanden te komen voor een festival.

Organisator Ladoja heeft oog voor die tegenstelling, zegt ze, maar volgens haar is het om redenen van logistiek en veiligheid vooralsnog praktischer om op de eilanden te blijven: „Je moet ergens beginnen.” Ze wijst erop dat het festival nooit gevestigde namen boekt: „Wij werken alleen met opkomende artiesten, zodat die ook een podium krijgen.”

Vijftienhonderd feestgangers

Dat geldt bijvoorbeeld voor Derin Ogala (24), exponent van de opkomende Nigeriaanse dance cultuur. De bedreadlockte dj, die als Aniko bekendstaat, zweept samen met een collega het publiek van het dance-event in Space Hub Lekki vrijdagnacht in een anderhalf uur durende set zo op dat ze zelf al snel de wijde blouse en witte pet afgooit en verder draait in een topje, zo heet is het. Onder de meer dan vijftienhonderd feestgangers zijn ook managers van Universal en Warner Music Entertainment. „Het is ongelofelijk dat die mensen hierheen komen. Het betekent dat wij eindelijk worden gezien”, zegt Ogala in een gesprek buiten de club, omdat de oorverdovende muziek elke conversatie onmogelijk maakt.

Geen wonder dat de stem van Wiecher Troost na vijf dagen festival in Lagos een halve octaaf lager is geworden. „Deze week was een rollercoaster”, zegt hij. De nieuwe Burna Boy, Wizkid, Tems of Rema heeft hij niet ontdekt, maar er borrelden wel steeds dezelfde namen op van artiesten die op doorbreken staan. „Als ze de juiste keuzes maken en de juiste mensen om zich heen verzamelen, dan kan dat ze lukken. En wij kunnen helpen door ons netwerk te delen en ze goede contacten te verschaffen.”

Rapper Kxing Nero en zijn manager hopen ooit tot die Nigeriaanse muziektop te behoren. De opleving van de interesse in de muziek uit zijn land geeft moed, zegt de rapper: „Sinds Nigeria doorbrak op wereldniveau, heeft Afrika aan zelfvertrouwen gewonnen.” Als voorbeeld noemt hij de taal. Zelf gebruikt hij in zijn drillraps niet alleen Nigeriaans Engels maar ook Pidgin, Yoruba en Urhobo. „We verbergen niet meer dat we Afrikaans zijn.”

WurlD op het Homecoming Festival in Lagos.

Wat vindt NRC | Slachtoffers van verkrachting hoeven zich niet te schamen

admin
November 27, 2024
0

Het slachtoffer van verkrachting kreeg de afgelopen maanden niet alleen een gezicht, maar zei ook luid en duidelijk dat ze wilde dat „de schaamte van kamp wisselt”. Niet zij, Gisèle Pelicot, hoeft zich immers te verbergen. Degenen die zich moeten schamen, zijn volgens haar degenen die ervan worden verdacht dat ze haar, terwijl ze gedrogeerd en dus buiten bewustzijn was, verkrachtten. Onder wie haar ex-man Dominique, die schuld bekent en tegen wie eerder deze week twintig jaar celstraf is geëist.

Met haar optreden, in de volle openbaarheid, en vooral haar weigering het slachtofferschap op zich te nemen, heeft Pelicot het denken over seksueel geweld, over verkrachting binnen een relatie, en over consent – wederzijdse instemming bij seks – een enorme dienst bewezen. Ongeacht wat de Franse rechter zal oordelen, en niet alleen in Frankrijk, waar duizenden vrouwen de afgelopen maanden de straat op gingen om Pelicot te steunen.

Het zou daarom jammer zijn als na deze geruchtmakende rechtszaak alleen overblijft dat deze zo geruchtmakend is vanwege het grote aantal verdachten, het door Pelicots ex-man gefilmde bewijs van de vijftig mannen die op zijn uitnodiging zijn vrouw verkrachtten, en de wereldwijde aandacht.

Hoe in 1896 zes studenten met succes het werk van Van Gogh voor zes dagen naar Groningen haalden

admin
November 26, 2024
0

Van 21 tot en met 26 februari 1896, zes dagen lang, hield het Groninger Museum van Oudheden één van de grootste Van Gogh-tentoonstellingen ooit. In een bovenzaal van het toen net geopende museum kon je 102 schilderijen, één lithografie en 25 tekeningen zien van de in die tijd nog vrij onbekende Van Gogh. Ze hingen kris kras boven, onder en naast elkaar, de meeste waren niet ingelijst, titels zoals wij die kennen hadden ze nog niet. Voor een portret dat Henri de Toulouse-Lautrec in 1887 van Van Gogh had gemaakt, lag een krans: Vincent van Gogh (1853-1890) was nog maar zes jaar eerder overleden.

Hoe Van Gogh naar Groningen kwam heet de tentoonstelling die dit weekend opent in het Groninger Museum (een ander museum in een ander gebouw). Het antwoord op die vraag kostte zeven jaar onderzoek in diverse archieven, briefwisselingen en fotocollecties, maar luidt uiteindelijk simpelweg: zes studenten vonden dat hun stad niet alleen met oudheden, maar ook met hedendaagse kunst kennis moest maken. Zij zorgden dat Van Gogh ‘naar Groningen kwam’.

„Kennis van beeldende kunst was destijds in Groningen nog maar schraal te verkrijgen”, constateerde één van hen, de later beroemde historicus Johan Huizinga. Willem Leuring, indertijd student geneeskunde, verstuurde de brief met het verzoek om schilderijen te mogen tentoonstellen. „Alles wat Vincent maakte [is] prachtig, prachtig”, schreef hij aan Johanna van Gogh-Bonger in Bussum. Als weduwe van Vincents broer Theo beheerde zij Van Goghs nalatenschap, honderden schilderijen lagen opgeslagen in haar huis.

Al met al kwamen er dankzij de zes studenten in twee jaar tijd acht tentoonstellingen, waaronder nóg een Van Gogh-tentoonstelling, nu met tekeningen en aquarellen. Daarna viel het vriendengroepje uit elkaar, de meesten waren tegen die tijd afgestudeerd. Dankzij hen was er tussen 1895 en 1897 in het Groninger Museum van Oudheden behalve voor Van Gogh, ook aandacht voor de modern-zwierige dierenprenten van lithograaf Theo van Hoytema, voor ‘hedendaagsche Fransche prentkunst’, voor de art-nouveaukunst van Johan Thorn Prikker en voor het symbolisme van Jan Toorop.

Entrée f 0,25

En alles deden de zes studenten zelf. Christiaan van Valkenburg, hij studeerde voor psychiater, noteerde dat ze de muren bespanden „met een gepast lijkend kleedsel, [we] hingen de schilderijen op en maakten de omgeving zoals [wij] vonden dat het hoorde”. Ze adverteerden in de Nieuwe Groninger Courant: ‘duur der expositie 6 dagen, entrée f 0,25’. En ze hadden succes. „Er komen sedert Zondag meer dan drie honderd menschen daags”, schreef Willem Leuring op 25 februari enthousiast aan Johanna Van Gogh-Bonger.

Maar zo eenvoudig als het klinkt – zes studenten organiseren acht tentoonstellingen – is het antwoord op de vraag ‘hoe Van Gogh naar Groningen kwam’ nou ook weer niet. Dat maak je op uit de gelijknamige catalogus, eigenlijk meer een spannend boek: het leest als een ontdekkingsreis. Conservator Mariëtta Jansen is de belangrijkste auteur van Hoe Van Gogh naar Groningen kwam, in 2017 kreeg ze voor haar onderzoek een Conservatoren Stipendium van het Cultuurfonds.

Aan het einde van de 19de eeuw, kom je te weten, kwam ‘de moderne tijd’ naar Groningen. Letterlijk, met een stadspark (Noorderplantsoen), villabuurten (Ubbo Emmiussingel), een nieuw treinstation (1896), een modern ziekenhuis (1903) en nieuwbouw voor het museum. In 1894 opende het Groninger Museum van Oudheden aan de Praediniussingel, met grote ramen in het dak zodat er veel licht zou vallen in de zalen op de eerste verdieping.

Ook kwam er in 1876, met mogelijk nog grotere gevolgen voor de stad, een ‘Wet op het Hoger Onderwijs’. Dankzij die wet was de universiteit niet meer gebonden aan een vastgesteld aantal hoogleraren – en groeide ze uitbundig. Waren er in 1870 nog 146 studenten ingeschreven in Groningen, in 1890 waren het er al 465.

Johan Huizinga in zijn studeerkamer in Groningen, ca. 1895-1897

Met een foto van zo’n student – als blow up te zien op de tentoonstelling – begint het boek. Het is Johan Huizinga, hij zit in zijn studentenkamer. Op het behang boven zijn bureau heeft hij een litho geplakt van Theo van Hoytema, Pauw. De kleurige Pauw (1895) maakt nu deel uit van de collectie van het Amsterdamse Rijksmuseum, op de tentoonstelling hangt het origineel naast de foto.

Op een andere uitvergrote foto, afkomstig uit het archief van studentenvereniging Vindicat atque Polit, zie je een dinerend gezelschap hoogleraren met in hun midden Jan Toorop. De in die tijd al gevierde kunstenaar logeerde ter gelegenheid van de aan hem gewijde tentoonstelling „een week of langer” (Huizinga) bij geneeskundestudent Willem Leuring aan de Herestraat. In een hoek van de foto staan een paar studenten, misschien zijn ze van het vriendengroepje. De foto is in 1896 gemaakt ‘door een onbekende fotograaf’, waarschijnlijk Leuring.

**Jan Toorop**, rechts aan tafel zittend, en de hoogleraren Pet, Land en Reiger in 1896

‘Doodelijk blauw’

Er was kortom in de stad een atmosfeer ontstaan waarin wetenschap en kunst floreerden – en elkaar wederzijds beïnvloedden. Johan Huizinga bijvoorbeeld, volgde op zaterdagmiddag tekenlessen bij Academie Minerva. En hij niet alleen: veel notabelen betaalden contributie om de kunstopleiding te ondersteunen, in ruil daarvoor kregen hun kinderen teken- en schilderlessen.

En dan waren er nog de lessen ‘practische aesthetica’ van H.P. Bremmer, later een belangrijk adviseur van Hélène Kröller-Müller bij het samenstellen van haar collectie. Zijn lessen werden gevolgd door hoogleraren en hun vrouwen – vaak werden ze gehouden bij één van hen thuis – van wie er veel vervolgens ook kunstwerken aanschaften. Hoogleraar plantkunde Moll kocht een aantal Van Goghs, waaronder voor duizend gulden Tuin te Arles uit 1888 (tegenwoordig in bezit van het Haagse Kunstmuseum). Je ziet een stukje van het schilderij op een foto van de woonkamer van de familie, Jan Willem Moll en zijn gezin woonden aan de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat.

Maar met foto’s alléén maak je geen tentoonstelling over schilderkunst. Waar nog bij komt dat er in de archieven weliswaar veel materiaal is opgedoken, maar geen foto’s van de acht tentoonstellingen. Dus hoe doe je het dan wel?

Dat is gebeurd met bruiklenen uit dertig musea en een stuk of tien particuliere collecties. Werken van Toorop, Thorn Prikker, Van Hoytema (en vele anderen) hangen in verschillende, aan hun stijl gewijde zalen: symbolisme, decoratieve kunst, art nouveau. In vitrines zie je tegelijk waar de wetenschap mee bezig was, krullerige, bijna kunstige boomstronken uit de colleges plantkunde, een projector toont glasdia’s van de colleges esthetica. Je kijkt je ogen uit, de kunstwerken zijn prachtig en het mooie van deze opzet is: de context dringt zich niet op, maar spreekt door de extra lagen van foto’s en voorwerpen bijna vanzelf.

Vincent van Gogh, **Zelfportret** (1887)

En Van Gogh?

Indertijd waren schilderijen te zien die later beroemd zouden worden: zonnebloemen, sterrennachten, de bekende slaapkamer. Omdat ze geen titels hadden, werden ze in de catalogus aangeduid als ‘tuin’, ‘landschap’, ‘wanhoop’ of ‘arbeider’. Van de 102 werken uit 1896 zijn zo’n 60 geïdentificeerd, soms ook doordat kranten erover berichtten. Zo werd een schilderij op de tentoonstelling omschreven als „zeer hard geel, bijna schreeuwend geel; daarboven een hemel van een pijnlijk doodelijk blauw, en uit den storm van het koren vliegen eenige zwarte raven omhoog”. Dat was ongetwijfeld Korenveld met kraaien (1890).

Kunstkring De Ploeg

Want dat is het laatste verhaal van deze ontdekkingstocht: de Groninger kunstkring De Ploeg, bekend van expressionistische, contrastrijke schilderijen, heeft in de eerste paar jaar van zijn bestaan de invloed ondergaan van de Van Gogh-tentoonstelling uit 1896. Of preciezer, want de schilders van de in 1918 opgerichte De Ploeg waren te jong om er zelf geweest te zijn: waarschijnlijk werden ze meegesleept door het enthousiasme van hun leraar aan de Academie Minerva, F.H. Bach. „Dit werk is bij goede bestudeering, een tegengif voor zooveel smaakbedervende, zwakke kleurprentjes, welke vaak als schilderijen te slikken worden gegeven”, schreef Bach in 1896 in een ingezonden brief in de Nieuwe Groninger Courant nog voor de tentoonstelling was afgelopen.

Jan Wiegers, Jan Altink, Johan Dijkstra en George Martens van De Ploeg: ook zij schilderden zonnebloemen in een vaas, er hangen een stuk of zeven bij elkaar. „Van Goghs Veertien zonnebloemen, een schilderij dat in 1896 nog in Groningen had gehangen, kwam in 1924 in de National Gallery in Londen terecht. In Johanna Bongers’ ogen was dit een offer dat ze had moeten brengen, ‘a sacrifice for the sake of Vincent’s glory’. Het is verleidelijk om deze verkoop in verband te brengen met de vele schilderijen van zonnebloemen die de leden van De Ploeg rond deze tijd schilderden”, valt te lezen in de catalogus.

F.H. Bach brak als kunstenaar niet door, zijn naam is onbekend gebleven. Wel ontwierp hij de vijf tegeltableaus in de centrale hal van het nieuwe station, je ziet ze als je aankomt met de trein. En Van Gogh? Die kwam niet verder dan het treinstation van Hoogeveen, voor een verblijf van drie maanden in Drenthe. Groningen heeft hij nooit bezocht.

Jan Altink, Zonnebloemen (1925)

Jan Altink, Zonnebloemen (1927)

Foto’s: Particuliere collectie

Tv-recensie | Laat quizmarathondeelnemers af en toe even op hun rug liggen en naar de wolken kijken

admin
November 26, 2024
0

„Laat de mensen maar leven, als ze dat willen, en daarna doodgaan, ieder op zijn beurt”, schreef Wisława Szymborska in 2002. „Zij, de wolken, hebben met heel dat vreemde gedoe niets te maken.” De woorden van de Poolse dichteres stonden aan het eind van Even lucht (EO) in de wolken geschreven, als een wijsheid die de korte documentaire in perspectief moest plaatsen. De afgelopen twintig minuten waren gevuld geweest met beelden van mensen die op hun rug in de achtertuin, op een grasveld of naast een kippenhok lagen. Op verzoek van de documentairemakers namen ze daar de tijd om midden op de dag hun blik omhoog te keren. Met hun ogen op de wolken vertelden ze waar hun gedachten nu naartoe gingen.

Bij de jonge deelnemers richtten die gedachten zich vooral op de toekomst en alle angsten en verlangens die daarbij kwamen kijken, terwijl de oudere deelnemers veelal terugblikten op het verleden: soms tevreden, soms met spijt. De thema’s die de wolkenkijkers bezighielden varieerden van behapbaar en concreet tot beangstigend groot. Latrelaties en terminale ziektes, vliegvakanties en klimaatverandering. Ik kwam er niet over uit of ik dat troostrijk of juist beangstigend vond: het idee dat je die dromen en zorgen met zo veel mensen deelt. En dat het de wolken die aan je voorbijtrekken uiteindelijk worst zal wezen hoe veel van je dromen en nachtmerries werkelijkheid worden.

Omdat maandag me wat vroeg leek voor een existentiële crisis ruilde ik de wolken in voor SBS6 (in jargon noemen we dit ook wel een ‘vibe shift’). Daar is sinds vorige week iedere avond Lotto De Quizmarathon (Talpa) te zien – of, in de woorden van presentator Rob Kamphues: „Het grootste quizevenement uit de Nederlandse tv-geschiedenis”, bestaande uit „zo’n 32 uur lang alleen maar quizen, quizen en nog eens quizen, met een selectie van de meest fanatieke quizfanaten .” Die quizfanaten nemen de uitdaging ontroerend serieus en worden behandeld als ware artiesten. Niet alleen kunnen ze backstage gebruikmaken van „speciale faciliteiten”, waaronder een ijsbad, een hometrainer en een doos Trivial Pursuit; ze mochten van tevoren ook een rider (wensenlijst) inleveren met „etenswaar die goed is om supergefocust de 32 uur durende marathon door te komen.” Zo kan het dat ze tussen de quizrondes door met een verhit hoofd de coulissen inlopen terwijl ze dingen zeggen als: „Het is nu tijd voor de hummus.”

Spijtig is het wel dat de marathon is opgeknipt en uitgesmeerd over meerdere weken. Dat geeft je als kijker de gelegenheid om je avond na avond iets slechter te voelen over je groeiende ongeduld. Want geef toe: je kijkt niet voor de triviafeitjes. Je kijkt omdat je wil zien hoe lang het duurt voor de hummus uitwerkt en de eerste uitgeputte quizfanaat van de hometrainer dondert.

Slaaptekort

Misschien dat de bedenkers van het format voorvoelden dat veel kijkers om die reden pas bij de laatste afleveringen aanhaken, als het slaaptekort van de kandidaten het best zichtbaar wordt. Dat dat de reden is voor het extra drama-element dat ze hebben toegevoegd: de kandidaten delen zich steeds op in twee teams, en aan het eind van elke ronde stemt het verliezende team een van de eigen leden weg. Het weggestemde lid mag dan weer zelf een ander teamlid aanwijzen om het tegen op te nemen in een duel. Wie verliest, vertrekt.

Al dat gehannes met messen in ruggen leidde in aflevering één al tot betraande oogjes bij de weggestemde deelnemer. Zo’n deelnemer zou je eigenlijk ook even buiten op zijn rug moeten leggen, vind ik. Voor een beetje perspectief. „Laat de mensen maar quizzen, als ze dat willen”, zou je tegen hem moeten zeggen; „en daarna weggestemd worden, ieder op zijn beurt. Zij, de wolken, hebben met dat hele vreemde gedoe niets te maken.”